Hipogonadyzm u mężczyzn – przyczyny powstania i objawy

Hipogonadyzm u mężczyzn najogólniej określić można jako stan, w którym jądra nie wytwarzają wystarczającej ilości testosteronu. Może to być związane z chorobą jąder, zmianami w przysadce mózgowej albo podwzgórza czy z szeregiem chorób ogólnoustrojowych. Hipogonadyzm wiąże się z zaburzeniami płodności.

Szacuje się, że hipogonadyzm występuje u nawet 10% dorosłych mężczyzn. Oznacza on niedomogę jąder – zarówno endokrynną (niedobór testosteronu), jak i egzokrynną (zaburzenia spermatogenezy). Sprawdź, w jaki sposób może się objawiać ta dysfunkcja oraz czy możliwe jest jej leczenie.

Czym jest hipogonadyzm?

Hipogonadyzm oznacza defekt układu rozrodczego – dochodzi do zaburzenia pracy gonad (w przypadku kobiet – jajników, u mężczyzn – jąder). Dysfunkcyjne gonady nie są w stanie wytwarzać hormonów oraz gamet (w przypadku kobiet – komórek jajowych, u mężczyzn – plemników). Nieprawidłowe stężenie hormonów płciowych sprawia, że u osoby z hipogonadyzmem nie pojawiają się odpowiednie drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe typowe dla danej płci.

Jakie są rodzaje hipogonadyzmu?

Z uwagi na podłoże powstania specjaliści wymieniają dwa rodzaje hipogonadyzmu:

• hipogonadyzm pierwotny – dla jego określenia używa się również nazwy hipogonadyzm hipergonadotropowy. Stan ten stwierdza się wówczas, gdy nastąpiło strukturalne uszkodzenie gonad, w konsekwencji czego nie produkcją one należytej ilości hormonów. Wśród przyczyn hipogonadyzmu pierwotnego wymienia się m.in.: zaburzenia chromosomów płciowych, np. zespół Klinefeltera, dysgenezję gonad, aplazję komórek Leydiga, anorchizm (zespół zanikających jąder), zespół Del Castillo (zespół samych komórek Sertolego), wnętrostwo, zespół Noonan, dystrofię miotoniczną, nabyty zanik jąder (atrofię) w następstwie urazu, stanu zapalnego, hemochromatozy, nowotworu, przepukliny pachwinowej lub mosznowej, zaburzenia syntezy androgenów, kastrację farmakologiczną lub chirurgiczną,
• hipogonadyzm wtórny, określany również hipogonadyzmem hipogonadotropowym – stwierdza się go, gdy ma miejsce znaczne obniżenie bądź nawet całkowity brak hormonów. Za jego powstanie odpowiada uszkodzenie czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego, co spowodowane jest wzrostem rozpoznawalności guzów szypuły i przysadki. Wśród możliwych przyczyn hipogonadyzmu wtórnego wymienia się m.in.: mutacje genów prowadzące do nieprawidłowości rozwoju i pracy podwzgórza (GNRH1, GPR54, DAX1, LEP, KISS1, LEPR), zespół Kallmanna (mutację genu KAL1), mutacje prowadzące do nieprawidłowości rozwoju i pracy przysadki (PROP1, LHB, FSHB, LHX3, HESX1), zaburzenia rozwojowe, np. niedorozwój szypuły przysadki, urazy czaszki i uszkodzenia jatrogenne, zespoły przebiegające z upośledzeniem umysłowym (Laurence’a-Moona-Biedla, Pradera-Williego), przepukliny mózgowia, nowotwory przysadki, podwzgórza, okolicy skrzyżowania wzrokowego, przerzutowe zaburzenia naczyniowe, np. tętniaka tętnicy szyjnej wewnętrznej, udar przysadki, zmiany zapalne i naciekowe podwzgórza i przysadki.

Należy pamiętać, że istnieją postaci mieszane, gdy upośledzona jest zarówno czynność jąder, jak i układu podwzgórzowo-przysadkowego. W piśmiennictwie można się jednak spotkać z szerszym podziałem hipogonadyzmu męskiego. Poza wymienionymi wyżej postaciami rozróżnia się dodatkowo:

• hipogonadyzm czynnościowy – do jego powstania doprowadzić mogą: choroby krążenia, niedoczynność tarczycy, zaburzenia równowagi energetycznej organizmu, związane m.in. z zaburzeniami wchłaniania, niedożywieniem, intensywnym wysiłkiem, choroby nerek, otyłość, niektóre choroby zakaźne, m.in. gruźlica,
• hipogonadyzm całkowity – obserwuje się go przy jednoczesnym występowaniu zaburzeń w obrębie komórek Leydiga i Sertoliego oraz zbyt wysokiego poziomu hormonów żeńskich – LH i FSH,
• hipogonadyzm częściowy – hormony nie są wydzielane przez komórki Leydiga i występuje zbyt wysoki poziom LH bądź też zaburzona jest czynność hormonalna komórek Sertoliego i za wysoki jest poziom FSH.

Hipogonadyzm męski – objawy

W przypadku hipogonadyzmu w okresie przedpokwitaniowym występują następujące objawy: 

• brak lub opóźnione dojrzewanie płciowe, 

• wysoki wzrost (opóźnione kostnienie chrząstek nasadowych), długie kończyny, wąskie biodra i ramiona z nierzadko powiększonymi gruczołami piersiowymi (ginekomastią),

• mała masa mięśniowa, duża ilość tkanki tłuszczowej (zgromadzona zwłaszcza w okolicy brzucha i bioder),
• wysoki tembr głosu,
• małe rozmiary prącia i jąder,
• brak cech łysienia androgenowego,
• brak typowego owłosienia pachowego i w okolicy krocza, nieznacznie zarysowany zarost na twarzy.

W przypadku hipogonadyzmu w okresie popokwitaniowym występują następujące objawy:

• zaburzenia wzwodu,
• przewlekłe zmęczenie,
• obniżenie libido, 
• depresja,
• zmniejszenie masy i siły mięśniowej,
• przerzedzenie owłosienia płciowego,
• uderzenia gorąca,
• oligospermia (obniżona liczba plemników w nasieniu),
• azoospermia (całkowity brak plemników w nasieniu),
• wzrost masy ciała,
• zmniejszenie gęstości mineralnej kości,
• tendencja do zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej.

Rozpoznanie hipogonadyzmu męskiego

Rozpoznanie hipogonadyzmu męskiego opiera się w pierwszej kolejności na badaniu podmiotowym i przedmiotowym. Lekarz zleca oznaczenie hormonów płciowych – badanie testosteronu. Przy podejrzeniu hipogonadyzmu hipogonadotropowego dodatkowo wykonuje się badanie poziomu hormonu luteinizującego i folikulotropowego. U pacjentów będących przed dojrzewaniem płciowym dokonuje się oceny rezerwy jąder dla testosteronu. W tym celu ocenia się hormon beta-luteinizujący. Przy podejrzeniu podłoża genetycznego choroby konieczne jest wykonanie badania genetycznego. W postawieniu trafnego rozpoznania ważną rolę odgrywają badania obrazowe – wykonuje się MR lub USG.

Leczenie hipogonadyzmu u mężczyzn

Celem leczenia hipogonadyzmu męskiego jest uzupełnienie niedoborów hormonalnych, a w ten sposób przywrócenie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Leczenie polega przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej. Stąd też postępowanie bywa różne w zależności od przyczyny powstania choroby. W przypadku hipogonadyzmu spowodowanego opóźnionym dojrzewaniem płciowym leczenie polega na oczekiwaniu na rozpoczęcie dojrzewania, a w ciężkich przypadkach stosuje się leczenie testosteronem. W przypadku pacjentów z trwałym hipogonadyzmem prowadzi się 3–5-letnią indukcję dojrzewania i podaje się im testosteron. Niektóre dolegliwości, np. ginekomastia, wymagają postępowania chirurgicznego.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Lewiński, A. Zygmunt, Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011.
2. M. Rabijewski, Hipogonadyzm u mężczyzn, w: W. Zgliczyński (red.), Wielka interna. Endokrynologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2020, s. 644–646.
3. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.

Oceń artykuł