Haptoglobina – co to jest? Badanie i przyczyny nieprawidłowego wyniku

Haptoglobina to produkowane w wątrobie białko, które uczestniczy w rozkładzie hemoglobiny. Ocena jego stężenia przydatna jest w diagnostyce i ocenie niedokrwistości hemolitycznej, choć haptoglobina ma znacznie większe zastosowanie. Sprawdź, na jakie problemy zdrowotne może wskazywać podwyższona i obniżona haptoglobina.

Co to jest haptoglobina?

Haptoglobina (oznaczana jako Hp lub HPT) to rodzaj białka ostrej fazy. Określa się w ten sposób grupę białek krążących we krwi, które syntetyzowane są przez wątrobę w odpowiedzi na toczący się w organizmie proces zapalny. To tzw. odpowiedź ostrej fazy. Haptoglobina zbudowana jest z dwóch par łańcuchów typu alfa i beta. Dzięki swojej budowie ma bardzo duże powinowactwo do hemoglobiny (Hb), czyli czerwonego barwnika, który znajduje się krwinkach czerwonych i uczestniczy w transporcie tlenu po całym organizmie. Haptoglobina odpowiedzialna jest za wychwyt wolnej hemoglobiny we krwi. Kiedy krwinki czerwone zostają niszczone, znajdująca się w nich hemoglobina jest uwalniana do osocza i tam wiąże się z nią haptoglobina. Tak powstały kompleks zapobiega utracie żelaza z moczem i uszkodzeniu nerek. Z czasem zostaje rozłożony do aminokwasów w układzie siateczkowo-śródbłonkowym. 

Haptoglobina – badanie 

Materiałem do badania haptoglobiny jest krew. Próbkę pobiera się przeważnie z naczynia krwionośnego biegnącego w zgięciu łokciowym. Aby wyniki badania były wiarygodne, Pacjent powinien się do niego odpowiednio przygotować. Przeprowadza się je z rana, najlepiej w godzinach 7.00–10.00. Dobowe wahania stężenia haptoglobiny sięgają 20%. Pacjent stawia się na badanie na czczo, starając się zachować 14 godzin przerwy od ostatniego posiłku, który powinien zostać spożyty maksymalnie do godziny 18.00 dnia poprzedniego. Na 2–3 dni przed badaniem Pacjent powinien unikać alkoholu, intensywnego wysiłku i nadmiernego stresu. 

Bezpośrednio przed pobraniem krwi wskazany jest krótki odpoczynek – około 15 minut. Przyjmowane na stałe leki powinny zostać zażyte po badaniu, a kwestia ewentualnego odstawienia leków musi zostać omówiona z lekarzem kierującym na badanie. Pacjent nie powinien na własną rękę dokonywać zmian w sposobie zażywania leków. Lekarza natomiast należy poinformować o aktualnych chorobach, ewentualnej ciąży, przebytych hospitalizacjach i zabiegach. 

Z wynikami badania haptoglobiny Pacjent powinien zgłosić się do lekarza. Specjalista, interpretując je, weźmie pod uwagę informacje uzyskane z wywiadu medycznego, badania przedmiotowego, badań laboratoryjnych czy innych przeprowadzonych testów. Tylko całościowe podejście do interpretacji wyników haptoglobiny pozwoli na dokładną ich ocenę. Warto wspomnieć, że noworodki mają po urodzeniu zerowy jej poziom. Białko to wytwarzane jest stopniowo przez organizm i do 6 miesiąca osiąga normę osoby dorosłej. Badania haptoglobiny nie wykonuje się zatem u noworodków i niemowląt w pierwszych miesiącach życia, gdyż jej stężenie jest u nich nieoznaczalne lub bardzo małe.

Haptoglobina – kto powinien wykonać badanie?

Oznaczenia poziomu haptoglobiny we krwi powinny wykonać osoby z objawami sugerującymi występowanie niedokrwistości hemolitycznej. Należą do nich przede wszystkim:

• blada skóra,
• zażółcona skóra i twardówka oka,
• podwyższona temperatura ciała,
• zmiana zabarwienia moczu na ciemny,
• osłabienie, szybsza męczliwość,
• wzmożona senność,
• nudności, ból brzucha, powiększona śledziona i wątroba,
• dezorientacja,
• przyspieszone tętno, tachykardia (przyspieszenia pracy serca, które wykonuje ponad 100 uderzeń na minutę),
• szmery serca,
• zaburzenie pracy nerek.

Wskazania do badania poziomu haptoglobiny stanowią objawy stanu zapalnego. Główne to: zaczerwienienie, obrzęk, ból, tkliwość, podwyższona temperatura danego obszaru, trudności w swobodnym poruszaniu uszkodzoną częścią ciała. Oznaczenie haptoglobiny wykorzystywane bywa w ocenie skuteczności zabiegu usunięcia śledziony (tzw. splenektomii) oraz podczas ustalania wskazań do jego wykonania.

Przyczyny obniżonej haptoglobiny

Haptoglobina to czuły marker hemolizy. Nazywa się tak przedwczesny i nieprawidłowy proces rozpadu czerwonych krwinek. Na skutek nasilenia przebiegu tego procesu pula haptoglobiny ulega obniżeniu. Wynika to ze wzmożonego zużycia tych białek, które przekracza zdolności organizmu do ich wytwarzania. Wówczas haptoglobina będzie w większości występowała w postaci związanej z hemoglobiną. Poziom haptoglobiny jest zatem odwrotnie proporcjonalny do stopnia hemolizy – im silniejszy rozpad czerwonych krwinek, tym niższe stężenie haptoglobiny. Jej poziom wraca do normy po około tygodniu od ustania przyczyn hemolizy. Do nasilenia hemolizy może dojść z wielu przyczyn, które mają charakter nabyty lub wrodzony. Wśród tych pierwszych wyróżnia się m.in.: reakcję poprzetoczeniową, reakcje autoimmunizacyjne (np. w przebiegu tocznia, reumatoidalnego zapalenia stawów, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego), działanie toksyn bakteryjnych, przyjmowanie niektórych leków (np. penicyliny, leków zawierających siarkę, środków przeciwmalarycznych), intensywny wysiłek fizyczny, czynniki mechaniczne (np. sztuczne zastawki, pozaustrojowy obieg krwi). Do wrodzonych przyczyn wzmożonej hemolizy należą m.in. choroby związane z nieprawidłową budową krwinek czerwonych lub hemoglobiny oraz konflikt serologiczny. Przedłużający się proces wzmożonej hemolizy prowadzi do niedokrwistości hemolitycznej. Zatem obniżona haptoglobina jest przejawem anemii hemolitycznej. 

Oprócz nasilenia hemolizy do obniżenia poziomu haptoglobiny dochodzi w przebiegu szeregu schorzeń. Białko to produkowane jest w mniejszych ilościach w ciężkich chorobach wątroby, do których należą m.in. jej marskość czy ostre zapalenie. Dzieje się tak, gdyż haptoglobina jest wytwarzana w wątrobie, a zaburzenia czynności tego narządu nie pozostają obojętne na ten proces. Obniżona haptoglobina obserwowana jest też w przypadku:

• niedożywienia, 
• przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych i estrogenów,
• krwiaków i krwotoków tkankowych,
• talasemii (choroby typowej dla regionu śródziemnomorskiego, związanej z zaburzeniem budowy erytrocytów),
• erytroblastozy płodu (tzw. choroby hemolitycznej noworodka, choroby autoimmunologicznej),
• zakaźnego zapalenia wsierdzia i zastawek serca,
• napadowej nocnej hemoglobinurii,
• plamicy trombocytopenicznej zakrzepowej,
• wrodzonego braku haptoglobiny (1% populacji Afryki).

Gdy do krwi uwalniane jest więcej hemoglobiny, niż haptoglobina jest w stanie związać, czerwony barwnik przechodzi przez nerki i zostaje wydalony z moczem. Stan ten określa się jako hemoglobinurię. Występuje ona w malarii, niedokrwistości hemolitycznej, a także po zatruciach.

Przyczyny podwyższonej haptoglobiny

Poziom haptoglobiny jako białka ostrej fazy ulega zwiększeniu podczas stanu zapalnego bez względu na przyczynę jego powstania. Do wzrostu stężenia tego parametru dochodzi też przy znacznym uszkodzeniu tkanek, czemu towarzyszy nadmierny ich rozpad. Wysoki poziom haptoglobiny obserwowany jest w przebiegu zaawansowanych chorób nowotworowych, cukrzycy czy schorzeń autoimmunologicznych. Stężenie haptoglobiny wzrasta w ciągu 48 godzin, wielokrotnie przekraczając przyjętą normę. Powrót do stężenia wyjściowego następuje po 2–4 tygodniach od ustania przyczyny.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Boguradzki, A. Hoffman, Nocna napadowa hemoglobinuria – od teorii do praktyki klinicznej, „Onkologia po Dyplomie” 2017, nr 5. Online: https://podyplomie.pl/onkologia/28778,nocna-napadowa-hemoglobinuria-od-teorii-do-praktyki-klinicznej [dostęp: 19.12.2023].
2. A. Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski, B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
3. T. Sikorski, E. Marcinowska-Suchowierska, Interpretacja wyników badań hematologicznych w praktyce lekarza rodzinnego, „Postępy Nauk Medycznych” 2007, nr 4, s. 112–118.
4. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.

Oceń artykuł