FSH u mężczyzn – przyczyny niskiego i wysokiego poziomu. Badanie FSH u mężczyzn

FSH u mężczyzn to hormon oddziałujący przede wszystkim na spermatogenezę. W związku z tym badanie tego związku stanowi ważny element diagnostyki męskiej niepłodności. Poziom FSH oznaczany jest również w przypadku zaburzeń dojrzewania płciowego czy chorób przysadki mózgowej. Sprawdź, na czym polega badanie FSH u mężczyzn i jakie są objawy jego nieprawidłowego poziomu.

FSH – co to znaczy?

Hormon folikulotropowy, zwany również folikulotropiną (FSH), należy do tzw. hormonów tropowych. To grupa hormonów, które są wydzielane przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej. Odpowiadają one za regulowanie wydzielania innych hormonów. Ich poziom kontrolowany jest zaś przez podwzgórze. Wydzielanie FSH jest kontrolowane przez folikuloliberynę (FSH-RF) – podwzgórzowy czynnik uwalniający – i przez estradiol. Hormon folikulotropowy kojarzony jest przede wszystkim z kobietami, u których pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i produkcję estrogenów. Jednak związek ten produkowany jest również w organizmach panów. U mężczyzn kontroluje on czynność jąder – odpowiada za powiększenie cewek nasiennych. Pobudza spermatogenezę, a dokładnie proces wytwarzania komórek rozrodczych, czyli plemników. FSH u mężczyzn zwiększa też wytwarzanie białka wiążącego androgeny. Związek ten jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania testosteronu, który jest głównym męskim hormonem płciowym. 

Przyczyny niskiego poziomu FSH u mężczyzn

Niskie FSH u mężczyzn może być związane z niewydolnością gonad – jąder. Rozwija się ona w wyniku niewydolności przysadki mózgowej lub podwzgórza, za którą odpowiadać mogą m.in.: nabyta lub wrodzona niedoczynność przysadki (tzw. panhipopituaryzm), choroby nowotworowe, operacje przeprowadzane w rejonie przysadki mózgowej lub podwzgórza. Do niewydolności przysadki lub podwzgórza, a tym samym niskiego poziomu FSH u mężczyzn, doprowadzić mogą: hiperprolaktynemia (zbyt wysoki poziomu prolaktyny we krwi), niedożywienie, anoreksja, narażenie na silny stres, stosowanie niektórych leków.

Przyczyny wysokiego poziomu FSH u mężczyzn

Zbyt wysoki poziom FSH u mężczyzn obserwuje się w przebiegu pierwotnej niewydolności jąder lub wad rozwojowych gonad. Do podwyższenia poziomu FSH może dojść na skutek chemioterapii lub radioterapii. Podwyższony poziom FSH u mężczyzn może być wynikiem zapalenia jąder, które jest jednym z powikłań nagminnego zapalenia przyusznic (tzw. świnki). Do wzrostu poziomu FSH dochodzi też w wyniku kastracji, infekcji gonad, nowotworów gonad, schorzeń autoimmunologicznych gonad. Wysoki poziom FSH może być powikłaniem farmakoterapii z wykorzystaniem m.in. leków cytotoksycznych. Obserwowany jest u osób z zespołem Klinefeltera czy z defektem biosyntezy androgenów. Należy również wspomnieć, że w okresie andropauzy u mężczyzn i menopauzy u kobiet z powodu wygasania czynności hormonalnej gonad obserwuje się podwyższony poziom FSH. 

Poziom FSH a dojrzewanie płciowe chłopców

Nieprawidłowy poziom FSH zaobserwować można w przypadku przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt. Zbyt szybkiemu procesowi dojrzewania towarzyszy za wysoki poziom FSH, opóźnionemu dojrzewaniu zaś za niski poziom FSH. Niektóre przyczyny przedwczesnego dojrzewania to: uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, guzy jąder, guzy wydzielające hormony. Niektóre przyczyny opóźnionego dojrzewania to z kolei: niedobór hormonów, zespół Klinefeltera, przewlekłe infekcje, zaburzenia odżywiania.

Objawy wysokiego i niskiego FSH u mężczyzn

FSH u mężczyzn badane jest głównie w związku z podejrzeniem zaburzeń płodności. Parametr ten uważany jest za jeden z kluczowych w diagnostyce niepłodności męskiej, ale i żeńskiej. Na niski poziom FSH wskazywać mogą nieskuteczne starania o dziecko. Niepłodność określa się jako stan, w którym para pomimo rocznego, regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych nie może zajść w ciążę.

Jeśli poziom FSH u mężczyzn jest niski w wyniku zaburzeń funkcji przysadki mózgowej bądź podwzgórza, stwierdza się tzw. hipogonadyzm hipogonadotropowy. Wówczas gdy stężenie FSH u mężczyzn jest wysokie w wyniku zaburzenia funkcji jąder, mówi się o hipogonadyzmie hipergonadotropowym. Objawami hipogonadyzmu u osób dojrzałych płciowo są przede wszystkim: wypadanie owłosienia łonowego i pachowego, zaniki mięśni, uderzenia gorąca, obniżenie jakości nasienia włącznie z azoospermią (brakiem plemników), spadek libido, zaburzenia potencji, spadek energii, rzadziej zmiany budowy ciała – nadmiar tłuszczu w okolicach piersi (ginekomastia) i bioder. 

Objaw nieprawidłowych wartości FSH u młodych chłopców stanowi zaburzone dojrzewanie płciowe. W przypadku zbyt wysokiego poziomu FSH zaobserwować można m.in.: powiększenie objętości jąder, pojawiające się z opóźnieniem owłosienie na wzgórku łonowym lub pod pachami, przyspieszenie wzrastania, obecność zmian łojotokowych na twarzy, zmiana zapachu potu. O przyspieszonym dojrzewaniu płciowym u chłopców mówi się, gdy następuje ono przed 9. rokiem życia. Z kolei za niski poziom FSH, towarzyszący opóźnionemu dojrzewaniu płciowemu, objawia się brakiem charakterystycznych cech dojrzewania u chłopców po 15. roku życia. 

Jak zbadać poziom FSH u mężczyzn?

Badanie FSH wykonuje się z krwi. Materiałem do analizy jest krew pobrana najczęściej z naczynia żylnego, umieszczonego w dole łokciowym. Z uwagi na to, że FSH wykazuje zmienność dobową, wskazane jest zgłoszenie się na badanie w godzinach porannych. Mężczyznom wykonującym badanie FSH po raz kolejny zaleca się pobieranie próbki do analizy o zbliżonej porze. Z wynikami należy zgłosić się do lekarza kierującego na oznaczenie poziomu tego hormonu. Wartości referencyjne FSH u mężczyzn mogą się różnić w poszczególnych laboratoriach oraz w zależności od etapu rozwojowego, dlatego najlepiej, aby analizą wyników zajął się specjalista. Nieprawidłowe poziomy FSH często wymagają dodatkowych badań w celu ustalenia ich przyczyny przed wdrożeniem leczenia.

Przygotowanie do badania FSH u mężczyzn

Badanie FSH nie wymaga bycia na czczo, czyli około 8–10 godzin od ostatniego posiłku. Jednakże z uwagi na to, że na ogół wykonywane jest jednocześnie z oznaczeniem innych parametrów (np. morfologii krwi), to wskazane jest powstrzymanie się od spożywania posiłków przed oddaniem krwi do analizy. Przed badaniem zaleca się zrezygnowanie z alkoholu oraz z intensywnej aktywności fizycznej. Na badanie pacjent powinien się zgłosić wyspany i wypoczęty. Dodatkowo musi pamiętać o poinformowaniu lekarza o stosowanych lekach. Środki, takie jak: klomifen, cymetydyna, erytropoetyna, lewodopa, glikozydy naparstnicy, ketokonazol, mogą podnieść poziom FSH. Z kolei leki hormonalne czy kortykosteroidy powodują obniżenie stężenia FSH. Pacjent przed badaniem powinien powstrzymać się przez kilka dni od palenia papierosów, gdyż nikotyna powoduje wzrost poziomu FSH. Przed wykonaniem badania FSH należy poinformować lekarza również o przebytej niedawno scyntygrafii, czyli badaniu obrazowym z użyciem radioaktywnego związku chemicznego. 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. A. Dembińska-Kieć, J. Naskalski, B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
2. W.F. Ganong, Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Kraków 2009.
3. M. Mędraś, Leczenie hipogonadyzmu męskiego, „Przegląd Urologiczny” 2007, t. 5, nr 45.
4. Opóźnienie lub brak cech dojrzewania płciowego. Online: https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/664,opoznienie-lub-brak-cech-dojrzewania-plciowego [dostęp: 21.06.2023].

Oceń artykuł