Ile wynosi próg nerkowy dla glukozy?

Próg nerkowy dla glukozy mówi o stężeniu tego cukru we krwi, po którego przekroczeniu zaczyna się on pojawiać w moczu. Prawidłowo występują w nim wyłącznie śladowe ilości węglowodanów, które zwykle są pomijane w testach. Obecność cukrów w moczu, wykryta za pomocą podstawowych badań, wymaga poszerzenia diagnostyki. Może ona bowiem towarzyszyć zaburzeniom gospodarki cukrów w organizmie, np. w przebiegu cukrzycy.

Co to jest glukoza?

Glukoza należy do grupy cukrów prostych. Może ona pełnić różne funkcje w metabolizmie człowieka m.in.:

• stanowi jedno z najważniejszych źródeł energii dla komórek;
• bierze udział w tworzeniu złożonych związków, np. białek, tłuszczów, materiału genetycznego i innych cukrów. 

Węglowodany są dostarczane do organizmu przede wszystkim wraz z posiłkami. W mniejszej ilości mogą także powstawać w procesie glukoneogenezy, która zachodzi w komórkach wątroby. Zapotrzebowanie na węglowodany jest mocno indywidualne, na co duży wpływ mają m.in. aktywność fizyczna, wiek czy stan zdrowia danej osoby. Zapasy glukozy są magazynowane w postaci glikogenu w wątrobie i w mięśniach, skąd uwalniają się, kiedy zachodzi taka potrzeba, np. w sytuacji głodu.

Jak przebiega regulacja przemian glukozy?

Metabolizm glukozy i innych cukrów zależy od właściwego działania wielu hormonów. Największą rolę w przemianach węglowodanów odgrywa insulina. Hormon ten powstaje w komórkach beta trzustki i działa na wiele tkanek w obrębie całego organizmu, np. wątroby czy mięśni. Insulina pobudza różne mechanizmy, które mają za zadanie obniżać poziom glukozy we krwi i pobudzać jej przemiany w narządach, np. wbudowywanie jej cząsteczek do innych, bardziej złożonych, związków. 

Bezpośrednio po posiłku specjalne enzymy w obrębie przewodu pokarmowego rozkładają cukry złożone do prostszych cząsteczek, przede wszystkim do glukozy. Powstałe w ten sposób związki wchłaniają się z jelita cienkiego do krwi, co prowadzi do przejściowego podwyższenia poziomu glukozy w surowicy. Wówczas komórki beta trzustki zaczynają wytwarzać insulinę. Hormon pobudza wchłanianie glukozy do komórek i jej dalszy metabolizm w odpowiednich narządach, a przede wszystkim w wątrobie, mięśniach i tkance tłuszczowej. 

Glukoza wraz z krwią dostaje się do drobnych naczyń w obrębie nerek – kłębuszków nerkowych, gdzie zachodzi filtracja. Cukry razem z wodą, jonami, innymi składnikami odżywczymi i toksycznymi wchodzą w skład tzw. moczu pierwotnego. Stanowi on przesącz z krwi i zawiera wiele związków, które muszą zostać odzyskane do organizmu. Glukoza i inne składniki odżywcze zostają wchłonięte z powrotem do naczyń krwionośnych w obrębie kanalików i cewek nerkowych. Dzięki resorpcji zwrotnej organizm zapobiega utracie kluczowych substancji wraz z moczem.

Kiedy w moczu może pojawiać się glukoza?

Prawidłowy mocz zawiera tylko śladowe ilości glukozy, które nie powinny być wykrywane za pomocą rutynowych badań. Taka sytuacja występuje fizjologicznie, czyli u osób, których nerki i metabolizm cukru działają prawidłowo. Wchłanianie zwrotne w nerkach pozwala na zachowanie przez organizm niemal wszystkich cukrów przefiltrowanych w pierwszym etapie tworzenia moczu i ich powrót do naczyń krwionośnych. 

Glukozuria, czyli obecność glukozy w moczu, może pojawić się w przebiegu:

• choroby kanalików i cewek nerkowych – wówczas stężenie cukru we krwi jest prawidłowe, natomiast dochodzi do zaburzenia wchłaniania zwrotnego węglowodanów w obrębie nerek podczas wytwarzania moczu ostatecznego;
• cukrzycy, ponieważ w wyniku nieprawidłowego metabolizmu cukrów we krwi pojawia się nadmiar glukozy, czyli hiperglikemia. Wówczas do nerek trafia zwiększona ilość węglowodanów. Mocz pierwotny zawiera w tej sytuacji tak duże ilości glukozy, że nie może ona zostać w całości wchłonięta zwrotnie w obrębie cewek i kanalików nerkowych. Z tego powodu część cukrów pozostaje w nerkach i zostaje usunięta wraz z moczem ostatecznym;
• leczenia cukrzycy za pomocą niektórych leków.

Co to jest próg nerkowy dla glukozy?

W warunkach prawidłowych glukoza nie występuje w moczu. Nadmiar węglowodanów w surowicy może jednak sprawiać, że będzie dochodziło do usuwania części cukrów z organizmu właśnie tą drogą, aby zachować równowagę metaboliczną. Hiperglikemia towarzyszy wielu zaburzeniom przemian glukozy w organizmie. Wartości glikemii, które przekraczają 99 mg/dl (5,5 mmol/l) [1] na czczo, mogą budzić podejrzenie nieprawidłowości w metabolizmie węglowodanów.

Próg nerkowy informuje o stężeniu glukozy w surowicy krwi, po którego przekroczeniu cukry zaczynają pojawiać się w moczu ostatecznym. Przyjmuje się, że gdy wartości glikemii osiągną poziom około 180 mg/dl [2], węglowodany zaczynają być usuwane z organizmu tą drogą nawet pomimo wchłaniania zwrotnego.

Badanie moczu na obecność glukozy jest składową tzw. testów paskowych i badania ogólnego moczu. Jego pozytywny wynik może sugerować, że w organizmie występują zaburzenia metabolizmu węglowodanów. Z tego powodu, jeżeli test potwierdzi obecność glukozy w moczu, należy poszerzyć diagnostykę np. o oznaczenie poziom cukru we krwi.

Jakie badania można wykonać przy podejrzeniu zaburzeń przemian cukrów?

Badanie poziomu glukozy we krwi

Określenie poziomu glukozy w osoczu krwi żylnej, czyli glikemii, stanowi podstawowe badanie przy podejrzeniu nieprawidłowości w przemianach węglowodanów. Oznaczenie należy wykonać w analizatorach biochemicznych i wykorzystuje się do tego próbkę krwi pobranej od pacjenta. Do codziennych pomiarów, np. u osób chorych na cukrzycę, można stosować glukometry. Są one mniej dokładne, ale umożliwiają pacjentowi samodzielną kontrolę glikemii w warunkach domowych.

Prawidłowe stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo wynosi 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l).

Lekarz może zlecić badanie poziomu glukozy we krwi na czczo, kiedy podejrzewa, że w organizmie występują zaburzenia metabolizmu cukrów. Jej podwyższone stężenie w surowicy może wskazywać na:

• cukrzycę, jeżeli w dwóch badaniach glikemia na czczo wynosi ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l);
• nieprawidłowy poziom glukozy na czczo, gdy znajduje się w przedziale 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l).

Doustny test tolerancji glukozy

Doustny test tolerancji glukozy, czyli OGTT, należy do badań czynnościowych, które umożliwiają rozpoznanie cukrzycy i nieprawidłowej tolerancji glukozy. Do OGTT trzeba przystąpić na czczo, najlepiej rano, po 3 dniach stosowania normalnej diety. Badanie rozpoczyna się pobraniem pierwszej próbki krwi żylnej na czczo. Następnie pacjent wypija płyn z rozpuszczoną glukozą. Po 120 minutach należy wykonać kolejne oznaczenie poziomu cukru we krwi. Wyniki badania, a także różnice między dwoma oznaczeniami pomagają określić rodzaj nieprawidłowości przemian cukru – cukrzycę i nieprawidłową tolerancję glukozy.

Cukrzyca

Cukrzyca to grupa zaburzeń metabolizmu. Zwykle rozwija się, kiedy komórki trzustki wydzielają zbyt małe ilości insuliny lub hormon działa nieodpowiednio. 

Główne typy cukrzycy to:

• cukrzyca typu 1, w której niedobór insuliny wynika z obniżenia wydolności komórek trzustki na skutek uszkodzenia np. przez proces autoimmunologiczny;
• cukrzyca typu 2, gdzie komórki trzustki tracą zdolność do odpowiedniego wydzielania insuliny, a komórki organizmu przestają właściwie reagować na hormon;
• cukrzyca ciążowa – związana z podwyższonym poziomem glukozy we krwi, który został rozpoznany w ciąży.

Cukrzyca stanowi poważny problem zdrowotny w krajach wysoko rozwiniętych. Może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych, np. uszkodzenia oczu, nerek, serca i naczyń krwionośnych. Jeżeli zauważysz u siebie niepokojące objawy lub należysz do grupy ryzyka zachorowania na cukrzycę, porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Specjalista zaplanuje odpowiednie badania i włączy leczenie, jeśli badania wykażą taką potrzebę.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. A. Araszkiewicz i in., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, „Diabetologia Praktyczna” 2021, t. 7, nr 1.
2. A. Modlińska, Diabetic patient in palliative care, „Palliative Medicine in Practice” 2018, nr 12, s. 11–20.
3. E. Bańkowski, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2016, s. 97. 
4. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1449–1455.

---