Gastryna – przyczyny i skutki zaburzeń stężenia hormonu we krwi

Wydzielana przez komórki G żołądka i dwunastnicy gastryna odpowiada m.in. za wydzielanie kwasu solnego do soku żołądkowego, niezbędnego w procesie trawienia. Nadmiar hormonu może prowadzić jednak do groźnych powikłań. Jakie mogą być przyczyny wysokiego stężenia gastryny w organizmie? Jakie objawy mu towarzyszą?

Czym jest gastryna?

Gastryna jest hormonem peptydowym, odpowiadającym m.in. za wydzielanie kwasu solnego do soku żołądkowego. Jest wydzielana w komórkach neuroendokrynnych G, obecnych w żołądku, dwunastnicy, i w niewielkiej ilości także w trzustce, skąd trafia do krwi, dzięki czemu może być przetransportowana do wszystkich komórek żołądka. Sekrecja gastryny jest pobudzana poprzez działanie nerwu błędnego oraz peptydu GRP w wyniku spożycia posiłku zawierającego peptydy, aminokwasy oraz podwyższenia pH w żołądku. Obniżenie pH treści żołądkowej i podwyższenie stężenia somatostatyny hamuje wydzielanie gastryny przez komórki G.

Głównym wskazaniem do oznaczenia stężenia gastryny we krwi jest podejrzenie obecności nowotworu wydzielającego ten hormon (gastrinomy).

Funkcje gastryny w organizmie człowieka

Gastryna odgrywa ważne role w prawidłowym funkcjonowaniu żołądka:

• pobudza wydzielanie soku żołądkowego, zawierającego w składzie m.in. kwas solny, odpowiadający za przekształcanie nieaktywnego pepsynogenu w aktywną formę – pepsynę, która rozpoczyna proces trawienia białek,
• wspomaga proces proliferacji (rozrostu) komórek błony śluzowej żołądka,
• hamuje apoptozę (śmierć) komórek błony śluzowej żołądka.

Stężenie gastryny – badanie, norma

Badanie poziomu gastryny jest wykonywane w próbce krwi żylnej, pobranej najczęściej z żyły łokciowej. Do laboratorium należy zgłosić się w godzinach rannych na czczo (ostatni posiłek przed pobraniem krwi powinien zostać spożyty najpóźniej o godzinie 18 poprzedniego dnia). Dobę przed wykonaniem oznaczenia należy powstrzymać się od picia alkoholu. Osoby przyjmujące inhibitory pompy protonowej powinny skonsultować się z lekarzem celem ustalenia konieczności odstawienia leków przed wykonaniem badania.

Wartość referencyjna stężenia gastryny we krwi wynosi 0–90 pg/ml [1], chociaż może się nieznacznie różnić w zależności od metody badania w danym laboratorium.

Wysokie stężenie gastryny we krwi – przyczyny i objawy

Nadmiar gastryny w organizmie jest określany mianem hipergastrynemii. Może on przebiegać w dwóch formach:

• z nadmiernym wytwarzaniem kwasu solnego, m.in. w:
  • zespole Zollingera-Ellisona,
  • przeroście komórek G żołądka,
• z obniżeniem wytwarzania kwasu solnego – hipergastrynemia jest wówczas zjawiskiem wtórnym i może się wiązać:
  • ze stosowaniem leków hamujących syntezę kwasu solnego – inhibitorów pompy protonowej lub antagonistów receptora H2,
  • z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori,
  • z zanikowym zapaleniem żołądka,
  • z niewydolnością nerek,
  • z przebytym zabiegiem wagotomii (przecięciem nerwu błędnego).

Na szczególną uwagę zasługuje tu zespół Zollingera-Ellisona – zespół objawów spowodowany nadmiernym wydzielaniem gastryny przez nowotwór neuroendokrynny – gastrinoma. Wysokie stężenie hormonu prowadzi w tym przypadku do wtórnej hipersekrecji kwasu solnego do soku żołądkowego i pojawienia się licznych wrzodów trawiennych w górnym odcinku przewodu pokarmowego. W większości przypadków gastrinoma występuje jako jedyny nowotwór, ale może być też składową zespołu MEN-1 (zespołu mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 1 – dziedzicznej choroby, na którą składają się również m.in. pierwotna nadczynność przytarczyc i guzy przysadki mózgowej).

Gastrinoma występuje najczęściej w trzustce (80% tych nowotworów) i w ścianie dwunastnicy (20–30%). Stężenie gastryny we krwi chorych może nawet przekraczać 2000 pg/ml. Oprócz mnogich owrzodzeń żołądka i dwunastnicy wywołujących bóle brzucha objawy obejmują także biegunkę, zgagę oraz utratę masy ciała.

Hipergastrynemia – jak wygląda diagnostyka?

Podejrzenie hipergastrynemii wymaga przeprowadzenia dokładnej diagnostyki, która obejmuje:

• badanie stężenia gastryny we krwi,
• test sekretynowy, polegający na pomiarze stężenia gastryny we krwi przed dożylnym podaniem sekretyny i po nim; na obecność guza wydzielającego gastrynę wskazuje jej wzrost stężenia > 200 pg/ml w drugim pomiarze,
• oznaczenie pH w żołądku,
• badania endoskopowe – gastroskopię, endosonografię (ultrasonografię endoskopową),
• badania obrazowe, mające na celu określenie lokalizacji ewentualnego nowotworu – tomografię komputerową, rezonans magnetyczny,
• badanie mutacji genu MEN-1 w przypadku podejrzenia występowania tego zespołu.

Niedomiar gastryny – czy jest groźny?

Niskie stężenie gastryny nie jest często spotykane i w przeciwieństwie do jej nadmiaru nie stanowi zwykle istotnego problemu klinicznego. Niektóre badania kliniczne donoszą jednak, iż niski poziom gastryny oraz pepsynogenu może być czynnikiem predykcyjnym atrofii żołądka (zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka), wiążącego się z podwyższonym ryzykiem rozwoju raka.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Hubbard H., Evaluation of Possible Gastrinoma, “Medscape General Medicine”, 2007, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1924984/. 
2. Prosapio J., Sankar P., Jialal I., Physiology, Gastrin, “StatPearls”, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534822/.
3. Dacha S. i in., Hypergastrinemia, “Gastroenterology Report”, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4527266/. 
4. Kikuchi R. i in., Low serum levels of pepsinogen and gastrin 17 are predictive of extensive gastric atrophy with high-risk of early gastric cancer, “The Tohoku journal of experimental medicine”, 2011, dostęp online: sierpień 2022, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21222340/. 

Oceń artykuł