Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest chorobą autoimmunologiczną. Jego objawy obejmują przede wszystkim sztywność poranną i bolesność stawów, które często przez dłuższy czas uznawane są przez pacjenta za przejściowe. W przebiegu RZS obserwuje się również guzki reumatoidalne pod skórą. Sprawdź, jakie jeszcze symptomy powinny wzbudzić niepokój i kiedy należy udać się do lekarza.
Reumatoidalne zapalenie stawów – co to jest?
Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, w której przebiegu obserwuje się zapalenie stawów oraz zmiany pozastawowe. Mimo wielu badań etiologia choroby nadal nie została poznana. Uważa się, iż jej wystąpienie jest skutkiem predyspozycji genetycznej oraz działania czynników zewnętrznych, szczególnie palenia tytoniu. Schorzenie zwykle rozpoczyna się od zajęcia małych stawów dystalnych (zazwyczaj występuje obrzęk stawów stóp i rąk). Wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie leczenia zwiększa szansę na zahamowanie postępu choroby. Niestety, nie istnieje badanie laboratoryjne, które by jednoznacznie potwierdzało lub wykluczało reumatoidalne zapalenie stawów. Diagnostyka bywa wyzwaniem dla lekarza, a postawienie rozpoznania wymaga całościowego podejścia do pacjenta.
Guzki reumatoidalne – kogo dotyczą najczęściej?
Szacuje się, iż reumatoidalne zapalenie stawów, którego jednym z objawów są guzki reumatoidalne, dotyczy 0,24% populacji świata. Obserwuje się częstsze występowanie schorzenia u kobiet – w ciągu życia ryzyko zachorowania wynosi u nich 3,6% (u mężczyzn 1,7%). Choroba dotyczy zwykle osób starszych, a szczyt zachorowań występuje między 65. a 80. rokiem życia.
Badania donoszą o uwarunkowanej genetycznie predyspozycji do zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów. Zidentyfikowano wiele genów, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia schorzenia, m.in. regionu HLA-DRB1. Na zachorowanie mają też wpływ modyfikowalne czynniki, a wśród nich:
- palenie papierosów – ma udowodniony, silny związek z występowaniem reumatoidalnego zapalenia stawów,
- wysokokaloryczna dieta, uboga w błonnik,
- otyłość,
- niskie spożycie wielołańcuchowych kwasów omega-3 (zawartych przede wszystkim w tłustych rybach i owocach morza),
- choroby przyzębia są prawdopodobnym czynnikiem zwiększającym ryzyko RZS.
Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów
Symptomy reumatoidalnego zapalenia stawów zwykle są na początku dość dyskretne i często pozostają przez chorego ignorowane. Najczęściej zgłaszaną dolegliwością jest poranna sztywność i ból stawów, na ogół rąk.
Wczesne objawy RZS obejmują:
- poranny ból i sztywność stawów, najczęściej rąk,
- obrzęk stawów,
- zmęczenie,
- zmniejszenie masy ciała,
- stan podgorączkowy.
Pełnoobjawowe RZS cechuje się m.in.:
- bólem, obrzękiem, ograniczeniem ruchomości stawów,
- deformacjami w stawach,
- bólem, sztywnością i osłabieniem mięśni,
- drętwieniem i mrowieniem palców,
- guzkami reumatoidalnymi.
Czym są guzki reumatoidalne?
Guzki reumatoidalne są skórną manifestacją reumatoidalnego zapalenia stawów. Powstają zwykle w miejscach poddawanych często uciskowi, np. w okolicy łokci, stawów rąk. Są umiejscowione pod skórą i nie wywołują dolegliwości bólowych. Mogą mieć wielkość od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Występowanie dużej liczby guzków reumatoidalnych bywa związane z leczeniem metotreksatem i wówczas mówi się o przyspieszonej guzkowatości reumatoidalnej.
Diagnostyka RZS – na czym polega?
Pierwszym krokiem w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów jest zebranie dokładnego wywiadu z chorym i badanie przedmiotowe pacjenta. Szczególną uwagę należy zwrócić na zgłaszane objawy oraz badanie stawów – obrzęk i tkliwość dystalnych stawów mogą świadczyć o RZS.
Badania laboratoryjne wykonywane u osób z podejrzeniem RZS obejmują m.in.:
- morfologię krwi – często wykazuje obecność niedokrwistości i podwyższonej liczby płytek krwi (trombocytozy),
- czynnik reumatoidalny RF – dodatni u 75–85% chorych na RZS, ale nie jest diagnostyczny dla tej jednostki chorobowej,
- anty-CCP – przeciwciała IgG przeciwko cyklicznemu peptydowi cytrulinowemu, obecne u 50% chorych we wczesnym stadium choroby,
- OB i stężenie CRP – zwykle podwyższone u osób w aktywnej fazie RZS.
U chorych wykonuje się także badanie płynu stawowego, w którym zwykle obserwuje się umiarkowane podwyższenie ilości leukocytów (białych krwinek). Bardzo wysoki poziom leukocytów w płynie (> 25000 na 1 mm3) wymaga wykluczenia zakażenia stawu.
U osób z zaawansowanym RZS obserwuje się zmiany stawowe w badaniach rentgenowskich (zmniejszenie gęstości kości w okolicy zajętych stawów, ubytki kostne, zwężenie szpar stawowych i deformacje stawów). Zmiany są zwykle niewidoczne u pacjentów na wczesnym etapie choroby – zaleca się u nich wykonanie badania USG lub rezonansu magnetycznego.
Rozpoznanie ustala się na podstawie kryteriów diagnostycznych dla reumatoidalnego zapalenia stawów, opracowanych w 2010 r. przez ACR/EULAR (ang. American College of Rheumatology and the European League Against Rheumatism). Kryteria biorą pod uwagę liczbę zajętych stawów, czas trwania dolegliwości, poziom OB i CRP, wynik badania czynnika reumatoidalnego i przeciwciał anty-CCP.
Guzki reumatoidalne – metody leczenia
Postępowanie u chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów obejmuje metody farmakologiczne i niefarmakologiczne – fizjoterapię, odpoczynek, wsparcie psychologiczne. Nacisk kładzie się na jak najwcześniejsze rozpoznanie i włączenie leczenia modyfikującego przebieg choroby, które ma na celu osiągnięcie u chorego remisji. Stosowane leki to m.in.: metotreksat, sulfasalazyna, chlorochina, sole złota, etanercept, infliksymab, adalimumab, certolizumab, glikokortykosteroidy oraz niesterydowe leki przeciwzapalne (m.in. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen). Zaleca się również zaprzestanie palenia tytoniu oraz przestrzeganie zbilansowanej, zdrowej diety.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Chauhan K. i in., Rheumatoid Arthritis, “StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441999/.
- Bullock J. i in., Rheumatoid Arthritis: A Brief Overview of the Treatment, “Medical Principles and Practice”, 2019, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6422329/.
