Co to jest insulinooporność? Przyczyny i objawy - Badania Krwi
18 lipca 2022

Insulinooporność – przyczyny i charakterystyczne objawy

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, które polega na zmniejszonej wrażliwości organizmu na insulinę, czyli hormon odpowiedzialny za regulowanie poziomu cukru we krwi. Do głównych objawów tej dolegliwości należą m.in.: zwiększony apetyt, senność i szybkie przybieranie na wadze. Przyczyn insulinooporności należy szukać nie tylko w genach, lecz także w niezdrowym trybie życia oraz w towarzyszącej mu często nadwadze. Nieleczona insulinooporność to prosta droga do rozwoju cukrzycy typu 2. 

Co to jest insulinooporność i kogo dotyczy problem?

Insulina to jeden z najważniejszych hormonów wydzielanych przez trzustkę. Odgrywa on kluczową rolę w przemianie węglowodanów i odpowiada za regulowanie poziomu cukru we krwi. W organizmie zdrowego człowieka insulina usprawnia transport glukozy do wnętrza komórek ciała, obniżając jednocześnie jej poziom we krwi. U osób cierpiących na insulinooporność dochodzi do sytuacji, w której komórki przestają być wrażliwe na działanie insuliny. Trzustka produkuje wtedy nadprogramową ilość tego hormonu, jednak nie przynosi to oczekiwanych skutków, a jedynie prowadzi do osłabienia gruczołu. 

Co ważne, wysokie stężenie insuliny blokuje działanie innego hormonu, tj. glukagonu. To właśnie dzięki niemu ciało spala zapasy energii, a jego niedobór prowadzi do odkładania się tkanki tłuszczowej, dlatego osoby z insulinoopornością często mają nadwagę lub wręcz są otyłe. Insulinooporność – określana w literaturze fachowej za pomocą skrótu IO lub IR (ang. Insuline resistance) – nie jest jednostką chorobową, lecz zaburzeniem metabolicznym, które może prowadzić do poważnych chorób, takich jak cukrzyca typu 2. Badania wskazują, że problem dotyczy dużej części społeczeństwa – około 60% Amerykanów i 40% Europejczyków.

Insulinooporność – przyczyny

Za insulinooporność często odpowiadają geny, a zwłaszcza tzw. zespół zmutowanej insuliny. W praktyce oznacza to, że trzustka wydziela nieprawidłowo zbudowany hormon, który nie może właściwie spełnić swojego zadania. Na tę przypadłość narażone są także osoby, które zmagają się z nadmiarem innych hormonów, wykazujących działanie przeciwstawne do insuliny. Można więc powiedzieć, że ten problem dotyczy osób cierpiących na:

  • nadczynność tarczycy (nieprawidłowe wydzielanie TSH);
  • pierwotną nadczynność przytarczyc (nieprawidłowe wydzielanie parathormonu oraz androgenów);
  • akromegalię (nieprawidłowe wydzielanie hormonu wzrostu);
  • zespół Cushinga (nieprawidłowe wydzielanie kortyzolu).

Czynnikiem, który sprzyja rozwojowi insulinooporności, jest nadwaga, a szczególnie otyłość brzuszna. Jak się okazuje, tkanka tłuszczowa znajdująca się na brzuchu również produkuje hormony, takie jak rezystyna, leptyna czy adiponektyna, które bezpośrednio przyczyniają się do powstawania tego problemu. Do innych przyczyn należą:

  • błędy żywieniowe, np. jedzenie nadmiernych ilości słodyczy, omijanie śniadań, nieregularne posiłki;
  • brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia;
  • przyjmowanie środków farmakologicznych, takich jak antydepresanty czy sterydy.

Jak objawia się insulinooporność?

Jeśli osoba otyła zmienia tryb życia – regularnie ćwiczy i je zdrowe posiłki – a mimo to nie może pozbyć się nadprogramowych kilogramów, prawdopodobnie cierpi na insulinooporność. Do najbardziej typowych symptomów zaburzeń metabolicznych należą:

  • nadmierne gromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha;
  • bóle głowy i zaburzenia koncentracji;
  • senność w ciągu dnia;
  • rozdrażnienie;
  • zwiększony apetyt (w szczególności na słodkie przekąski);
  • nadciśnienie tętnicze;
  • zbyt wysoki poziom kwasu moczowego;
  • problemy skórne – tzw. rogowacenie ciemne, czyli rogowacenie naskórka, połączone ze zmianą koloru skóry, najczęściej w okolicach karku, pachwin lub pach.

Insulinooporność nazywana jest „błędnym kołem”, ponieważ nadprogramowe kilogramy – częstą przyczynę zmniejszonej wrażliwości organizmu na insulinę – bardzo trudno zgubić. Osoby aktywnie zmagające się z tym problemem mogą nie widzieć efektów swoich starań.

Powikłania insulinooporności

Nieleczona insulinooporność prowadzi do stanu przedcukrzycowego, a w konsekwencji także do cukrzycy typu 2. Do jej skutków ubocznych należy również otyłość I–III stopnia, która sprzyja chorobom układu sercowo-naczyniowego, prowadzi do miażdżycy, zawału serca lub udaru mózgu. Powikłaniem może być też zespół policystycznych jajników (PCOS) lub stłuszczeniowa choroba wątroby, która nie wynika z nadmiernego spożywania alkoholu. 

Jak diagnozować insulinooporność?

Jeśli obserwujesz u siebie niepokojące objawy – chroniczne bóle głowy lub trudność w zredukowaniu masy ciała – warto skonsultować się z lekarzem. Na początku zleci on podstawowe badania krwi połączone z badaniem poziomu glukozy na czczo. Warto także zbadać wskaźnik insulinooporności HOMA-IR, który można określić na podstawie sprzężenia glukozy oraz insuliny w krwi obwodowej na czczo. W ten sposób da się także określić poziom zaawansowania problemu i rozpocząć leczenie.

Insulinooporność. Diagnoza i co dalej?

W leczeniu insulinooporności główną rolę odgrywa zmiana stylu życia oraz wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Nie istnieją środki farmakologiczne, które pomogłyby skutecznie poradzić sobie z tą dolegliwością. Bardziej rozbudowana terapia farmakologiczna powinna zostać wdrożona wtedy, gdy insulinooporności towarzyszą inne choroby, np. nadciśnienie tętnicze czy nadczynność tarczycy.

Dieta

Osoby zmagające się z insulinoopornością powinny dbać o to, aby w ich diecie nie brakowało błonnika pokarmowego (jego źródła to m.in. brązowy ryż, pełnoziarniste pieczywo i warzywa). Ten składnik zapewnia uczucie sytości i reguluje procesy trawienne. Oprócz tego zalecane jest:

  • spożywanie 5 porcji warzyw i owoców dziennie;
  • regularne jedzenie posiłków;
  • ograniczenie do minimum słodyczy, tłustych potraw i słodzonych napojów;
  • ograniczenie spożywania alkoholu.

Aktywność fizyczna

W walce z insulinoopornością pomaga odpowiednio dobrana aktywność fizyczna. Nie powinna ona obciążać stawów, dlatego dla osób ze sporą nadwagą lepsze będą spacery i basen niż na przykład bieganie czy uprawianie dyscyplin kontaktowych. Pamiętaj, że ruch poprawia wrażliwość organizmu na insulinę, nawet jeśli początkowo waga stoi w miejscu.

 

Autor: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. A. Jeznach-Steinhagen, Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
  2. D. Musiałowska, Insulinooporność. Zdrowa dieta i zdrowe życie, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2020.
  3. M. Jędrzejowski, Zrozumieć insulinooporność. Poradniki dla pacjentów z insulinoopornością, otyłością i zespołem metabolicznym, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2021.

O Autorze