Homocysteina a tarczyca: jak na siebie działają?

Zarówno podwyższony poziom homocysteiny, jak i zaburzenia czynności tarczycy stanowią czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Od niedawna zainteresowaniem naukowców cieszy się wzajemne oddziaływanie na siebie hiperhomocysteinemii oraz zaburzeń hormonalnych związanych z chorobami tarczycy. Dowiedz się, jaka jest zależność między tarczycą a poziomem homocysteiny w organizmie człowieka.

Homocysteina – co to jest?

Homocysteina to aminokwas wytwarzany w organizmie człowieka z metioniny dostarczanej w diecie (głównie z produktów mięsnych, ryb, jaj i nabiału). Hiperhomocysteinemia (zbyt wysokie stężenie homocysteiny we krwi) sprzyja rozwojowi miażdżycy i zalicza się ją, obok podwyższonego stężenia cholesterolu, nadciśnienia tętniczego, palenia tytoniu czy cukrzycy, do czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Podwyższony poziom homocysteiny sprzyja uszkodzeniu ścian naczyń krwionośnych, namnażaniu jej komórek, a nawet powstawaniu w niej zakrzepów. Właściwe leczenie hiperhomocysteinemii zmniejsza prawdopodobnie ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu, zakrzepicy żylnej, zatoru płuc i zawału mięśnia sercowego.

Homocysteina – badanie, norma

Na czym polega badanie homocysteiny? Oznaczenie jej stężenia wymaga pobrania próbki krwi żylnej, najczęściej z naczyń w zgięciu łokciowym. Jest ona następnie poddawana analizie w laboratorium, a wynik badania można otrzymać zwykle już w ciągu 1–2 dni. W warunkach prawidłowych stężenie homocysteiny powinno wynosić 5–15 µmol/L [1]. Łagodną hiperhomocysteinemię (występującą nawet u 5–7% ludzi) rozpoznaje się, gdy jej poziom mieści się w przedziale 16–30 µmol/L, a umiarkowaną w przypadku stężenia homocysteiny w granicach 31–100 µmol/L. Poziom homocysteiny przekraczający 100 µmol/L upoważnia do rozpoznania ciężkiej hiperhomocysteinemii.

Pacjenci często zastanawiają się, czy wykonywać badanie homocysteiny w przypadku braku objawów. Należy podkreślić, iż hiperhomocysteinemia może przez długi czas nie dawać objawów, dlatego warto wykonywać badania profilaktyczne, a w razie potrzeby odpowiednio ją leczyć. Obniżenie poziomu homocysteiny znacząco zmniejsza ryzyko poważnych chorób – dla przykładu redukcja jej stężenia o 25% zmniejsza ryzyko udaru niedokrwiennego o 19%.

Tarczyca – jaką rolę odgrywa w organizmie człowieka?

Tarczyca jest gruczołem dokrewnym położonym w przedniej części szyi człowieka, odpowiadającym za wydzielanie hormonów – tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) oraz kalcytoniny. Regulacja wydzielania tyroksyny i trójjodotyroniny jest możliwa dzięki prawidłowemu działaniu podwzgórza (odbywa się w nim synteza TRH – hormonu uwalniającego tyreotropinę) oraz przedniego płata przysadki mózgowej (jest w niej wytwarzana tyreotropina – TSH – pobudzająca gruczoł tarczowy do uwalniania T3 i T4).

Funkcje hormonów tarczycy w ustroju

Prawidłowy poziom hormonów tarczycy ma ogromne znaczenia dla zdrowia już od życia płodowego. Do głównych funkcji T4 i T3 zaliczamy:

stymulowanie prawidłowego rozwoju mózgu, kości i mięśni jeszcze w trakcie życia wewnątrzmacicznego,
przyspieszenie tempa przemian metabolicznych w organizmie człowieka,
wpływ na czynność gonad (jajników i jąder), a przez to regulowanie płodności, menstruacji i owulacji u kobiet,
zwiększenie przepływu krwi przez płuca, co umożliwia lepsze natlenowanie krwi,
umożliwianie przyspieszenia akcji serca, jego kurczliwości i objętości wyrzutowej poprzez zwiększenie ilości receptorów dla katecholamin (m.in. adrenaliny) w sercu.

Zaburzenie wydzielania hormonów przez tarczycę prowadzi do niedoczynności lub nadczynności gruczołu i wiąże się z wystąpieniem wielu uciążliwych objawów.

Niedoczynność tarczycy i zagrożenia z nią związane

Niedoczynność tarczycy jest spowodowana zmniejszonym wytwarzaniem przez gruczoł tarczowy hormonów tarczycy – T4 i T3. W przypadku niedoczynności związanej z chorobą samej tarczycy mówimy o niedoczynności pierwotnej – w tej sytuacji obserwuje się równoczesny wzrost poziomu TSH we krwi. Niedobór TSH w schorzeniach przysadki mózgowej jest powodem niedoczynności wtórnej, a zmniejszone wydzielanie TRH w podwzgórzu wiąże się z wystąpieniem tzw. trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy.

W praktyce lekarskiej najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto – autoimmunologiczna choroba zapalna, prowadząca do uszkodzenia narządu. Diagnozę schorzenia potwierdza, oprócz obniżenia poziomu hormonów tarczycy i podwyższenia TSH, obecność autoprzeciwciał (przeciwko tyreoperoksydazie anty-TPO i przeciwko tyreoglobulinie) oraz badanie USG. Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy zaliczamy:

przewlekłe zmęczenie,
pogorszenie koncentracji,
suchość skóry,
nietolerancję zimna,
spowolnienie akcji serca (bradykardię),
zwiększenie masy ciała mimo zmniejszenia apetytu,
wypadanie włosów,
zaparcia.

Spowolnienie procesów metabolicznych u osób z niedoczynnością tarczycy jest również przyczyną wzrostu poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi, stanowi więc pośrednio czynnik ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Leczenie niedoczynności tarczycy polega przede wszystkim na suplementacji hormonalnej.

Nadczynność tarczycy – objawy

Nadczynność tarczycy jest spowodowana nadmiernym wytwarzaniem T4 i T3 przez gruczoł tarczowy. Podobnie jak w przypadku niedoczynności wyróżniamy:

pierwotną nadczynność tarczycy, będącą skutkiem choroby tarczycy, przebiegającą z obniżeniem TSH,
wtórną nadczynność tarczycy, związaną z nadmiernym wydzielaniem TSH przez przysadkę mózgową,
trzeciorzędową nadczynność gruczołu tarczowego, spowodowaną zbyt wysokim stężeniem TRH, produkowanym przez podwzgórze.

Warto powiedzieć kilka słów o najczęstszej przyczynie nadczynności tarczycy, czyli o chorobie Gravesa-Basedowa. Podobnie jak choroba Hashimoto, jest ona schorzeniem autoimmunologicznym, w którym dochodzi do wytwarzania w organizmie autoprzeciwciał. Pobudzają one receptory dla TSH w gruczole tarczowym, prowadząc tym samym do nadmiernego, niekontrolowanego wytwarzania T4 i T3. U pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa często występuje wole (powiększenie tarczycy) oraz wytrzeszcz.

Jakie objawy mogą wskazywać na nadczynność tarczycy? Do lekarza warto zgłosić się w przypadku wystąpienia:

utraty masy ciała mimo wzmożonego apetytu,
nietolerancji ciepła,
nadmiernej potliwości,
osłabienia,

wytrzeszczu,
powiększenia gruczołu tarczowego,
kołatania serca,
przyspieszonego tętna,
nadciśnienia tętniczego,
drżenia kończyn,
bezsenności, niepokoju, depresji, zaburzeń lękowych.

Lekarz pierwszego kontaktu po przeprowadzeniu dokładnego badania podmiotowego i przedmiotowego może zlecić podstawowe badania służące do oceny czynności tarczycy, a w razie potrzeby zdecydować o skierowaniu pacjenta do endokrynologa.

Homocysteina a tarczyca – jak na siebie działają?

Niski poziom hormonów tarczycy u osób z niedoczynnością gruczołu tarczowego wiąże się prawdopodobnie z podwyższeniem stężenia homocysteiny we krwi. Uważa się, iż wysoki poziom TSH jest istotnym czynnikiem hiperhomocysteinemii, niezależnie od wieku pacjenta, poziomu kwasu foliowego i witaminy B12 w organizmie. Hipercholesterolemia u osób z niedoczynnością tarczycy tworzy w połączeniu z wysokim poziomem homocysteiny warunki sprzyjające tworzeniu się blaszek miażdżycowych. Na szczęście odpowiednia substytucja hormonalna (przyjmowanie lewotyroksyny) znacząco obniża stężenie homocysteiny u pacjentów z niedoczynnością tarczycy.

Homocysteina – jak zmniejszyć jej poziom w organizmie?

Metody leczenia hiperhomocysteinemii wciąż są przedmiotem badań naukowców. Uważa się, iż korzyści u chorych przynosi suplementacja witamin z grupy B – kwasu foliowego, witaminy B6 i B12. U pacjentów z wysokim poziomem homocysteiny konieczne jest również wykonanie badań w kierunku obecności innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, m.in. pomiar ciśnienia tętniczego, masy ciała i obwodu talii oraz badania krwi (w tym określenie stężenia glukozy i poziomu lipidów na czczo).

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Son P., Lewis L., Hyperhomocysteinemia, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554408/.
Shahid M., Ashraf M., Sharma S., Physiology, Thyroid Hormone, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500006/.
Catargi B. i in., Homocysteine, hypothyroidism, and effect of thyroid hormone replacement, “Thyroid: Official Journal of American Thyroid Association”, 1999, dostęp online: marzec 2023, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10646653/.
Ziaee A. i in., Effects of folic acid plus levothyroxine on serum homocysteine level in hypothyroidism, “Caspian Journal of Internal Medicine”, 2012, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3861905/.