Dopamina – co to jest i jaką pełni funkcję? Badanie dopaminy i przyczyny jej nieprawidłowego poziomu

Dopamina odgrywa ważną rolę w kontroli motorycznej, układzie nagrody i motywacji czy w procesach poznawczych. A to tylko wybrane z działań tego neuroprzekaźniak. Sprawdź, jak zbadać poziom dopaminy. Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny jej nieprawidłowego poziomu i czym może się to objawiać.

Co to jest dopamina?

Dopamina to organiczny związek chemiczny, który należy do grupy katecholamin, czyli pochodnych aminokwasu o nazwie „tyrozyna”. Dopamina jest syntezowana, magazynowana i uwalniana przez ośrodkowy układ nerwowy, a dokładnie przez dopaminergiczne komórki nerwowe. W mniejszym stopniu dopamina jest syntetyzowana w tkankach obwodowych – pęcherzykach płucnych, naczyniach krwionośnych płuc i serca, kanalikach nerkowych i nerkowych naczyniach krwionośnych czy w trzustce.

Dopamina – za co odpowiada?

Dopamina odgrywa przede wszystkim rolę neuroprzekaźnika, czyli przekazuje informacje pomiędzy komórkami nerwowymi. W układzie pozapiramidowym dopamina odpowiada za napięcie mięśni, koordynację ruchową i napęd ruchowy. Układ pozapiramidowy nadzoruje przebieg wykonywanych przez nas ruchów. W układzie rąbkowym dopamina uczestniczy w regulacji zachowań emocjonalnych oraz następujących stanów – przyjemność, euforia, strach, zadowolenie, uniesienie. Odpowiada też za wyższe czynności psychiczne. Bierze udział w procesie zapamiętywania i innych procesach poznawczych, jak uwaga, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów. Uczestniczy w układzie nagrody, motywacji, czuwaniu. Odpowiada za właściwe odnajdywanie się w rzeczywistości. 

Dopamina oddziałuje również w podwzgórzu. Odpowiada tam za regulację wydzielania niektórych hormonów, w tym głównie prolaktyny i gonadotropin. Należy też wspomnieć, że dopamina jest prekursorem w procesie syntezy noradrenaliny – tzn. jest przekształcana do noradrenaliny. Z kolei z tej ostatniej powstaje adrenalina. Dopamina to hormon, który bierze też udział w procesie laktacji, czyli wytwarzania mleka, powstaniu nudności czy orgazmu. Rolą dopaminy jest także kontrolowanie metabolizmu i prawidłowego ciśnienia krwi. Hormon ten zwiększa przepływ krwi przez nerki i przesączanie kłębuszkowe.

Dopamina jako lek

Dopamina znalazła zastosowanie w farmakoterapii. Z uwagi na zdolność do nasilenia perfuzji nerkowej, czyli przepływu krwi przez ten narząd, używa się jej w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek. Działanie to wykorzystywane jest do podniesienia poziomu ciśnienia tętniczego krwi i siły skurczu serca. W związku z tym dopamina podawana może być we wstrząsie pourazowym, kardiogennym, septycznym, w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia czy po operacjach kardiochirurgicznych. 

Jak zbadać poziom dopaminy?

W przypadku podejrzenia nieprawidłowego poziomu dopaminy lekarz zleca oznaczenie stężenia tego hormonu. Badania poziomu dopaminy dokonuje się w dobowej zbiórce moczu. Będzie wymagało ono pewnego przygotowania. Dzień przed badaniem należy przygotować naczynie, do którego zbierany będzie mocz oddany w ciągu 24 godzin. Naczynie to powinno mieć około 2–3 litrów objętości oraz zakrętkę, aby można było je zamknąć i uchronić przed zanieczyszczeniem. Zaleca się, aby wyposażone było w podziałkę, która pozwoli na dokładny odczyt objętości. W sprzedaży dostępne są naczynia dla kobiet i mężczyzn. Dodatkowo potrzebny będzie jednorazowy pojemnik, w którym dostarczy się próbkę moczu do analizy.

Dobową zbiórkę moczu rozpoczyna się z rana. Należy jednak pamiętać o oddaniu pierwszego porannego moczu do toalety. Mocz z następnych mikcji zbiera się do pojemnika. Po oddaniu pierwszej porcji do naczynia dodaje się stabilizator – 10 ml 6N HCl. Jedna porcja stabilizatora przeznaczona jest na 1 litr moczu. Dlatego kolejny stabilizator wlewa się, gdy zebrana objętość moczu wyniesie ponad 1 litr. Ostatnią porcją moczu będzie ta poranna z dnia następnego. Do tego czasu mocz powinien znajdować się w chłodnym, zaciemnionym miejscu. Na koniec przygotowuje się próbkę do badań. Wystarczy 50–100 ml wymieszanego moczu z pojemnika zbiorczego. Ważne jest też przekazanie danych personalnych oraz informacji o objętości całego moczu, czasie rozpoczęcia i zakończenia zbiórki, użyciu stabilizatora.

Z wynikami badań dopaminy w dobowej zbiórce moczu należy zgłosić się do lekarza, najlepiej do specjalisty, który skierował na to badanie. Interpretuje on wyniki badania dopaminy przy uwzględnieniu informacji uzyskanych podczas wywiadu medycznego, z badania fizykalnego czy innych testów. W razie potrzeby wyda skierowanie na dodatkowe badania, aby ustalić przyczynę nieprawidłowego poziomu dopaminy i zaplanować leczenie.

Przyczyny niedoboru dopaminy

Niski poziom dopaminy kojarzony jest przede wszystkim z chorobą Parkinsona. To neurodegeneracyjne schorzenie, które polega na zaniku komórek nerwowych w mózgu, produkujących dopaminę. Kiedy dojdzie do obumarcia 80% neuronów, pozostała ich część nie jest w stanie wydzielać wystarczającej ilości tego hormonu. Badacze nie poznali jak dotąd dokładnie przyczyn powstania choroby Parkinsona. Charakterystyczne dla niej są zaburzenia w koordynacji ruchowej, spowolnienie, niewyraźna mowa, sztywność mięśni, zaburzenia pisania, drżenie spoczynkowe. Niedobór dopaminy stwierdza się u osób cierpiących na ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Nie są znane dokładne przyczyny większości przypadków tej choroby. Specjaliści zwracają jednak uwagę na czynniki sprzyjające jej powstaniu – zaburzenia genetyczne, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, zwłaszcza urazy i infekcje mózgu, niedotlenienie okołoporodowe.

Niedobór dopaminy – objawy

Objawami niskiego poziomu dopaminy są m.in.: nerwowość, poczucie zagrożenia, poczucie lęku społecznego, trudności w panowaniu nad emocjami, zaburzenie pracy mięśni, pogorszenie koordynacji ruchowej. Dodatkowo o niedoborze dopaminy świadczyć mogą: chroniczne zmęczenie, brak energii, napięcie, stany depresyjne, brak chęci do wykonania najprostszych czynności, obniżenie popędu seksualnego.

Przyczyny nadmiaru dopaminy

Do chwilowego podniesienia poziomu dopaminy dochodzi w sytuacji narażenia na stres lub doświadczenia sytuacji emocjonalnych. Nadmierna aktywność komórek nerwowych odpowiedzialnych za wytwarzanie dopaminy prawdopodobnie może być związana z pląsawicą Huntingtona. To schorzenie neurologiczne, charakteryzujące się obniżeniem napięcia mięśniowego i wykonywaniem gwałtownych ruchów kończyn, niezależnych od woli chorego. Eksperci podają, że zbyt intensywne uwalnianie dopaminy może być związane z przyjmowaniem substancji uzależniających. Spośród różnych neuroprzekaźników dopamina odgrywa kluczową rolę w procesie powstania uzależnienia i zespołu abstynencji po zaprzestaniu przyjmowania substancji uzależniającej. Część badaczy uważa, że wzrost poziomu dopaminy towarzyszy schizofrenii. Nadmiar tego hormonu może pojawić się w przebiegu niektórych chorób nowotworowych. Są to m.in.: guz chromochłonny, neuroblastoma (nerwiak zarodkowy) czy ganglioneuroma (zwojak).

Nadmiar dopaminy – objawy

Zbyt wysoki poziom dopaminy prowadzi do zaburzeń w odbiorze i postrzeganiu świata. Nadmiar tego hormonu powoduje tzw. gonitwę myśli. To skrajne przyspieszenie toku myślenia, które polega na przeskakiwaniu z jednego wątku myślowego na inny. Konsekwencją tego są problemy z uważnością, skupieniem, koncentracją. Dochodzi do rozkojarzenia, zmęczenia psychicznego, częstego gubienia wątku, problemów ze snem. Wysoki poziom dopaminy daje też objawy typowe dla chorób psychicznych – halucynacje, urojenia, omamy. Nadmiar dopaminy zaburza postrzeganie rzeczywistości. Wysoki poziom dopaminy może również wywołać nadciśnienie tętnicze. Często obserwowana jest nadpobudliwość psychoruchowa i nieuzasadniona agresja.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. J. Drożak, J. Bryła, Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2005, nr 59, s. 405–420.
2. W. Janiec, Kompendium farmakologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
3. W. Januszewicz, M. Pęczkowska, K. Michel-Rowicka i wsp., Dopamina – aspekty patofizjologiczne i kliniczne, „Nadciśnienie Tętnicze” 2011, t. 15, nr 1, s. 37–41.
4. W. Kostowski, Dopamina a mechanizmy nagrody i rozwój uzależnień: fakty i hipotezy, „Alkoholizm i Narkomania” 2000, t. 13, nr 2, s. 189–212.

Oceń artykuł