Estrogeny – czym są? Jak objawia się ich niedobór i nadmiar?

Estrogeny to grupa żeńskich hormonów płciowych, które odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu kobiety, ale mają również znaczenie w organizmie mężczyzn. Produkowane są głównie w jajnikach, a także w tkance tłuszczowej, łożysku czy mózgu. Ich zadaniem jest m.in. regulacja cyklu menstruacyjnego, utrzymanie ciąży oraz wspieranie metabolizmu i funkcjonowania układu kostnego. To dzięki nim rozwijają się drugorzędne cechy płciowe. Jednak zarówno niedobór, jak i nadmiar tych hormonów prowadzi do niepożądanych konsekwencji zdrowotnych.

Czym są estrogeny i jakie pełnią funkcje?

Estrogeny to grupa trzech głównych hormonów płciowych występujących u kobiet: estronu (E1), estradiolu (E2) oraz estriolu (E3). Odgrywają one kluczową rolę w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu narządów płciowych, a także wpływają na wiele innych procesów zachodzących w organizmie.

Rola estrogenów u kobiet

U kobiet estrogeny są odpowiedzialne m.in. za:

• rozwój cech płciowych drugorzędowych, takich jak: proporcje ciała, rozkład tkanki tłuszczowej, barwa głosu czy owłosienie;
• regulację cyklu menstruacyjnego i przygotowanie macicy do zagnieżdżenia się zarodka;
• utrzymanie ciąży oraz rozwój płodu;
• zwiększenie mineralizacji kości i zapobieganie osteoporozie;
• regulację gospodarki lipidowej, białkowej i wapniowej;
• poprawę funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego.

Rola estrogenów u mężczyzn

Chociaż estrogeny są uznawane za typowo żeńskie hormony płciowe, to również u mężczyzn odgrywają one ważną rolę. Odpowiadają m.in. za regulację popędu seksualnego – mogą poprawiać przepływ krwi do narządów płciowych, co ułatwia osiągnięcie i utrzymanie erekcji. Mają one również wpływ na układ nerwowy, ponieważ oddziałują na obszary mózgu odpowiedzialne za pobudzenie seksualne i odczuwanie przyjemności. Tym samym zwiększają wrażliwość na bodźce erotyczne. Co więcej, estrogeny u męskiej części populacji odpowiadają za dojrzewanie i funkcjonowanie plemników, a także pomagają utrzymać prawidłowy metabolizm kostny. 

Prawidłowy poziom estrogenów

Poziom estrogenów zazwyczaj wyraża się w pikogramach na mililitr (pg/ml). U kobiet zmienia się on w ciągu cyklu menstruacyjnego. W fazie folikularnej wynosi 84–970 pg/ml, w okresie owulacji 13–330 pg/ml, a w fazie lutealnej 73–200 pg/ml. Po menopauzie produkcja estrogenów przez jajniki ulega znacznemu zmniejszeniu. Prowadzi to do wystąpienia charakterystycznych objawów, takich jak: uderzenia gorąca, nocne poty czy suchość pochwy. Norma dla kobiet w okresie menopauzalnym wynosi 20–30 pg/ml [4].

U mężczyzn wskaźnik ten pozostaje na stałym poziomie przez całe życie i powinien mieścić się w normie 11,2–50,4 pg/ml [4].

Poziom estrogenu i innych hormonów można sprawdzić, wykonując proste badanie, które polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej i poddaniu jej analizie laboratoryjnej. Wybierz pakiet badań hormonalnych dla kobiet, aby sprawdzić poziom innych hormonów.

Nadmiar estrogenów – objawy

Podwyższony poziom estrogenów, zwany również hiperestrogenizmem, może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak otyłość, choroby wątroby czy guzy nowotworowe wydzielające te hormony. Nadmiar estrogenów może prowadzić do wystąpienia u kobiet takich objawów, jak: powiększenie i bolesność piersi, przyrost masy ciała, zaburzenia nastroju (stany depresyjne, nadmierna płaczliwość, bezsenność), migreny, zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby, bolesne skurcze mięśni i mięśniaki macicy. 

Podwyższony poziom estrogenów u mężczyzn powoduje ginekomastię (powiększenie gruczołów piersiowych), gromadzenie się tkanki w okolicach bioder, przez co męska sylwetka może nabrać kobiecych kształtów. Do tego dochodzą wahania nastroju, a nawet stany depresyjne.

Objawy niedoboru estrogenów

Niedobór estrogenów – określany również jako hipoestrogenizm – najczęściej występuje u kobiet po menopauzie, ale może pojawić się również w innych sytuacjach, takich jak przedwczesne wygasanie czynności jajników czy anoreksja. Objawy niedoboru estrogenów obejmują:

• zaburzenia miesiączkowania, w tym brak miesiączki;
• wahania nastroju;
• bezsenność;
• suchość skóry i błon śluzowych, w tym pochwy;
• bóle głowy;
• kołatanie serca;
• choroby układu krążenia, w tym zwiększone ryzyko osteoporozy;
• nocne poty i uderzenia gorąca;
• utrata jędrności piersi;
• spadek libido;
• świąd i uczucie pieczenia w okolicy pochwy;
• zanik drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych.

Jak obniżyć poziom estrogenów?

W przypadku stwierdzenia podwyższonego poziomu estrogenów należy przede wszystkim ustalić przyczynę tego stanu. Dopiero po zidentyfikowaniu czynnika wywołującego hiperestrogenizm można podjąć odpowiednie działania terapeutyczne.

Dokuczliwe objawy fizjologicznego podwyższenia estrogenów można złagodzić za pomocą niefarmakologicznych metod, a więc: zadbać o relaks i odpoczynek (np. poprzez aromaterapię, kąpiele), unikać sytuacji stresowych, zachować umiarkowaną aktywność fizyczną i zdrową dietę z ograniczeniem kawy, mocnych przypraw i produktów wzdymających.

Jak podwyższyć poziom estrogenów?

Niedobór estrogenów najczęściej dotyczy kobiet w okresie pomenopauzalnym. W celu złagodzenia związanych z tym objawów zaleca się zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ). Polega ona na podawaniu syntetycznych estrogenów w formie doustnej, przezskórnej lub dopochwowej. Pozwala ona również zapobiegać negatywnym konsekwencjom niedoboru estrogenów, takim jak osteoporoza.

Alternatywnie – w łagodnych przypadkach – można spróbować naturalnych metod zwiększenia poziomu estrogenów, takich jak:

• dieta bogata w fitoestrogeny, czyli roślinne związki o działaniu zbliżonym do estrogenów (soja, produkty zbożowe, rabarbar, czerwone wino, owoce granatu, czosnek, czereśnie, czerwona koniczyna, truskawki, suszone morele);
• suplementacja preparatami zawierającymi substancje roślinne o działaniu estrogenopodobnym, np. izoflawony, lignany, kumestany.

Estrogeny a cykl menstruacyjny i ciąża

Poziom estrogenów ulega naturalnym fluktuacjom w przebiegu cyklu miesiączkowego. Najniższe stężenie tych hormonów obserwuje się w czasie menstruacji, po czym stopniowo wzrasta, osiągając szczyt w okresie owulacji. Następnie spada w fazie lutealnej, by ponownie wzrosnąć w przypadku braku zapłodnienia.

Zaburzenia równowagi estrogenowej mogą prowadzić do nieprawidłowości w przebiegu cyklu, takich jak: brak miesiączki (amenorrhoea), krwawienia międzymiesiączkowe, nadmierne krwawienia, bolesne miesiączki (dysmenorrhoea).

Estrogeny odgrywają również kluczową rolę w przebiegu ciąży. Ich poziom zaczyna wzrastać już od 8. tygodnia i znacznie przekracza stężenie, które można zaobserwować w przebiegu normalnego cyklu menstruacyjnego. W pierwszym trymestrze (od 1. do 12. tygodnia) wynosi 188–2497 pg/ml, w drugim (od 13. do 27. tygodnia) 1278–7192 pg/ml, a w trzecim (od 28. tygodnia do porodu) 6137–13460 pg/ml [4].

Omawiane hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu, powiększania się macicy oraz przygotowania gruczołów piersiowych do laktacji. Spadek poziomu estrogenów w ciąży może świadczyć o powikłaniach, takich jak nieprawidłowy rozwój płodu. Niedobór może grozić poronieniem.

Estrogeny a choroby cywilizacyjne

Długotrwały niedobór estrogenów, obserwowany szczególnie po menopauzie, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju szeregu chorób cywilizacyjnych, takich jak: choroby układu sercowo-naczyniowego, osteoporoza, cukrzyca typu 2 i stłuszczenie wątroby. Dlatego utrzymanie odpowiedniego poziomu estrogenów, zwłaszcza u kobiet w okresie pomenopauzalnym, jest istotne dla profilaktyki tych schorzeń.

Opracowanie: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. S. Gottfried, Sposób na hormony. Jak naturalnie pozbyć się zaburzeń hormonalnych i odzyskać równowagę, Wydawnictwo Znak, Kraków 2020.
2. M. Binder i in., Hormony, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
3. B. Kleine-Gunk, Hormony kobiety, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2010.
4. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.

Oceń artykuł