Spis treści:
ACTH – hormon adrenokortykotropowy – jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Odpowiada za stymulację wydzielania hormonów nadnerczy. Badanie poziomu ACTH jest stosowane w diagnostyce chorób układu wewnątrzwydzielniczego związanych m.in. z nieprawidłową ilością kortyzolu. Poziom hormonu ACTH wykazuje zmienność dobową, a badanie wymaga przygotowania i niezwłocznego przekazania pobranej próbki krwi do laboratorium.
Hormon adrenokortykotropowy – jak powstaje i na co wpływa?
Hormon adrenokortykotropowy (ACTH, kortykotropina) to jeden z głównych hormonów wydzielanych przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego uwalnianie podlega kontroli przez wydzielaną przez podwzgórze kortykoliberynę (CRH). ACTH to hormon peptydowy, którego podstawowym działaniem jest pobudzenie kory nadnerczy do wydzielania hormonów steroidowych, szczególnie kortyzolu, a w mniejszym stopniu – androgenów, estrogenów i aldosteronu. Hormon ACTH wpływa więc pośrednio na gospodarkę węglowodanową, białkową i elektrolitową organizmu. Kortykotropina jest czuła na stres, dlatego wzrost poziomu ACTH we krwi może być reakcją organizmu na napięcie nerwowe.
Wskazania do badania poziomu kortykotropiny
Wskazaniem do badania poziomu kortykotropiny jest podejrzenie u pacjenta wybranych chorób układu wewnątrzwydzielniczego. Należą do nich m.in.: choroba Addisona, choroba Cushinga, niedoczynność przysadki mózgowej.
Objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia poziomu hormonu ACTH to:
- apatia,
- zaburzenia nastroju,
- bezsenność,
- przewlekłe zmęczenie,
- otyłość brzuszna,
- utrata masy ciała,
- osłabienie siły mięśniowej lub zaniki mięśniowe,
- nadmierne owłosienie ciała,
- purpurowe rozstępy na skórze,
- zaburzenia miesiączkowania,
- spadki ciśnienia tętniczego,
- twarz owalna (tzw. księżycowata),
- objawy wskazujące na osteoporozę.
Oznaczenie hormonu ACTH wykonuje się również w diagnostyce różnicowej w przypadku stwierdzenia guza nadnerczy, guza przysadki mózgowej czy zaburzeń elektrolitowych (np. obniżonego stężenia sodu we krwi).
Badanie poziomu kortykotropiny wykonywane jest też w celu monitorowania skuteczności leczenia chorób układu wewnątrzwydzielniczego.
Przygotowanie do badania hormonu ACTH
Badanie poziomu kortykotropiny wykonywane jest na podstawie próbki krwi żylnej. Do punktu pobrań zgłoś się w godzinach porannych i bądź na czczo od około 14 godzin. To bardzo ważne, gdyż parametr wykazuje zmienność dobową. Poziom hormonu adrenokortykotropowego nie jest stabilny i wymaga właściwego przygotowania do badania. Na minimum dwie doby wcześniej zrezygnuj z nadmiernego wysiłku fizycznego. Zalecane jest również zmniejszenie ilości spożywanej soli. Postaraj się unikać stresu, szczególnie w dzień badania.
Oznaczenie stężenia ACTH nie powinno być wykonywane u osób, które w ostatnim czasie doznały urazu lub przeszły zabieg operacyjny. Może to zaburzać dobowy rytm wydzielania hormonu i fałszować wyniki. Wpływ na badanie i odchylenia wyników od norm ma także gorączka, infekcje organizmu oraz przyjmowane przez pacjenta leki. W takich sytuacjach należy zasięgnąć konsultacji lekarza na temat właściwego przygotowania do badania. Opinia lekarza dotycząca badania jest również niezbędna dla pacjentów cierpiących na anoreksję.
Wynik badania ACTH powinien być interpretowany przez lekarza. Do rzetelnej i wiarygodnej analizy niezbędne jest porównanie wyniku ACTH z innymi parametrami krwi i uzupełnienie danych o dokładny wywiad z pacjentem. Nie zawsze obniżone lub podwyższone stężenie hormonu adrenokortykotropowego świadczy o chorobie.
Na co wskazuje wzrost stężenia ACTH?
Wysoki poziom stężenia ACTH może towarzyszyć pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (chorobie Addisona). W przebiegu choroby dochodzi do niszczenia przez układ odpornościowy komórek produkujących kortyzol. Zmniejszenie stężenia tego hormonu prowadzi do nadmiernego wydzielania przez przysadkę mózgową ACTH.
Przyczyną podwyższonego poziomu ACTH może być także nowotwór przysadki, nadczynność podwzgórza, a nawet hipoglikemia, czyli obniżony poziom glukozy we krwi. Wzrost stężenia kortykotropiny obserwowany jest też w przypadku nieprawidłowego przygotowania pacjenta do badania i może wynikać z wysiłku fizycznego, silnego stresu lub ostatnio przebytej infekcji z gorączką. Do zwiększenia poziomu ACTH dochodzi także w wyniku urazu lub przebytego w ostatnich tygodniach zabiegu chirurgicznego. W takich przypadkach wynik jest niewiarygodny i badanie należy powtórzyć.
Jeśli nie wystąpiły żadne czynniki, które mogły zafałszować badanie, ale mimo to poziom stężenia ACTH jest wysoki, prawdopodobnie przyczyną tego są choroby układu wewnątrzwydzielniczego. Konieczne jest wówczas przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki. Bardzo wysoki poziom ACTH może świadczyć o tym, że hormon jest produkowany w innym miejscu w organizmie np. przez komórki nowotworowe płuc.
Wzrost stężenia hormonu adrenokortykotropowego nie zawsze jest objawem choroby. Nieprawidłowy wynik badania powinien jednak zostać zinterpretowany przez lekarza.
Na co wskazuje obniżenie stężenia ACTH?
Obniżenie stężenia ACTH może świadczyć o niedoczynności przysadki mózgowej, która nie produkuje w wystarczającej ilości hormonu adrenokortykotropowego. Skutkiem tego jest również zahamowanie produkcji kortyzolu.
Niewielkie obniżenie stężenia ACTH może świadczyć o dobowym minimum poziomu hormonu adrenokortykotropowego. Niskie stężenie kortykotropiny obserwowane jest u osób przyjmujących glikokortykosteroidy. Znaczne obniżenie poziomu ACTH może świadczyć też o niedoczynności podwzgórza, zespole Cushinga czy nowotworach nadnerczy. Jednak do potwierdzenia diagnozy niezbędne jest wykonanie innych badań, które zleci lekarz.
Autor: Emilia Kruszewska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- K. Lewandowski, M. Klencki, A. Zygmunt, A. Lewiński, Zaburzenia czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego, „Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej” 2013, s. 11–23.
- P. Nowacki, Guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2009, nr 5, s. 7–12.
Jak dbać o układ krwionośny i serce?
Poprzedni wpis
