Jak obniżyć cholesterol? Skutki wysokiego poziomu cholesterolu i frakcji LDL

Wysoki cholesterol jest przyczyną chorób układu krwionośnego, m.in. miażdżycy. Schorzenie to wykrywa się u osób w różnym wieku, nawet u dzieci. Przyczynami wysokiego cholesterolu są niewłaściwy tryb życia i błędy popełniane m.in. w żywieniu. Jak obniżyć cholesterol całkowity? Do jakich skutków zdrowotnych prowadzi wysoki cholesterol?

Skutki wysokiego cholesterolu 

Cholesterol jest lipidem niezbędnym do zachowania wielu procesów metabolicznych i biochemicznych organizmu. Jego nadmierna ilość prowadzi do zaburzeń, sprzyja rozwojowi różnych chorób. Badanie poziomu cholesterolu należy wykonywać profilaktycznie przynajmniej raz w roku.

Choroby neurodegeneracyjne 

W ludzkim mózgu znajduje się około 23% całkowitej, skumulowanej puli cholesterolu. Substancja ta jest niezbędna do funkcjonowania komórek nerwowych i zachowania prawidłowego przekaźnictwa neuronów. Cholesterol ma istotne znaczenie dla tkanki mózgowej, chroni ją m.in. przed degeneracją i rozwojem chorób. Nieprawidłowy, podwyższony poziom cholesterolu może przyczyniać się do śmierci komórek nerwowych mózgu, co sprzyja rozwojowi chorób Parkinsona i Alzheimera. Cholesterol jest odpowiedzialny również za progresję tych schorzeń. 

Choroby układu krążenia

Wysokie stężenie cholesterolu jest głównym czynnikiem chorób układu krążenia. Szacuje się, że odpowiada ono za 1/3 zgonów spowodowanych przez wszystkie choroby układu krążenia. Jedną z najczęściej diagnozowanych jest miażdżyca, uznawana za chorobę cywilizacyjną Zachodu. Dotyka ona pacjentów w różnym wieku. Alarmujące są dane, które wskazują, że zmiany miażdżycowe wykrywa się nawet u dzieci. Ta przewlekła choroba zapalna polega na nieprawidłowym metabolizmie lipidów. Obejmuje tętnice i aortę. W przebiegu miażdżycy obserwowany jest wzrost cholesterolu frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu) i spadek cholesterolu frakcji HDL (tzw. dobrego cholesterolu).

Blaszki miażdżycowe złożone z cholesterolu LDL odkładają się w tętnicach, prowadzą do złogów i ograniczają drożność tętnic. Z czasem blaszki ulegają martwicy i zwapnieniu. Zapchana tętnica uniemożliwia swobodny przepływ krwi do serca. Utrata funkcji tętnicy i niedokrwienie mięśnia sercowego skutkuje zawałem serca lub udarem mózgu. Są to objawy zaawansowanego procesu miażdżycowego i jednocześnie stanowią one najczęstszą przyczynę śmiertelności w krajach cywilizowanych. 

Choroby nerek

Przewlekła choroba nerek jest schorzeniem związanym z nieprawidłowym stężeniem cholesterolu. Szacuje się, że dotyczy 1 na 10 dorosłych osób. Może rozwinąć się jako konsekwencja chorób układu krążenia lub ich powikłanie.

Choroby nowotworowe

Wysoki cholesterol sprzyja migracji komórek nowotworowych. Proces ten jest nasilany przez nadmierną tkankę tłuszczową, która nie tylko magazynuje komórki zapalne, ale dodatkowo sprzyja ich namnażaniu. Związek ten istnieje szczególnie w przypadku raka piersi, raka prostaty i raka jelita grubego. Uważa się, że otyłość i wysoki poziom cholesterolu LDL sprzyjają rozwojowi zmian nowotworowych. Dodatkowo wskazuje się na zależność podwyższonego ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej od spożywania posiłków bogatych w cholesterol LDL. Natomiast analizy pokazują, że wysoki poziom cholesterolu HDL przy niskim poziomie frakcji LDL nie tylko zapobiega rozwojowi komórek nowotworowych, ale też przyczynia się do ich zahamowania w przypadku rozwoju choroby [1]. 

Co podnosi poziom cholesterolu?

Za wzrost cholesterolu (a także nieprawidłowy stosunek frakcji HDL i LDL) odpowiedzialne są czynniki związane z trybem życia. Są to: 

• palenie papierosów; 
• brak aktywności fizycznej; 
• nieprawidłowa dieta. 

Palenie papierosów niekorzystnie wpływa na cały profil lipidowy. Nikotyna przyczynia się do wzrostu transportu z wątroby do komórek oraz do krwi cholesterolu frakcji LDL i jednocześnie prowadzi do zmniejszenia poziomu frakcji HDL. Podobne niekorzystne działanie na profil lipidowy ma brak wysiłku fizycznego. Upośledza on też przepływ krwi przez tętnice, zmniejsza objętość wyrzutową serca i pojemność mięśnia.

Wysoki cholesterol jest wynikiem spożywania produktów sprzyjających wzrostowi frakcji LDL. Bardzo duży wpływ na podwyższenie poziomu tzw. złego cholesterolu ma spożywanie kwasów tłuszczowych trans (TFA). Wpływają one na całkowity profil lipidowy krwi, przyczyniając się do wzrostu cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, triglicerydów i obniżaniu frakcji HDL. U osób spożywających w nadmiarze TFA obserwowany jest przyrost masy ciała i wzrost otyłości brzusznej.

Według szacunków w Polsce spożycie TFA wynosi około 6,9 g dziennie, co wielokrotnie przekracza sugerowaną ilość. Bezpieczny poziom spożycia TFA szacuje się na 2 g w diecie 2000 kcal. Najwyższa zawartość tłuszczów trans występuje w produktach mlecznych, mięsie, wyrobach cukierniczych i produktach zawierających utwardzone margaryny. Co ważne, tłuszcze trans mogą stanowić około 20% zawartości składu również produktów niskotłuszczowych. Występują np. w pozornie niskokalorycznych biszkoptach i herbatnikach. W niektórych produktach zawartość TFA wynosi aż 12 g/100 g [2]. 

Jak zmniejszyć cholesterol?

Jedynym sposobem skutecznej profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego i prawidłowych parametrów cholesterolu jest modyfikacja nieprawidłowych nawyków. 

Palenie papierosów 

Osoby z grupy ryzyka powinny mieć świadomość konieczności rzucenia nałogu, a tzw. bierni palacze unikania przebywania w pobliżu palacza. Ze względu na trudności z zaprzestaniem palenia zalecane jest zwrócenie się o pomoc do specjalistycznej poradni. U pacjenta, którego uzależnienie ma stopień zaawansowany, stosowana jest farmakoterapia. 

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna jest podstawą profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego i skutecznie wspomaga unormowanie poziomu cholesterolu we krwi. Osoby zdrowe powinny podejmować tygodniowo 150 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego lub 75 minut intensywnego wysiłku fizycznego. Zalecane jest utrzymywanie aktywności codziennie lub minimum 4 razy w tygodniu. 

Osobom z objawami chorób układu krążenia eksperci Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego zalecają podejmowanie 30-minutowej aktywności fizycznej 3–5 razy w tygodniu. Intensywność wysiłku u osób chorych powinna być dopasowana indywidualnie do stanu klinicznego pacjenta. Regularną i choćby minimalną aktywność, np. w formie spaceru, powinny podejmować nawet osoby z licznymi chorobami [3]. 

Sposób odżywiania

Sposób odżywiania pacjentów z grupy ryzyka lub osób chcących obniżyć cholesterol powinien być oparty na diecie śródziemnomorskiej lub na żywieniu zbliżonym do zasad tej diety. Podstawą są produkty wpływające na podwyższenie frakcji HDL i obniżenie frakcji LDL oraz cholesterolu całkowitego. Są to: oliwa z oliwek (która powinna być głównym źródłem tłuszczu), orzechy, rośliny strączkowe, warzywa i owoce bogate w błonnik, ryby. Kluczowe jest wyeliminowanie lub zmniejszenie do minimum spożywania czerwonego mięsa. Prowadzone w latach 50. XX wieku badania nad żywieniem udowodniły, że w krajach z dominującą dietą śródziemnomorską (szczególnie w Grecji) choroby układu krwionośnego i problem wysokiego cholesterolu występują w bardzo nielicznych ilościach. Okres 25-letniej obserwacji przyniósł wnioski, że choroba niedokrwienna serca na Krecie była przyczyną tylko 4,6% zgonów. Dla porównania w Stanach Zjednoczonych umieralność z tego powodu wynosi ponad 20% [4].

Bibliografia

1. M. Użarowska, M. Surman, M. Janik, Dwie twarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranych schorzeń, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2018, 67(2), s. 375–390.
2. Z. Kochan, J. Karbowska, E. Babicz-Zielińska, Trans-kwasy tłuszczowe w diecie rola w rozwoju zespołu metabolicznego, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2010, 64, s. 650–658.
3. P. Jankowski, Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku, „Kardiologia Inwazyjna” 2017, 12(6), s. 42–48.
4. A. Cichocka, Dieta Śródziemnomorska w profilaktyce pierwotnej choroby niedokrwiennej serca, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii” 2005, 1(3), s. 30–39.

Oceń artykuł