Jak dbać o układ krwionośny i serce?

Choroby układu krwionośnego i serca należą do jednych z najczęściej rozpoznawanych schorzeń. Ich powikłania stanowią z kolei główną przyczynę zgonów w krajach wysoko rozwiniętych. Dużą rolę w zapobieganiu chorobom układu krążenia odgrywa właściwy styl życia i regularne badania. Mają one duże znaczenie także w procesie leczenia. Dowiedz się, jak możesz zadbać higienę układu krwionośnego.

Z czego składa się układ krwionośny?

Układ krwionośny pełni bardzo ważną rolę w utrzymaniu homeostazy, czyli równowagi w organizmie człowieka. Składa się z:

• serca – pełni ono rolę „pompy krwi”, wymuszając jej ruch w ciele, ale także odpowiada za regulowanie ciśnienia w naczyniach krwionośnych;
• żył – doprowadzają krew z tkanek do serca, dzięki czemu odbierają od komórek dwutlenek węgla i produkty przemiany materii;
• tętnic – transportują krew z serca do pozostałych części ciała, zaopatrują komórki w tlen i składniki odżywcze, a także regulują przepływ krwi i jej ciśnienie;
• naczyń włosowatych – pośredniczą w wymianie składników odżywczych z krwi do tkanek i produktów przemiany materii w przeciwnym kierunku.

Jakie zadania pełni układ krwionośny?

Układ sercowo-naczyniowy ma przede wszystkim za zadanie: 

• dostarczać tlen i inne niezbędne składniki odżywcze do wszystkich komórek;
• usuwać zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii np. dwutlenek węgla.

Dodatkowo wspiera działanie innych komórek i układów oraz uczestniczy w mechanizmach regulacji temperatury ciała.

Krew krąży w dwóch obiegach, które nawzajem współpracują ze sobą. Krwiobieg mały, czyli płucny odpowiada za dostarczenie tlenu do krwi. Z kolei obieg duży, inaczej obwodowy, rozprowadza odpowiednio natlenowaną krew bogatą także w inne substancje odżywcze do wszystkich komórek ciała. 

Jakie są najczęstsze choroby układu krwionośnego i serca?

Choroby układu krążenia pozostają główną przyczyną śmiertelności w Polsce. Mają one wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, ponieważ serce i naczynia krwionośne odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy. Do najczęstszych chorób układu krążenia należą m.in.: 

• nadciśnienie tętnicze, 
• niewydolność serca,
• zawał serca,
• udar mózgu,
• miażdżyca,
• choroba wieńcowa (zwana też chorobą niedokrwienną serca),
• zaburzenia rytmu serca (arytmie),
• zakrzepica żylna.

Choroby układu krwionośnego zwykle są ze sobą ściśle powiązane i nawzajem oddziałują na swój przebieg. Przykładowo pojawienie się zmian miażdżycowych może prowadzić do rozwoju choroby niedokrwiennej serca, a w konsekwencji także do zawału mięśnia sercowego.

Jakie mogą być przyczyny występowania chorób układu krwionośnego i serca?

Schorzenia układu krwionośnego i serca należą do tzw. chorób cywilizacyjnych. To oznacza, że są spowodowane stresującym i niezdrowym stylem życia powszechnym w krajach rozwiniętych gospodarczo. Z tego powodu choroby układu krążenia stanowią jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny.

Wśród przyczyn chorób układu krążenia można wyróżnić np.:

• niewłaściwą dietę – bogatą w produkty przetworzone, nasycone tłuszcze i cukry proste,
• brak aktywności fizycznej, 
• palenie tytoniu, 
• nadużywanie alkoholu, 
• stres,
• genetyczne predyspozycje, tzn. ryzyko pojawienia się zaburzeń pracy układu krążenia jest większe u osób, których członkowie rodziny zmagają się z chorobami z tej grupy,
• współwystępowanie innych chorób przewlekłych lub chorób układu sercowo-naczyniowego, np. choroby zakrzepowo-zatorowej, nadciśnienia, cukrzycy, miażdżycy czy niewydolności serca.

Jakie mogą być objawy chorób układu krwionośnego i serca?

Choroby układu krążenia na początkowym etapie mogą przebiegać bezobjawowo. Wraz z upływem czasu pojawiają się łagodne dolegliwości. Zwykle są one odczuwalne dopiero podczas wysiłku fizycznego lub w sytuacjach stresowych. Należą do nich np.: 

• duszność, a także tzw. duszność orthopnoe, która nasila się w pozycji leżącej,
• ból w klatce piersiowej,
• „uczucie zatykania”,
• „chromanie przestankowe”, czyli ból nóg po przejściu określonego odcinka,
• uczucie szybkiego lub nieregularnego bicia serca, czyli kołatanie serca, 
• mdłości, 
• zmęczenie i zwiększona senność, 
• zawroty głowy, 
• obrzęki nóg i stóp.

Wraz z rozwojem choroby objawy stają się coraz bardziej uciążliwe. W zaawansowanych postaciach dolegliwości towarzyszące zaburzeniom układu krążenia mogą całkowicie uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie.

Jak dbać o układ krwionośny? 

Zapobieganie chorobom układu krążenia polega przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny trybu życia. 

Utrzymywanie prawidłowej wagi 

Otyłość może stanowić jeden z czynników ryzyka rozwoju chorób układu krążenia m.in. ze względu na wzrost obciążenia serca i aktywność metaboliczną tkanki tłuszczowej. Zachowywanie odpowiedniej masy ciała ma szczególnie duże znaczenie dla osób prezentujących czynniki ryzyka rozwoju chorób serca. Najlepiej, aby ułożeniem odpowiedniej diety zajął się dietetyk. Specjalista podczas ustalania jadłospisu weźmie pod uwagę takie parametry, jak twoja waga, wzrost, poziom aktywności fizycznej, nawyki żywieniowe czy ulubione smaki. Dzięki temu, pomimo przyjmowania mniejszej liczby kalorii niż wynikałoby to z zapotrzebowania organizmu, unikniesz niedożywienia i jego skutków, np. anemii. Pomoc dietyka jest także nieoceniona podczas pracy nad nawykami żywieniowymi. Zmiana podejścia do jedzenia sprawia, że efekty leczenia są trwalsze. Chroni ona przed tzw. efektem jo-jo, czyli powrotem do dawnej wagi po zakończeniu diety.

Aktywność fizyczna

Odpowiednio dobrana aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w profilaktyce chorób układu krążenia. Warto przeznaczyć około 150 minut w tygodniu na umiarkowanie obciążające treningi ulubionego sportu. W przypadku bardziej intensywnych aktywności już 75 minut ćwiczeń w tygodniu działa ochronnie na układ krążenia. 

Zdrowa dieta

Właściwy sposób odżywiania wspiera pracę serca, przepływ krwi, dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych i pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Odpowiednio skomponowane posiłki mogą zmniejszać ryzyko pojawienia się chorób układu krwionośnego, np. miażdżycy.

Układając codzienny jadłospis, warto ograniczyć w diecie tłuszcze nasycone (pochodzenia zwierzęcego) i zastąpić je jedno- i wielonienasyconymi. Występują one np. w awokado, orzechach, niektórych gatunkach ryb czy oliwie z oliwek.

Uwzględnij w swojej diecie produkty bogate w błonnik, np. warzywa (głównie liściaste i rośliny strączkowe), owoce i pełnoziarniste produkty zbożowe.

Staraj się natomiast unikać cukrów prostych i produktów przetworzonych. Nie zapominaj także o wypijaniu odpowiedniej ilości wody, czyli przynajmniej 2 litrów dziennie. 

Sen

Zdrowy sen i odpowiednia ilość odpoczynku odgrywają ważną rolę w zachowaniu homeostazy. Chronią także przed rozwojem chorób układu krążenia – m.in. przyczyniają się do unormowania ciśnienia tętniczego. 

Unikanie używek 

Palenie papierosów i spożywanie alkoholu, zwłaszcza w nadmiarze, wiąże się z większym ryzykiem zachorowania na choroby naczyń krwionośnych i serca. Może także podnosić prawdopodobieństwo zgonu związanego z powikłaniami tej grupy schorzeń.

Regularne wykonywanie badań 

W przypadku chorób układu krążenia dużą rolę odgrywają zarówno badania profilaktyczne, jak i regularna kontrola już leczonych schorzeń. Szybko włączona skuteczna terapia często chroni przed rozwojem groźnych powikłań. Dlatego tak dużą rolę odgrywa wykrycie schorzeń na wczesnym etapie.

Warto skonsultować się ze swoim lekarzem, aby ustalić optymalny pakiet badań kontrolnych, który będzie odpowiadał indywidualnym potrzebom danej osoby. 

Wielu informacji na temat funkcjonowania układu krążenia mogą dostarczyć podstawowe i łatwe w przeprowadzeniu badania, np.:

• morfologia krwi; 
• EKG serca, a kiedy jest taka potrzeba także badanie z użyciem holtera EKG. Wówczas urządzenie bada pracę serca przez dłuższy okres czasu, najczęściej około 24 godzin;
• regularny pomiar ciśnienia tętniczego krwi, także samodzielnie w domu;
• badania laboratoryjne oceniające pracę metabolizmu, np. zawarte w e-Pakiecie sercowym.

W rozwoju chorób układu krwionośnego istotną rolę odgrywają też czynniki genetyczne. Należy jednak pamiętać, że działania profilaktyczne mogą w dużej mierze im zapobiegać, zmniejszyć ryzyko ich rozwoju lub złagodzić ich przebieg.

Na czym polega leczenie chorób układu krwionośnego i serca?

Początkowo objawy chorób układu krwionośnego mogą nie utrudniać codziennego życia pacjenta, dlatego często są one diagnozowane dopiero na zaawansowanym etapie. Dużą rolę w przypadku zaburzeń pracy serca i naczyń odgrywa wczesne włączenie leczenia, ponieważ pozwala ono: 

• zapobiec rozwojowi choroby,
• ograniczyć negatywne skutki zaburzenia,
• chronić przed możliwymi śmiertelnymi powikłaniami.

Autor: Monika Nowakowska

Bibliografia

1. Jankowski, Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku, „Kardiologia Inwazyjna” 2017, nr 5, s. 42–48.

---