Dieta bez laktozy – kiedy jest potrzebna i na czym polega? - Badania Krwi
24 czerwca 2022

Dieta bez laktozy – kiedy jest potrzebna i na czym polega?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Dieta bez laktozy stanowi ważny element leczenia alergii i nietolerancji laktozy, która należy do najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych – szacuje się, że w Polsce dotyczy ona 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20–37% osób dorosłych. Dieta bezlaktozowa polega na ograniczeniu spożywania mleka i części produktów powstałych na jego bazie.

Dieta bez laktozy – kiedy jest potrzebna?

Laktoza to dwucukier obecny w mleku (również kobiecym) i produktach mlecznych. Żeby go strawić, konieczny jest enzym o nazwie laktaza, który wytwarzany jest w nabłonku jelita cienkiego. Jego zadaniem jest rozłożenie laktozy do glukozy i galaktozy, czyli cukrów prostych. Dopiero wówczas laktoza może zostać wchłonięta i wykorzystana przez organizm. Największą aktywność laktazy obserwuje się w okresie dziecięcym. Wraz z biegiem lat dochodzi do jej naturalnego spadku, lecz do takiego stopnia, aby możliwe było trawienie laktozy. Jednak u części osób obserwuje się zaburzenia tego procesu. 

Nietolerancja laktozy powoduje dolegliwości ze strony układu pokarmowego (m.in. biegunkę, wymioty, nudności, ból brzucha, wzdęcia, „przelewanie” w jamie brzusznej, oddawanie nadmiernej ilości gazów i kolki u niemowląt) po spożyciu tego składnika. Spowodowana jest niedostateczną ilością lub brakiem laktazy, co może mieć charakter:

  • wrodzony (alaktazja) – występuje rzadko, od urodzenia nie wytwarza się laktazy,
  • pierwotny (hipolaktazja) – dotyczy osób dorosłych, ujawnia się na etapie dojrzewania lub wczesnej dorosłości,
  • wtórny (nabyty) – na skutek uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego spowodowanego np. stosowaniem antybiotyków, celiakią, chorobą Whipple’a, alergią przewodu pokarmowego lub chorobą Crohna.

Nietolerancję laktozy rozpoznaje się na podstawie wywiadu lekarskiego, obserwacji objawów po spożyciu produktów mlecznych, wodorowego testu oddechowego, badań genetycznych (polimorfizmów genu LCT – laktazy) lub badania aktywności laktazy w bioptacie jelita cienkiego. W przypadku występowania nietolerancji laktozy lub alergii na ten cukier mleczny konieczne jest wprowadzenie specjalnego sposobu odżywiania. Stosowana jest tzw. dieta bezlaktozowa. 

Czy dieta bez laktozy wymaga całkowitego wykluczenia nabiału?

Podstawą diety bez laktozy jest eliminacja z jadłospisu produktów spożywczych odpowiedzialnych za występowanie przykrych dolegliwości. Okres jej trwania zależy od intensywności objawów. Niekiedy w bezlaktozowej diecie wystarczy ograniczyć tylko spożywanie mleka. Niektóre osoby z nietolerancją laktozy tolerują fermentowane przetwory mleczne typu jogurty, maślanki i kefiry. Zawierają one nieco mniej laktozy niż samo mleko, ponieważ rozkładają ją zawarte w tych produktach bakterie fermentacji mlekowej. Podobnie jest w przypadku serów twardych, takich jak gouda, edamski czy górski. Ich wytwarzanie wiąże się z ograniczeniem ilości laktozy i są zazwyczaj dobrze tolerowane przez osoby chore. 

O czym powinny pamiętać osoby na diecie bez laktozy?

Osoby znajdujące się na diecie bez laktozy powinny zwrócić uwagę na właściwą podaż białka i wapnia, które pochodzą głównie z mleka i jego przetworów. W jadłospisie powinny się znaleźć wtedy alternatywne źródła tych składników, takie jak ryby, orzechy, warzywa strączkowe, produkty sojowe, drób, jaja i tofu. Czasami niedobory trzeba uzupełniać suplementami diety, co należy skonsultować z lekarzem. Chorzy powinni sprawdzać skład przyjmowanych leków, bo w części z nich obecna jest laktoza, np. w osłonkach kapsułek. Przy diecie z nietolerancją laktozy dodatkowo pamiętać trzeba o czytaniu etykiet ze składem produktów spożywczych oraz pytać, z czego zrobione są dania spożywane poza domem – mleko i produkty mleczne mogą być obecne w wielu produktach. Coraz częściej można spotkać w sprzedaży żywność bez laktozy ze specjalnym oznaczeniem.

Dieta bez laktozy – produkty zalecane i przeciwwskazane 

W tabeli zaprezentowano zestawienie przykładowych produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie bez laktozy.

 

Kategoria produktuProdukty wskazaneProdukty niewskazane
Produkty zbożowemąki, pieczywo, makaron bez dodatku mleka, kasze, płatki owsiane, ryżpieczywo cukiernicze (np. rogaliki, gofry, drożdżówki, bułki maślane)
Mleko i produkty mleczneczęść osób toleruje fermentowany nabiał i sery żółtemleko we wszystkich formach (świeże, sterylizowane, pasteryzowane, UHT, smakowe, w proszku, skondensowane, acidofilne, ukwaszone), serki homogenizowane, twarogowe, typu fromage, śmietana, serwatka
Mięso, ryby i ich przetworyświeże mięso (oprócz wołowiny – u osób z alergią na laktozę istnieje ryzyko alergii krzyżowej), ryby, owoce morzamięsa smażone na maśle, w sosach ze śmietany / jogurtu, śledź w śmietanie, gotowe potrawy z ryb morskich, które moczy się w mleku
Tłuszczeoleje roślinne, np. lniany, rzepakowy, oliwa z oliwekmasło, produkty tłuszczowe typu mieszanki masła z margaryną czy margaryny z jogurtem
Jajajajo na miękko, jajecznica na olejujajecznica z dodatkiem mleka czy na śmietanie
Owocewszystkie świeże i mrożone owoce, soki owocowe, owoce w puszkach bez dodatku mleka i produktów mlecznychowoce z dodatkiem śmietany lub jogurtu
Warzywa i ich przetworywszystkie świeże, mrożone i konserwowane warzywasurówki i sałatki z dodatkiem nabiału
Słodycze i deseryciasta bez dodatku produktów niedozwolonych, miód, landrynkilody, torty i desery lodowe, budynie, czekolada mleczna i produkty z jej dodatkiem, ciasta z kremami na bazie masła, śmietany czy mleka, cukierki mleczne
Zupy, sosyzupy ze świeżych i mrożonych warzyw i z dozwolonych produktówzupy i sosy zabielane mlekiem, śmietaną, jogurtem, np. sos holenderski, tatarski
Inne potrawypotrawy niezawierające mleka i jego przetworównp. pierogi z serem, naleśniki, krokiety, ryż na mleku
Napoje herbata, kawa bez mleka / śmietanki, kompoty, napary z ziół, soki, wody mineralnenapoje kakaowe w proszku, cappuccino, koktajle mleczne, preparaty z białkami serwatkowymi

 

Dieta bezlaktozowa u niemowląt

Nietolerancja laktozy u niemowląt to spory problem – najlepszym pokarmem dla nich jest mleko mamy, którego nie mogą spożywać. Kobiece mleko, tak jak każde inne, posiada laktozę. Dieta mamy w żaden sposób nie pomoże w łagodzeniu dolegliwości u niemowlęcia – nieprawidłowa reakcja na laktozę jest od tego całkowicie niezależna. Konieczne staje się zrezygnowanie z karmienia naturalnego i mlekiem zwierzęcym. Dieta dziecka opiera się na specjalnych preparatach zastępczych – mieszankach mlecznych niezwierających laktozy. 

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

 

Bibliografia

 

  1. H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka, Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, Warszawa 2014.
  2. A. Kamp, Nietolerancja laktozy. Smaczne gotowanie bez cukru mlecznego, Esteri, Wrocław 2017.
  3. G. Konińska, A. Marczewska, P. Sabak-Huzior i wsp., CELIAKIA i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik, Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, Warszawa 2019.
  4. M. Michalczuk, A. J. Sybilski, Nietolerancje pokarmowe, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2010, t. 6, nr 3, s. 189–193.
  5. P. Zatwarnicki, Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2014, t. 4, nr 3, s. 273–276.

 


O Autorze