Dna moczanowa – jakie badania wykonać?

Dna moczanowa to choroba zapalna stawów. Charakteryzuje się odkładaniem w stawach i okolicznych tkankach kryształów moczanu sodu. Choroba jest bolesna, a nieleczona prowadzi do trwałego zniekształcania i uszkodzenia stawów. Przyczyny schorzenia są różne, a czynnikiem ryzyka jest m.in. dieta bogata w puryny. Jakie badania na dnę moczanową należy wykonać? Jakie są etapy rozwoju choroby?

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób reumatycznych na świecie. To stan zapalny stawów wywołany odkładaniem się w ich obrębie kryształów moczanu sodu. Dnę moczanową zwykle poprzedza hiperurykemia (podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi), wywołana nadmierną produkcją kwasu moczowego w organizmie lub niedostatecznym wydalaniem tego związku z organizmu. Warto jednak zaznaczyć, że nie u wszystkich pacjentów, u których wykryto hiperurykemię dochodzi do rozwoju dny moczanowej. Duże znaczenie ma działanie czynników ryzyka, w tym m.in. nieprawidłowej diety. 

Czym jest hiperurykemia?

Hiperurykemia to stan podwyższonego stężenia kwasu moczowego w surowicy. Wynosi on albo nieznacznie przekracza poziom 6,8 mg/dl lub 404 umol/l (według różnych zapisów laboratoryjnych). Do hiperurykemii prowadzi zaburzony proces wydalania kwasu moczowego wraz z moczem lub jego nadmierne wytwarzanie. Nieleczona hiperurykemia zwiększa ryzyko rozwoju dny moczanowej. 

Przyczyny dny moczanowej 

Są dwa główne rodzaje dny moczanowej: pierwotna i wtórna. 

Pierwotna dna moczanowa

Przyczyną pierwotnej dny moczanowej są wrodzone zaburzenia metaboliczne, przebiegające z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Są one uwarunkowane genetycznie. 

Wtórna dna moczanowa

Jedną z najczęstszych przyczyn wtórnej dny moczanowej jest nieprawidłowe wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Kumulując się w nadmiernej ilości, trafia on do krwiobiegu, a następnie w formie kryształów zaczyna odkładać się w stawach. Upośledzenie wydalania kwasu moczowego stanowi 90% przypadków dny moczanowej. Wtórną przyczyną dny moczanowej może być też zwiększona podaż produktów bogatych w puryny. 

Produkty spożywcze zawierające największą ilość puryn to m.in.: 

• mięso (wszystkie rodzaje) i wyroby mięsne, np. sosy, wywary, zupy, galarety, podroby, wędliny; 
• niektóre ryby, takie jak śledź, dorsz, łupacz, szprotki, sardynki, pstrąg; 
• wybrane owoce morza – małże, ostrygi; 
• niektóre warzywa strączkowe – fasola, soczewica, groch. 

Na wystąpienie objawów dny moczanowej są również narażone osoby nadużywające alkoholu i przyjmujące niektóre leki (np. diuretyki tiazydowe, kwas acetylosalicylowy, cyklosporynę). 

Wtórną przyczyną dny moczanowej mogą być także choroby, w których przebiegu dochodzi do zwiększonego rozpadu komórek. To m.in.: białaczka, czerwienica prawdziwa, niedokrwistość hemolityczna. 

Czynniki ryzyka dny moczanowej

Istnieje wiele czynników ryzyka rozwoju dny moczanowej. To m.in.: 

• hiperurykemia;
• stosowanie diety bogatej w puryny i nadużywanie alkoholu pomimo stwierdzonej hiperurykemii;
• starszy wiek; 
• nadwaga i otyłość;
• nadciśnienie tętnicze;
• płeć męska; 
• u kobiet okres pomenopauzalny; 
• niedobory witaminy C; 
• zmniejszona podaż nabiału w diecie. 

Ponadto u osób, które chorują na dnę moczanową, wskazuje się na czynniki ryzyka, które wyzwalają napady choroby. Napad może wyzwolić wypicie nawet niewielkiej ilości alkoholu, spożycie produktów z dużą zawartością puryn, przyjęcie leku moczopędnego, jednorazowy, ale intensywny wysiłek fizyczny czy przebyty zabieg operacyjny. 

Objawy i przebieg dny moczanowej

Przebieg dny moczanowej charakteryzują dwie fazy kliniczne. W pierwszej napady choroby są okresowe, a następnie przechodzą w stan remisji. Dochodzi do nich w wyniku zwiększenia ilości kryształów moczanowych w stawie i wystąpienia stanu zapalnego w jego obrębie. W następstwie tego procesu rozwijają się umiarkowane bóle stawowe, które utrzymują się do 10 dni, po czym ustępują samoistnie. Około 1/3 pacjentów doświadcza ostrych napadów dny moczanowej, które charakteryzują się silnym bólem stawów. W pierwszej fazie choroby napady lokalizują się w obrębie jednego stawu: śródstopia, skokowego, kolanowego, nadgarstkowego, łokciowego lub ręki.

Podczas napadu rozpoznaje się następujące objawy choroby: 

• zaczerwienienie stawu,
• obrzęk w okolicy stawu,
• miejscowe zwiększenie ciepłoty ciała, 
• stopniowo rosnący ból stawów. 

Druga postać choroby ma charakter przewlekły. Napady mogą utrzymywać się dłużej niż 10 dni, a symptomy (szczególnie ból) mają duże natężenie. Dodatkowo objawy obejmują wiele stawów jednocześnie. 

Powikłania dny moczanowej

Nieleczona dna moczanowa prowadzi do trwałego kalectwa. Ostre i częste napady choroby sprzyjają powstawaniu trwałych zmian w stawach, które obejmują przebudowę stawów, tworzenie się okołostawowych guzków oraz zniekształcenia stawów. Ponadto stale utrzymujące się we krwi podwyższone stężenie kwasu moczowego wpływa na inne narządy, zaburzając ich funkcję, a nawet prowadząc do niewydolności. Powikłania choroby mogą objąć nerki, naczynia krwionośne i serce. Szacuje się, że u około 25% pacjentów dochodzi do powstawania złogów w układzie moczowym. 

Jak przebiega diagnostyka dny moczanowej?

Obowiązujące kryteria rozpoznania choroby zakładają:

• wystąpienie u chorego ostrego zapalenia stawów o charakterze nawracającym z okresem wyciszenia; 
• potwierdzonej badaniami hiperurykemii, której towarzyszą objawy wskazujące na zapalenie stawów; 
• wykrycie w płynie stawowym lub okolicznych tkankach kryształów moczanu sodu. 

Rozpoznanie choroby polega również na obserwacji u chorego objawów klinicznych, charakterystycznych dla dny moczanowej, nawet jeśli badania laboratoryjne nie wskazują na znaczne przekroczenie normy kwasu moczowego w surowicy. Co istotne, pomiędzy napadami dny moczanowej nie występują żadne objawy chorobowe. Nie wyklucza to jednak rozpoznania schorzenia, gdyż obecność kryształów moczanu sodu możliwa jest do wykrycia w badaniu płynu pobranego z zajętego chorobą stawu. 

Jakie badania należy wykonać w celu rozpoznania dny moczanowej?

Podstawą diagnostyki jest pomiar stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi. Dodatkowo wykonuje się też inne podstawowe badania krwi, m.in. morfologię, oznaczenie poziomu kreatyniny, lipidów i glukozy. W diagnostyce uwzględnia się również pobranie płynu stawowego w celu wykrycia obecności kryształów moczanowych. Badanie to wykonywane jest tylko w trakcie trwania napadu choroby lub w przypadku, gdy stwierdzane są wyraźne zmiany w obrębie stawów. Badanie płynu stawowego jest też przydatne w różnicowaniu dny moczanowej z reumatoidalnym zapaleniem stawów. 

Lekarz może podjąć decyzję o uzupełnieniu diagnostyki laboratoryjnej badaniami obrazowymi. W tym celu wykonywane jest RTG lub USG zajętego stawu. 

Wstępną konsultację i analizę badań laboratoryjnych wykonuje lekarz rodzinny. W przypadku potwierdzenia dny moczanowej lub wysokiego ryzyka jej rozwoju lekarz podejmuje decyzję o skierowaniu pacjenta do specjalisty reumatologa.

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Ł. Pilarski, P. Bogdański, D. Pupek-Musialik, Dna moczanowa – antyczna choroba wciąż problematyczna w XXI wieku, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2012, nr 3 (4), s. 160–166.
2. T. Neogi, Dna moczanowa, „Medycyna po Dyplomie” 2011, nr 20 (10), s. 47–57.

Oceń artykuł