Spis treści:
Czym jest grupa krwi?
Umowny podział na grupy krwi został opracowany na podstawie obecności określonych antygenów (lub ich braku) na erytrocytach (krwinkach czerwonych). Dotychczas wyróżniono ponad 30 układów grup krwi, ale w codziennej praktyce najważniejsze znaczenie mają dwa z nich – układ AB0 i układ Rh. Wynika to z faktu, iż po przetoczeniu krwi niezgodnej grupowo w układzie AB0 lub w układzie Rh występuje najsilniejsza reakcja odpornościowa organizmu, mogąca zagrażać życiu. Niezgodność grupowa w innych układach (np. Kell, Duffy, Kidd, MNS, Diego, Colton) nie wywołuje istotnych klinicznie powikłań.
Dlaczego oznacza się grupę krwi?
Najczęstszym wskazaniem do oznaczenia grupy krwi jest konieczność przetoczenia krwi (m.in. w krwawieniach po urazach, w krwawieniach z przewodu pokarmowego lub moczowego, w chorobach hematologicznych i onkologicznych). Badanie jest także wykonywane rutynowo przed zabiegami operacyjnymi czy endoskopowymi. Skraca to cenny czas do przygotowania preparatu krwiopochodnego w przypadku nagłej i nieprzewidzianej potrzeby przetoczenia składników krwi. Oznaczenie grupy krwi wykonuje się również u honorowych krwiodawców przy pierwszej donacji oraz u dawców i biorców przeszczepów. W przypadku kobiet ciężarnych oznaczenie grupy krwi ma na celu profilaktykę choroby hemolitycznej noworodków.
Układ AB0
Układ AB0 był pierwszym wykrytym układem grup krwi i wciąż pozostaje najistotniejszy w praktyce klinicznej. Determinuje go obecność lub brak na krwinkach czerwonych dwóch antygenów – A i B. Wyróżniamy 4 fenotypy (rodzaje) grup krwi w układzie AB0, w zależności od obecności antygenów A i B na erytrocytach:
Grupa 0 – brak obecności antygenów A i B, w surowicy obecne są alloprzeciwciała anty-A i anty-B.
Grupa A – obecny antygen A, w surowicy obecne są alloprzeciwciała anty-B.
Grupa B – obecny antygen B, w surowicy obecne są alloprzeciwciała anty-A.
Grupa AB – obecne antygeny A i B, brak alloprzeciwciał anty-A i anty-B w surowicy.
Brak antygenów A i B u osoby z grupą krwi 0 czyni ją uniwersalnym dawcą – to znaczy, iż jej krew można przetoczyć pacjentowi z każdą grupą krwi. Obecność w surowicy przeciwciał anty-A i anty-B sprawia jednak, że osobie z grupą krwi 0 można przetoczyć jedynie preparaty krwi od dawcy grupy 0.
Analogicznie osoba z grupą krwi AB, posiadająca na krwinkach czerwonych antygeny zarówno A, jak i B, może być dawcą tylko dla osoby o tej samej grupie krwi. Jest natomiast uniwersalnym biorcą – ponieważ nie ma w surowicy alloprzeciwciał anty-A i anty-B, teoretycznie można jej przetoczyć krew każdej grupy AB0. Zwykle dąży się jednak do przetaczania krwi zgodnej grupowo.
W Polsce najczęstsza jest grupa A – występuje u około 40% populacji. Grupę 0 ma około 33%, B – 19%. Najrzadziej spotykana jest grupa AB – u zaledwie 8% populacji.
Układ Rh
Układ Rh ma najwięcej antygenów spośród dotąd opisanych układów grupowych krwi. Najistotniejsze klinicznie i najczęściej oznaczane są antygeny: D, C, c, E, e i Cw. Spośród nich największe znaczenie ma antygen D. Jego obecność lub brak na krwince czerwonej determinuje grupę krwi:
RhD(+) – dodatnia – obecny antygen D na erytrocytach.
RhD(-) – ujemna – brak antygenu D na erytrocytach.
W przeciwieństwie do alloprzeciwciał anty-A i anty-B, które są obecne u każdego człowieka, przeciwciała anty-D nie występują naturalnie. Powstają u osoby z grupą Rh(-) w wyniku kontaktu z krwią o grupie Rh(+). Może to mieć miejsce w przypadku przetoczenia krwi niezgodnej grupowo lub (częściej) z powodu konfliktu serologicznego matki i płodu, mogącego skutkować chorobą hemolityczną noworodka w kolejnej ciąży.
Związek grupy krwi z występowaniem chorób
Udowodniono, że niektóre grupy krwi predysponują do wystąpienia określonych chorób. Osoby z grupą krwi 0 są bardziej niż inni narażone na wystąpienie choroby wrzodowej w przebiegu zakażenia Helicobacter pylori oraz zakażenia norowirusami. Rzadziej jednak występuje u nich choroba niedokrwienna serca czy otępienie – pod tym względem bardziej narażone są osoby z grupą krwi 0.
Choroba hemolityczna noworodków – niezgodność w grupie Rh
W przypadku gdy przyszła mama ma grupę krwi RhD(-) a dziecko RhD(+), w wyniku przypadkowego kontaktu ich krwi układ odpornościowy matki wytwarza przeciwciała anty-D. Do takiej sytuacji może dojść m.in. w trakcie porodu, poronienia, podczas amniopunkcji czy biopsji kosmówki. W takiej sytuacji kolejna ciąża może grozić wystąpieniem choroby hemolitycznej u dziecka, o ile płód ma grupę krwi RhD(+). Wytworzone w poprzedniej ciąży przeciwciała anty-D opłaszczają „obce” erytrocyty dziecka w łonie matki i doprowadzają do ich rozpadu. Grozi to ciężką niedokrwistością u dziecka, żółtaczką, uogólnionym obrzękiem płodu, niedotlenieniem. Badanie grupy krwi matki na początku ciąży umożliwia wytypowanie kobiet z ryzykiem konfliktu serologicznego i wdrożenie działań profilaktycznych.
Gdzie można wykonać oznaczenie grupy krwi?
Badanie grupy krwi można wykonać w większości laboratoriów. Trzeba jednak mieć świadomość, że taki wynik nie jest honorowany w przypadku wskazania do toczenia preparatów krwiopochodnych. Istnieje możliwość wyrobienia „karty krwi”, czyli karty identyfikacyjnej grupy krwi, wydanej po wykonaniu dwóch oznaczeń grupy krwi w Regionalnych Centrach Krwiodawstwa. Dokument należy zawsze nosić przy sobie.
Jak można się przygotować do badania?
Badanie grupy krwi jest wykonywane z próbki krwi żylnej. Nie wymaga przygotowania, przed pobraniem krwi nie trzeba pozostawać na czczo. Można je wykonać o dowolnej porze dnia.
Czy grupa krwi może się zmienić?
W większości przypadków grupa krwi pozostaje niezmienna przez całe życie. Jest uwarunkowana genetycznie, dziedziczona od obojga rodziców. Niekiedy jednak ulega zmianie po przeszczepie szpiku kostnego.
A: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Interna Szczeklika, pod red. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, 2018.
Bogate źródła cynku
Poprzedni wpis
