Fazy snu – czym są? Rodzaje faz snu i czas ich trwania

Prawidłowy przebieg snu jest niezbędny do optymalnego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego w ciągu dnia. Zaburzenia faz snu prowadzą do problemów z pamięcią i procesami myślenia, wahań nastroju, a nawet objawów neurologicznych. Jakie są rodzaje faz snu? Jaki jest czas ich trwania?

Znaczenie snu w życiu człowieka

Człowiek spędza około ⅓ życia, śpiąc. Zapotrzebowanie na ilość snu zmienia się z wiekiem i rozwojem organizmu – noworodki przesypiają w ciągu doby nawet 18 godzin, podczas gdy dorośli potrzebują około 8 godzin snu. Brak snu prowadzi do zaburzeń pamięci i procesów myślenia, wahań nastroju, a nawet do pojawienia się objawów neurologicznych. Udowodniono ponadto związek niedoboru snu z większym ryzykiem otyłości i chorób sercowo-naczyniowych.

Zaburzenia snu są istotnym problemem klinicznym, występującym u dużej części społeczeństwa, negatywnie wpływającym na funkcjonowanie i jakość życia pacjenta. Szacuje się, że bezsenność, objawiająca się trudnością z zaśnięciem lub utrzymaniem snu, dotyczy aż co dziesiątej osoby. Warto wiedzieć, iż na jakość snu negatywny wpływ ma stosowanie niektórych leków oraz spożywanie alkoholu, który skraca czas trwania fazy REM.

Zapotrzebowanie na sen a wiek pacjenta

Zmiany w zapotrzebowaniu na długość snu w ciągu życia są zjawiskiem fizjologicznym, związanym z rozwojem układu nerwowego i wykształceniem odpowiedniego rytmu snu:

• noworodki i niemowlęta nie mają wykształconego rytmu snu, a ich zapotrzebowanie na jego ilość jest największe w ciągu życia – wynosi 16–18 godzin na dobę. Sen trwa u nich stosunkowo krótko i nie powinno to wzbudzać niepokoju u rodziców;
• dzieci w wieku 2–5 lat potrzebują w ciągu doby 11–13 godzin snu. Około 6 r.ż. mają już wykształcony rytm snu i można określić ich preferencję do aktywności w godzinach wieczornych lub rannych;
• w wieku nastoletnim zapotrzebowanie na sen wynosi 9–10 godzin na dobę. W okresie dojrzewania płciowego można zauważyć często senność w ciągu dnia;
• osoby dorosłe zwykle zasypiają i budzą się wcześniej niż w wieku nastoletnim. Po 65 r.ż. obserwuje się zwykle skłonność do wcześniejszego kładzenia się spać i budzenia się wcześnie rano.

Obserwuje się również różnice w przebiegu snu w zależności od płci – kobiety częściej zgłaszają problemy z zaśnięciem, podczas gdy mężczyźni doświadczają częstszych wybudzeń w ciągu nocy, skutkujących występowaniem senności w ciągu dnia. Fizjologicznie obserwuje się także nasiloną senność u kobiet spodziewających się dziecka, szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży.

Fazy snu – rodzaje i czas trwania poszczególnych faz

Prawidłowy przebieg snu obejmuje dwie główne fazy – REM (ang. rapid eye movement, związany z szybkim ruchem gałek ocznych) oraz NREM (ang. non-rapid eye movement, podczas którego nie obserwuje się szybkich ruchów gałek ocznych). Faza NREM składa się z trzech etapów: N1, N2 i N3. W ciągu odpoczynku nocnego obserwuje się naprzemienne występowanie określonych faz snu: czuwania, a następnie cyklicznego powtarzania się faz N1, N2, N3, N2 i REM. Zwykle w ciągu nocy występuje 4–5 cykli, a każdy z nich trwa około 90–110 minut. Przebieg snu można ocenić, wykonując badanie elektroencefalograficzne (EEG), podczas którego uzyskuje się zapis czynności elektrycznej mózgu.

Czuwanie jest pierwszym etapem odpoczynku nocnego, w trakcie którego następuje uczucie senności i zamknięcie oczu, prowadzące do pojawienia się fal alfa w zapisie EEG.

Faza N1 (lekki sen) trwa krótko – około 1–5 minut i stanowi około 5% czasu trwania całego snu. W zapisie EEG fale alfa zostają zastąpione przez fale theta o niskiej amplitudzie. W fazie N1 obecne jest wciąż napięcie mięśniowe, a oddech ma regularny przebieg.

Faza N2 (głęboki sen) trwa około 25 minut w pierwszym cyklu i wydłuża się w kolejnych cyklach. Łącznie stanowi nawet 45% czasu trwania snu. W fazie N2 obserwuje się obniżenie temperatury ciała i częstości akcji serca. W badaniu EEG charakterystyczne jest występowanie tzw. wrzecion snu i zespołów K, które mają prawdopodobnie znaczenie w utrwalaniu pamięci.

Faza N3 (najgłębszy etap snu NREM) trwa od 30 do 60 minut i stanowi 25% całego odpoczynku. Faza N3 charakteryzuje się bardzo głębokim snem, w trakcie którego organizm regeneruje się, odbudowuje tkanki i wzmacnia układ immunologiczny. Wybudzenie się na tym etapie snu wiąże się z występowaniem senności i ograniczeniem funkcji poznawczych nawet przez godzinę. W EEG występują fale delta o wysokiej amplitudzie i niskiej częstotliwości.

Faza REM trwa od 10 minut do godziny i stanowi 25% snu. Jest to etap snu, w którym obserwuje się zwiotczenie mięśni, szybkie ruchy gałek ocznych oraz nieregularny oddech. To w fazie REM występują marzenia senne i koszmary. W EEG pojawiają się fale beta, podobne do tych, które obserwuje się w stanie czuwania.

Zaburzenie którejkolwiek z faz snu może skutkować uczuciem niewyspania, zmęczenia i senności w ciągu dnia, wpływając negatywnie na funkcjonowanie pacjenta.

Przyczyny występowania zaburzeń snu

Do przyczyn występowania zaburzeń snu należą m.in.:

• bezdech senny – mechaniczny (częściowa lub całkowita blokada górnych dróg oddechowych w czasie snu, np. u osób otyłych) lub ośrodkowy (zaburzenie przewodzenia nerwowego do mięśni oddechowych w trakcie snu),
• choroby neurodegeneracyjne, np. choroba Parkinsona,
• depresja,
• starzenie się,
• urazy mózgu,
• zaburzenia czynności tarczycy.

Nawracające problemy ze snem powinny być skonsultowane z lekarzem, który określi przyczyny ich występowania i podejmie decyzję co do ewentualnego leczenia.

Metody leczenia zaburzeń snu

Leczenie zaburzeń snu obejmuje metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Istotne znaczenie ma odpowiednia higiena snu oraz terapia kognitywno-behawioralna, prowadzona przez doświadczonego specjalistę. Leki stosowane w bezsenności to m.in. agonisty melatoniny, antagonisty receptora histaminowego H1, leki antydepresyjne i antypsychotyczne oraz benzodiazepiny. Należy jednak pamiętać o dużym potencjale uzależniającym tych ostatnich i sięgać po nie w ostateczności. Istotne jest, by przed włączeniem leczenia wykluczyć choroby mogące być przyczyną bezsenności, m.in. bezdech senny i zaburzenia czynności tarczycy. Pomocne w diagnostyce może być wykonanie badań hormonalnych.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Patel, V. Reddy, J. Araujo, Physiology, Sleep Stages, „StatPearls” 2022, [dostęp online: sierpień 2022], https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526132/. 
2. M. Green, V. Bernet, J. Cheung, Thyroid Dysfunction and Sleep Disorders, „Frontiers in Endocrynology” 2021, [dostęp online: sierpień 2022], https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8423342/. 

Oceń artykuł