Jak obniżyć poziom hemoglobiny glikowanej? - Badania Krwi
20 kwietnia 2023

Hemoglobina glikowana – co to jest? Jak obniżyć jej poziom?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka
jak-obnizyc-poziom-hemoglobiny-glikowanej-erytrocyty

Poziom hemoglobiny glikowanej, czyli hemoglobiny A1c, odzwierciedla średni poziom glukozy we krwi z około trzech miesięcy. Badanie wykonuje się u osób z podejrzewanym lub stwierdzonym już zaburzeniem gospodarki węglowodanowej (czyli ze stanem przedcukrzycowym albo z cukrzycą). Dowiedz się, jaka jest norma hemoglobiny glikowanej i w jaki sposób można obniżyć jej wartość.

Hemoglobina glikowana – co to jest?

Hemoglobina glikowana (inaczej hemoglobina glikozylowana lub hemoglobina HbA1c) jest białkowym składnikiem krwinek czerwonych, powstającym w wyniku przyłączenia fragmentów węglowodanów do hemoglobiny. Proces ten, określany mianem glikacji, występuje fizjologicznie u każdego człowieka pod wpływem kontaktu krwinek czerwonych z krążącą we krwi glukozą i jest zależny od średniego poziomu glikemii (stężenia glukozy we krwi). Na podstawie wartości hemoglobiny glikowanej można określić średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich 90 dni. Jest to jedno z badań, na podstawie których można rozpoznać cukrzycę.

Jaka jest norma poziomu hemoglobiny glikowanej?

Prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej u osób zdrowych powinien wynosić <5,7%. Uważa się, że wartość mieszcząca się w przedziale 5,7–6,4% świadczy o stanie przedcukrzycowym, natomiast poziom hemoglobiny glikowanej równy lub wyższy niż 6,5% uprawnia do rozpoznania cukrzycy. Badanie przeprowadza się w próbce krwi żylnej, pobranej najczęściej z żyły łokciowej pacjenta. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania się.

Odrębną kwestią są normy hemoglobiny glikowanej u pacjentów z rozpoznaną cukrzycą, u których badanie ma na celu określenie wyrównania zaburzeń węglowodanowych. Przyjęte wartości referencyjne są u diabetyków różne, zależne od wieku, ogólnego stanu zdrowia, a w przypadku kobiet spodziewających się dziecka także od etapu ciąży. U większości osób dąży się do osiągnięcia poziomu hemoglobiny glikowanej na poziomie ≤7,0%. Niższej wartości oczekuje się w przypadku dzieci i chorych na cukrzycę typu 1, u których zalecany wynik HbA1c to ≤6,5%. Najbardziej restrykcyjne zalecenie dotyczy kobiet w drugim i trzecim trymestrze ciąży, u których wartość docelowa HbA1c wynosi <6,0%. We wcześniejszym okresie ciąży poziom hemoglobiny glikowanej powinien być równy lub mniejszy niż 6,5%. U osób starszych i z ciężkimi chorobami wartość HbA1c nie powinna przekraczać 8,0%.

Należy pamiętać, aby w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego poziomu hemoglobiny glikowanej zgłosić się niezwłocznie do lekarza pierwszego kontaktu. Po przeprowadzeniu szczegółowego badania podmiotowego i przedmiotowego zleci on badania dodatkowe, a w razie potrzeby skieruje pacjenta do diabetologa (specjalisty leczenia chorych z cukrzycą). W momencie rozpoznania cukrzycy konieczna jest również ocena chorego pod kątem obecności jej powikłań, m.in. retinopatii cukrzycowej (uszkodzenie naczyń krwionośnych w siatkówce oka), dlatego każdy pacjent powinien zgłosić się na kontrolną wizytę u okulisty.

Hemoglobina glikowana – wskazania do badania

U kogo należy wykonać oznaczenie hemoglobiny glikowanej? Badanie powinno być rutynowo zalecane:

  • wszystkim pacjentom w momencie rozpoznania cukrzycy,
  • kobietom z rozpoznaną cukrzycą ciążową,
  • w celu kontroli leczenia: dwa razy do roku każdemu choremu na cukrzycę, a w przypadku źle kontrolowanej cukrzycy nawet co trzy miesiące,
  • pacjentom, u których występują duże wahania glikemii w pomiarach wykonywanych w warunkach domowych.

Badanie hemoglobiny glikowanej, mimo że jest jednym z kryteriów umożliwiających rozpoznanie cukrzycy, nie stanowi zastępstwa dla oznaczenia stężenia glukozy na czczo i doustnego testu obciążenia glukozą. Warto pamiętać, że prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej nie wyklucza cukrzycy.

Kiedy wynik hemoglobiny glikowanej jest niewiarygodny?

Interpretacji wyniku badania hemoglobiny glikowanej powinien zawsze dokonywać lekarz na podstawie całokształt obrazu klinicznego pacjenta. Dlaczego? Podobnie jak w przypadku wielu innych oznaczeń badanie HbA1c może dawać wyniki zafałszowane. Warto posłużyć się tu prostym przykładem – u osoby po przebytym krwotoku, wymagającej transfuzji krwi ocena hemoglobiny zawartej w krwinkach czerwonych jest niemiarodajna z dwóch przyczyn: utraty części erytrocytów w trakcie krwawienia oraz przetoczenia preparatu krwiopochodnego od innej osoby, u której poziom hemoglobiny glikowanej był przypuszczalnie prawidłowy.

Poziom hemoglobiny glikowanej może być również zafałszowany u osób, których krwinki czerwone żyją krócej niż trzy miesiące (w niedokrwistości hemolitycznej), z chorobami wątroby lub nerek, a nawet u kobiet w ciąży.

O czym świadczy wysoka hemoglobina glikowana?

Efektem wieloletnich badań naukowców jest możliwość określenia średniego poziomu glukozy we krwi (z ostatnich trzech miesięcy) na podstawie wartości hemoglobiny glikowanej. Dla przykładu: HbA1c o wartości 6% świadczy o średnim poziomie glikemii rzędu 126 mg/dL, a HbA1c wynosząca 8% o średniej glikemii 183 mg/dL. Chorzy, u których hemoglobina glikowana wynosi 14%, mieli w ciągu ostatnich 90 dni średnią glikemii aż 355 mg/dL.

Podwyższony poziom hemoglobiny glikowanej (>6,5%) upoważnia do rozpoznania cukrzycy – schorzenia metabolicznego, w którego przebiegu obserwuje się zbyt wysokie poziomy stężenia glukozy we krwi. Wyróżnia się kilka typów cukrzycy, z czego większą część stanowią cukrzyca typu 1 i 2. Rzadziej obserwuje się występowanie cukrzycy MODY, cukrzycy ciążowej, cukrzycy noworodków i innych.

Cukrzyca typu 1. rozwija się w wyniku zaburzenia wydzielania insuliny (hormonu odpowiedzialnego za obniżenie poziomu glukozy we krwi) przez trzustkę. Najczęściej rozpoznawana jest u dzieci i młodzieży, a za jej przyczynę odpowiada destrukcja komórek beta trzustki (w których w warunkach prawidłowych wydzielana jest insulina), najczęściej w wyniku procesu autoimmunologicznego. W badaniach dodatkowych obserwuje się u chorych niski poziom insuliny.

Odmiennym schorzeniem jest cukrzyca typu 2., która zwykle pojawia się u osób w wieku średnim lub podeszłym, u których schorzenie wynika najczęściej z nieprawidłowego stylu życia i towarzyszącej temu otyłości. Bogata w węglowodany dieta prowadzi u tych pacjentów do wzmożonego wydzielania insuliny w komórkach beta trzustki, a w konsekwencji – do oporności komórek receptorowych na jej działanie (insulinooporności).

Nie bez przyczyny cukrzyca jest zaliczana do chorób cywilizacyjnych. Szacuje się, że aktualnie na całym świecie choruje na nią 1 na 11 osób (z czego 90% przypadków stanowi cukrzyca typu 2.). W związku ze stylem życia i epidemią otyłości coraz częściej stwierdza się również cukrzycę typu 2. u dzieci.

Kryteria rozpoznania cukrzycy

Rozpoznanie cukrzycy stawia się w przypadku:

  • stwierdzenia poziomu hemoglobiny glikowanej równego lub wyższego niż 6,5%,
  • wykazania stężenia glukozy na czczo równego lub wyższego niż 126 mg/dL (w dwóch niezależnych badaniach),
  • stwierdzenia poziomu glukozy we krwi żylnej równego lub przekraczającego 200 mg/dL w trakcie testu OGTT (doustnego obciążenia 75 g glukozy),
  • wykazania stężenia glukozy równego lub wyższego niż 200 mg/dL, niezależnie od posiłku u osoby z objawami cukrzycy (nadmiernym pragnieniem lub apetytem, zmniejszeniem masy ciała, nadmiernym oddawaniem moczu).

Badanie poziomu glukozy na czczo powinno być wykonywane okresowo u każdego pacjenta po 45. roku życia, a w przypadku osób otyłych już po 40. urodzinach. Oznaczenie jest też wykonywane standardowo u kobiet ciężarnych na początku ciąży, a między 24. a 28. tygodniem ciąży każda przyszła mama powinna zostać skierowana na test doustnego obciążenia glukozą.

Jak obniżyć poziom hemoglobiny glikowanej?

Poziom hemoglobiny glikowanej powinien obniżać się w trakcie prawidłowego leczenia chorych ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą. Jest on, obok domowych pomiarów glikemii, wyznacznikiem skuteczności leczenia i przestrzegania zaleceń dietetycznych przez pacjenta. Chorzy na cukrzycę powinni zostać poinformowani o zaletach związanych z odpowiednią kontrolą glikemii. W badaniach naukowych potwierdzono, że utrzymywanie poziomu HbA1c u pacjentów z cukrzycą typu 1. na poziomie 7% lub niższym zmniejsza ryzyko retinopatii, uszkodzenia nerek i powikłań neurologicznych aż o 35–76%.

Jak obniżyć hemoglobinę glikowaną? Leczenie cukrzycy jest procesem złożonym, wymagającym ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem. W pierwszej kolejności konieczne jest wytłumaczenie istoty schorzenia choremu, wyjaśnienie związanych z nim zagrożeń, planu leczenia i konieczności modyfikacji codziennych nawyków. U wszystkich pacjentów zaleca się monitorowanie poziomu glukozy we krwi włośniczkowej (glukometrem), regularną aktywność fizyczną (co najmniej 150 min w tygodniu) oraz przestrzeganie diety cukrzycowej. Do najczęściej stosowanych leków w cukrzycy zalicza się metforminę, pochodne sulfonylomocznika, leki inkretynowe i akarbozę. U pacjentów z cukrzycą typu 1. lub niedostatecznie kontrolowaną cukrzycą typu 2. konieczne jest stosowanie insuliny.

Rozpoznanie cukrzycy jest zwykle na początku trudnym przeżyciem dla pacjenta, którego życie ma się teraz diametralnie zmienić. Pomiary cukru, leki, przestrzeganie diety (ze szczególnym uwzględnieniem wykluczenia z jadłospisu cukrów prostych), lęk związany z nową, trudną sytuacją życiową – wszystkie te czynniki mogą stanowić istotny ciężar, który często wpływa negatywnie na stan psychiczny chorego. Oprócz samego leczenia cukrzycy powinien on zadbać o odpowiednie wsparcie – najbliższej rodziny, przyjaciół, grup wsparcia, psychologa czy psychiatry.

 

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

 

Bibliografia

  1. Eyth E., Naik R., Hemoglobin A1c, „StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549816/.
  2. Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018
  3. Sapra A., Bhandari P., Diabetes Mellitus, „StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551501/.
  4. Gray A., Threlkeld R., Nutritional Recommendations for Individuals with Diabetes, „Endotext”, 2019, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279012/

O Autorze