Hipoglikemia – przyczyny i objawy zaburzenia

Hipoglikemia, nazywana niedocukrzeniem, jest zaburzeniem i zespołem objawów powstałych na skutek drastycznego spadku glukozy we krwi. Jej przyczyny są bardzo zróżnicowane. Hipoglikemia może mieć również postać idiopatyczną, co oznacza, że zaburzenie powstało bez uchwytnej przyczyny. Zarówno lekka, jak i ciężka postać hipoglikemii jest niebezpieczna i wymaga leczenia.

Co to jest hipoglikemia?

Według Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego hipoglikemia (inaczej niedocukrzenie) jest stanem niskiego poziomu glukozy we krwi, który może być potencjalnie szkodliwy dla zdrowia. Jest poważnym zaburzeniem, przebiegającym zwykle z zespołem objawów klinicznych. Powstają one na skutek zachwiania równowagi organizmu. Hipoglikemia może wystąpić jako samodzielne zaburzenie lub rozwinąć się na podłożu chorób. 

O hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom stężenia glukozy we krwi wynosi poniżej 70 mg/dl, bez względu na rodzaj i intensywność objawów klinicznych. Według ekspertów wartość ta jest stężeniem alertowym, wymagającym wyrównania poziomu glukozy za pomocą diety lub leków.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego podstawą do rozpoznania hipoglikemii mogą być również charakterystyczne objawy, które ustępują po podaniu węglowodanów. Eksperci podkreślają, że stężenie glukozy we krwi jest indywidualne dla każdego człowieka i czułe na działanie wielu czynników, np. nieprawidłowego przygotowania pacjenta do badania (np. przyjęcia leków przeciwcukrzycowych przed pobraniem krwi).

Podział kliniczny hipoglikemii ze względu na objawy

• Hipoglikemia alertowa – to stan, w którym stężenie glukozy wynosi <70 mg/dl. To łagodna postać hipoglikemii, która może być eliminowana przez spożycie węglowodanów prostych lub doraźnych leków.
• Hipoglikemia klinicznie istotna – stan, w którym stężenie glukozy wynosi <54 mg/dl. Ta postać hipoglikemii przebiega objawowo.
• Hipoglikemia ciężka – stan, w którym stężenie glukozy jest bardzo niskie. Ta postać przebiega z objawami upośledzającymi zdolności poznawcze. Chory wymaga pomocy osób trzecich.

Każda z hipoglikemii może mieć charakter epizodyczny, jak i nawracający. O hipoglikemii nawracającej mówimy wtedy, gdy do zaburzenia wraz z objawami dochodzi przynajmniej 2 razy w ciągu 12 miesięcy. 

Jakie są przyczyny hipoglikemii?

Przyczyny hipoglikemii są bardzo zróżnicowane. Eksperci podkreślają, że nie zawsze jest możliwe jednoznaczne wskazanie przyczyny zaburzenia. Hipoglikemia może rozwinąć się zarówno na skutek długotrwałego działania chorób, stylu życia, jak i bez uchwytnej przyczyny.

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej: 

• nietolerancja galaktozy lub fruktozy,
• wczesne stadium cukrzycy,
• operacje chirurgiczne żołądka i jelit, 
• stosowanie nieprawidłowych dawek insuliny,
• przyjmowanie leków uwalniających nadmierne ilości insuliny, np. salicylanów, pentamidyny,
• nadużywanie alkoholu.

Hipoglikemia reaktywna może mieć również postać idiopatyczną, czyli rozwinąć się bez uchwytnej przyczyny. 

Przyczyny hipoglikemii na czczo:

• guzy trzustki i pozatrzustkowe, np.: włókniakomięsak, mięsak gładkokomórkowy, śródbłoniak, nerwiakowłókniak,
• guzy kory nadnerczy,
• niewydolność wątroby, serca i nerek,
• białaczka,
• niedożywienie, 
• zaburzenia gospodarki hormonalnej, prowadzące do niedoboru kortyzolu, glukagonu, epinefryny,
• choroby metaboliczne,
• zaburzenia wydzielania insuliny,
• nadmierne przyjmowanie leków, m.in. propranololu, pentamidyny. 

Hipoglikemia na czczo może mieć również podłoże autoimmunologiczne, w którym organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko insulinie i receptorowi insuliny.

Hipoglikemia – objawy i ich przebieg

Pojawienie się objawów hipoglikemii zależy od wielu czynników. U niektórych osób nawet stężenie glukozy poniżej 50 mg/dl nie wywołuje żadnych objawów. Jak wskazują eksperci, wpływ na rozwój dolegliwości i ich intensywność mają m.in.: płeć, masa mięśniowa, wiek, choroby przewlekłe. 

Objawy kliniczne hipoglikemii rozwijają się na skutek obniżonego stężenia glukozy. Do najbardziej charakterystycznych symptomów należą: 

• wzmożona potliwość,
• kołatanie serca,
• napady głodu,
• drżenie rąk,
• zaburzenia koncentracji, 
• zmęczenie fizyczne i psychiczne,
• uczucie niepokoju,
• splątanie. 

Najbardziej niebezpieczne i alarmujące objawy hipoglikemii to niespójność wypowiedzi, zaburzenia świadomości i utrata przytomności.

Diagnostyka hipoglikemii

Ze względu na niejasną przyczynę, wieloczynnikowe podłoże zaburzenia i indywidualny przebieg, diagnostyka hipoglikemii jest trudna. Kryteria rozpoznania zaburzenia są różne. Podstawę stanowi bardzo szczegółowy wywiad z lekarzem, uwzględniający informacje o wszystkich przyjmowanych lekach i ich dawkowaniu, chorobach przewlekłych i przebytych, nawykach żywieniowych i stosowanych używkach (szczególnie istotna jest ilość spożywanego alkoholu, który w krótkim czasie destabilizuje poziom glukozy).

Kolejnym krokiem diagnostyki są badania laboratoryjne. Musisz wiedzieć, że do rozpoznania hipoglikemii nie zawsze jest wystarczające badanie poziomu glukozy. Z uwagi na napadowy charakter niedocukrzenia, wynik może być prawidłowy. Dlatego konieczne może być zbadanie poziomu insuliny. Jej oznaczenie umożliwia najbardziej wiarygodną ocenę pracy trzustki. 

Lekarz może zasugerować wykonanie oznaczenia stężenia glukozy i insuliny. Takie badanie polega na pobraniu kilku próbek krwi w odstępie 2–3 godzin. W celu otrzymania jak najbardziej wiarygodnego wyniku pacjent powinien przeprowadzić 13–14-godzinną głodówkę. Wśród zaleceń jest również oznaczenie w próbce krwi stężenia peptydu C i proinsuliny. 

Niektórzy eksperci proponują diagnostykę zaburzeń wydzielniczych trzustki z zastosowaniem testu glukagonowego. Polega on na dożylnym podaniu pacjentowi 1 mg glukagonu, a następnie na pobieraniu próbek krwi w odpowiednich odstępach (po 10, 20, 30 minutach itd.) w celu oznaczenia i dokonania analizy zmian stężenia glukozy i insuliny we krwi.

Badanie stężenia glukozy uzupełniają morfologia i badania krwi, pozwalające na analizę pracy poszczególnych narządów. Taka droga diagnostyki zwiększa szansę na wykrycie, jaka choroba lub jakie nieprawidłowe nawyki są przyczyną hipoglikemii. Natomiast w przypadku podejrzenia hipoglikemii idiopatycznej (czyli rozwijającej się bez przyczyny), zalecane jest niekiedy wykonanie testu doustnego obciążenia glukozą.

Czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna?

Hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna, szczególnie bagatelizowana lub nieprawidłowo leczona. U osoby z tym zaburzeniem konieczna jest pogłębiona diagnostyka w kierunku cukrzycy typu 2. 

Powikłania hipoglikemii

Hipoglikemia reaktywna wskazuje niekiedy na rozwój cukrzycy. Oprócz niej eksperci wskazują na inne możliwe skutki nieleczenia zaburzenia. Są to m.in.: obrzęk płuc, zaburzenia rytmu serca, arytmie komorowe, zespół kardiomiopatii. Powikłania rozwijają się bez względu na wiek, również u młodych osób. Są niebezpieczne i zagrażają zarówno zdrowiu, jak i życiu. 

Hipoglikemia u dzieci

Normy glikemii u najmłodszych pacjentów są nieco inne niż u osób dorosłych. Wartości referencyjne są różne w zależności od miejsca, w którym wykonywane jest badanie. Dlatego odczytując wynik, sugeruj się normami podanymi przez laboratorium. Utrzymanie prawidłowej glikemii jest niezbędne do optymalnego rozwoju i funkcjonowania mózgu w pierwszych latach życia dziecka. W przypadku maluchów wpływ na zachowanie niezbędnego stężenia glukozy ma dieta. Hipoglikemia jest zagrożeniem szczególnie dla dzieci poniżej 5. roku życia. Może prowadzić do upośledzenia pracy i rozwoju mózgu, a nawet do utrwalenia zmian w strukturze narządu.

Hipoglikemia a cukrzyca 

Hipoglikemia jest najczęstszym ostrym powikłaniem cukrzycy. Jednocześnie hipoglikemia przebiegająca wraz z cukrzycą utrudnia ustabilizowanie poziomu glukozy. Dodatkową trudność sprawia fakt, że leczenie cukrzycy polega na zmniejszaniu stężenia glukozy, co u osób z hipoglikemią jest niebezpieczne. Dlatego chorujący na cukrzycę i mający jednocześnie hipoglikemię powinni rygorystycznie przestrzegać wszystkich zaleceń lekarza i być pod stałą kontrolą diabetologa. 

Bibliografia

1. A. Wierzchowiecka, D. Zozulińska-Ziółkiewicz, Hipoglikemia w cukrzycy typu 1, „Clinical Diabetology” 2011, 12(6), s. 210–215.
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Hipoglikemia, 2022, 2(1), s. 54–55.
3. K. Zatońska, M. Bolanowski, Hipoglikemia jako problem diagnostyczny, „Advances in Clinical and Experimental Medicine”, 2003, 12(3), s. 369–373.
4. M. Maciejewska, W. Stankiewicz, Analiza epizodów hipoglikemii u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1, „Nowiny Lekarskie” 2006, 75(5), s. 429–432.

---