Spis treści:
Fosfor to składnik mineralny konieczny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Determinuje m.in. budowę kości, substancji zapewniających komórkom energię czy materiału genetycznego (DNA). Zarówno niedobór, jak i nadmiar fosforu nieorganicznego to stan niepożądany. Sprawdź, jakie objawy mogą im towarzyszyć. Dowiedz się, jak bada się poziom fosforu w organizmie.
Fosfor nieorganiczny – rola w organizmie
Fosfor to składnik mineralny, który pełni w organizmie liczne funkcje. Znany jest przede wszystkim jako element budulcowy kości i zębów oraz błon komórkowych. Specjaliści podają, że fosfor stanowi nawet 80% składu tkanek kostnych i szkliwa. Fosfor jest składnikiem kwasów nukleinowych – DNA i RNA oraz ATP, który jest głównym nośnikiem energii w komórkach. Fosfor uczestniczy w metabolizmie glukozy i przewodzeniu bodźców nerwowych. Bierze udział w regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej czy aktywności niektórych enzymów.
Dostarczany jest do organizmu razem z dietą – znajduje się w wielu popularnych produktach spożywczych. Jednymi z lepszych jego źródeł są: czerwone mięso, produkty mleczne, ryby, drób, pieczywo i inne produkty zbożowe oraz produkty żywnościowe przetworzone przemysłowo (np. wędliny, gotowe dania, przekąski, napoje barwione). W warunkach fizjologicznych spożycie fosforu w diecie wynosi 700–2000 mg/dobę, przeciętne spożycie wynosi 1200 mg/dobę, z czego ⅔ jest wchłaniane w jelicie.
Na stężenie fosforu w organizmie wpływa wiele czynników, w tym parathormon (hormon wydzielany przez przytarczyce), praca nerek, poziom witaminy D, wchłanianie jelitowe, przebudowa kości, wymiana między przestrzenią wewnątrzkomórkową i pozakomórkową. Stężenie fosforu nieorganicznego u osób dorosłych powinno mieścić się w zakresie 0,81–1,45 mmol/l.
Fosfor nieorganiczny – badanie
Aby ocenić poziom fosforu nieorganicznego, Pacjent kierowany jest na badanie z krwi. Oznaczenia stężenia dokonuje się w próbce krwi pobranej zazwyczaj z naczynia żylnego biegnącego w zgięciu łokciowym. Sama procedura pobrania krwi do analizy przebiega tak samo, jak w przypadku podstawowych badań diagnostycznych. Pacjent powinien pamiętać jednak, aby stawić się na badanie w godzinach porannych, między 7.00 a 10.00. Związane jest to z dobową zmianą stężenia fosforu nieorganicznego w organizmie. Specjaliści zwracają uwagę na występowanie dobowego rytmu stężenia fosforu – najniższe obserwowane jest około południa, a najwyższe około godziny 3.30. W przypadku kolejnych badań fosforu zalecane jest trzymanie się stałych pór pobierania próbki do analizy.
Oznaczenie stężenia fosforu nieorganicznego nie wymaga od Pacjenta większego przygotowania. Powinien on pamiętać, żeby na badanie fosforu nieorganicznego zgłosić się na czczo – wskazane jest, aby ostatni posiłek spożyć do godziny 18.00 dzień przed badaniem. Chwilę przed pobraniem krwi do analizy wskazany jest krótkotrwały odpoczynek – 10-15 minut. Pacjent powinien omówić z lekarzem kierującym na badanie kwestię przyjmowania stosowanych na stałe leków. Podkreślić trzeba, że nie można ich na własną rękę odstawiać czy zmieniać pory zażycia.
Wyniki badania fosforu nieorganicznego
Z wynikami badania fosforu nieorganicznego Pacjent powinien zgłosić się do lekarza. Specjalista dokona ich analizy przy uwzględnieniu informacji uzyskanych od Pacjenta podczas wywiadu medycznego i wyników innych badań. Pacjent powinien poinformować lekarza o stwierdzonej u niego hemolizie i hiperlipidemii (stan za wysokiego poziomu lipidów – tłuszczów w organizmie), jeżeli zmaga się z takimi problemami. Mogą one wpłynąć na wiarygodność wyników.
Badanie fosforu nieorganicznego ma szerokie znaczenie diagnostyczne. Wykorzystywane jest m.in. w rozpoznaniu i leczeniu chorób nerek, zaburzeń pracy przytarczyc, zaburzeń metabolizmu kości i nieprawidłowości w poziomie witaminy D. Badanie to wskazane jest u osób z chorobą alkoholową, dializowanych czy po operacji tarczycy. Warto wykonać je też profilaktycznie, aby skontrolować poziom fosforu w organizmie.
Nadmiar fosforu nieorganicznego
Nadmiar fosforu nieorganicznego to hiperfosfatemia. Stan ten stwierdza się, gdy poziom fosforu wynosi ponad 1,6 mmol/l. Za nadmiar fosforu nieorganicznego odpowiadać mogą m.in. za duża podaż tego związku z żywnością, przewlekłe przyjmowanie leków zawierających fosfor (np. środków przeczyszczających z fosforanami), stosowanie dużych dawek witaminy D. Jednak za kluczową przyczynę nadmiaru fosforu nieorganicznego eksperci uważają zaburzoną pracę nerek – ich ostrą lub przewlekłą chorobę. W sposób szczególny narażone są na nią osoby dializowane.
Inne przyczyny nadmiaru fosforu nieorganicznego to niedoczynność przytarczyc (za niski poziom parathormonu), rzekoma niedoczynność przytarczyc (wrodzone zaburzenie powodujące oporność tkanek na parathormon), ucieczka fosforu z komórek do krwi w przypadku uszkodzenia mięśni czy rozpadu guzów nowotworowych.
Należy też wspomnieć o tzw. rzekomej hiperfosfatemii. To stan, w którym za wysoki poziom fosforu nieorganicznego jest fałszywie dodatni. Oznacza to, że faktycznie stężenie tego związku jest w normie. Rzekomy nadmiar fosforu nieorganicznego związany jest z obecnością dużych ilości nieprawidłowych białek we krwi.
Specjaliści podkreślają jednak, że hiperfosfatemia to rzadko występujące zaburzenie, które z reguły przebiega bezobjawowo lub towarzyszą mu skąpe dolegliwości. Zazwyczaj są one związane z obniżeniem poziomu wapnia, z którym to wiąże się fosfor. Zaobserwować można wówczas m.in.: uczucie mrowienia (głównie wokół ust, palców), skurcz mięśni ręki (tzw. ręka położnika) i skurcze innych mięśni, wtórna nadczynność przytarczyc, uszkodzenie kości, uporczywy świąd skóry.
Niedobór fosforu nieorganicznego
Poziom fosforu poniżej normy określany jest jako hipofosfatemia. Stan ten stwierdza się, gdy stężenie fosforu nieorganicznego we krwi wynosi mniej niż 0,9 mmol/l. Obniżony fosfor nieorganiczny to dość często występujące zaburzenie. Eksperci podają, że dotyczy około 2% osób hospitalizowanych i 30% osób przebywających na oddziale intensywnej opieki medycznej. Ciężka hipofosfatemia jest przyczyną 4-krotnego wzrostu śmiertelności.
Wśród możliwych przyczyn niedoboru fosforu wymieniane jest niedożywienie, żywienie pozajelitowe, jadłowstręt psychiczny, prowadzenie diety węglowodanowej — niskobiałkowej. Dodatkowo alkoholowy zespół abstynencyjny, nadczynność przytarczyc, kwasicę ketonową, fazę anaboliczną po ciężkich chorobach, zasadowicę oddechową, chorobę nowotworową. Niedobór fosforu organicznego może być też skutkiem ubocznym przyjmowania leków, które wiążą ten składnik mineralny w przewodzie pokarmowym (należą do nich m.in. węglan wapnia, węglan lantanu, wodorotlenek glinu).
Konsekwencjami niedoboru fosforu nieorganicznego są m.in.:
- obniżenie syntezy ATP i innych związków, które zawierają w swoim składzie fosfor,
- hemoliza (nasilony rozpad czerwonych krwinek),
- osteomalacja (niedostateczna mineralizacja i obniżenie gęstości kości),
- uszkodzenie granulocytów (rodzaj białych krwinek) i płytek krwi,
- zaburzenie pracy układu nerwowego (zaburzenia świadomości, drgawki, śpiączka, polineuropatia),
- osłabienie/porażenie mięśni szkieletowych, gładkich, w mniejszym stopniu mięśnia sercowego,
- zaburzenia krzepnięcia krwi,
- uszkodzenie hepatocytów (komórek budujących wątrobę),
- upośledzenie reabsorpcji wodorowęglanów w nerkach,
- obniżone oddawanie tlenu z hemoglobiny do tkanek.
A: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- P. Stróżecki, J. Manitius, Hiperfosfatemia u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, „Forum Nefrologiczne” 2018, t. 11, nr 1, s. 1–8.
- A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 2511–2512.
- U. Buczek, P. Rajewski, P. Rajewski, Hipofosfatemia — opis przypadków, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, t. 4, nr 6, s. 471–474.
- M. Wanic-Kossowska, Hiperphosphatemia – still therapeutic problem, “Przewodnik Lekarski” 2009, nr 5, s. 55-59.
