Leiszmanioza - co to? Objawy i diagnostyka - Badania Krwi
11 marca 2023

Jak przebiega leiszmanioza i w jaki sposób można ją wykryć?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka
leiszmanioza-jak-mozna-sie-zarazic-komar-na-skorze-czlowieka

Leiszmanioza jest chorobą wywołaną przez pasożyty z rodzaju Leishmania. Do zakażenia dochodzi poprzez ukłucie komara lub zabicie go w trakcie tej czynności. Wyróżnia się trzy postaci leiszmanioz: skórną, skórno-śluzówkową oraz trzewną, z których ostatnia jest najgroźniejsza. Prowadzi bowiem do uszkodzenia narządów wewnętrznych i szpiku. Nieleczone zakażenie pierwotniakiem z rodzaju Leishmania powoduje śmierć. O tym, czym dokładnie jest leiszmanioza, jak często występuje, jak przebiega oraz jak można ją zdiagnozować i leczyć, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym jest leiszmanioza?

Leiszmanioza (łac. leishmaniasis) jest chorobą tropikalną, wywoływaną przez ponad 20 gatunków pierwotniaków z rodzaju Leishmania, rozprzestrzenioną w Ameryce Południowej, Afryce oraz w różnych rejonach Azji. Rezerwuarem pierwotniaków są ludzie, zwierzęta domowe i dziko żyjące. Wektorem pasożytów jest komar z rodzaju Phlebotomus, który podczas wkuwania się w ciało ludzi bądź zwierząt przenosi na nich pasożyty. Do zakażenia może też dojść w wyniku transfuzji lub zakłucia się skażoną pierwotniakami igłą. Osoby najbardziej narażone na zakażenia pierwotniakiem z rodzaju Leishmania to przede wszystkim turyści, misjonarze i żołnierze przebywający w krajach, gdzie występuje omawiana choroba.

Schorzenie ma kilka odmian. Postać skórna prowadzi do powstania niegojących się wrzodów na skórze, trzewna powoduje zaś wyniszczenie organizmu. Leiszmaniozę nazywa się potocznie białym trądem, ponieważ zmiany skórne występujące w jej przebiegu czasami przypominają trąd.

Leiszmanioza – epidemiologia

Na świecie zarażonych pierwotniakami z rodzaju Leishmania jest ponad 12 milionów ludzi. Większość przypadków leiszmaniozy występuje w Indiach, Brazylii i Sudanie. Postać skórna najczęściej obserwowana jest u mieszkańców Iranu, Brazylii, Peru i Afganistanu. W tych rejonach świata mówi się o epidemiach leiszmaniozy. W Europie i basenie Morza Śródziemnego obserwowane są zachorowania na leiszmaniozę trzewną i skórną. W Polsce zarejestrowano bardzo małą ilość przypadków tego schorzenia. Najprawdopodobniej wynikały one z zawleczenia pierwotniaka przez migrantów lub podróżnych.

Leiszmanioza – jak przebiega zakażenie?

Pierwotniak występuje zewnątrzkomórkowo w jelicie cienkim komara. Podczas żywienia się krwią przez moskita pierwotniak dostaje się do ciała człowieka i wnika do tkanek. Kolejnym etapem zakażenia jest wniknięcie pasożyta do komórek układu odpornościowego człowieka, zwanych makrofagami. W wyniku intensywnego rozmnażania się pierwotniaka dochodzi do uszkodzenia i rozpadu makrofagów i rozsiewu pasożyta na kolejne komórki. Cechą charakterystyczną leiszmaniozy są zaburzenia odporności, wynikłe z uszkodzenia między innymi makrofagów.

Jakie są objawy leiszmaniozy?

Objawy leiszmaniozy zależą od postaci choroby. Pierwsze symptomy są nieswoiste. Pacjent może odczuwać zmęczenie, wzmożoną potliwość i gorączkę. Obserwuje on również u siebie utratę masy ciała. Kolejne objawy obejmują powiększenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych. Mogą pojawiać się krwawienia, siniaki i obrzęki. Szpik kostny nie produkuje wystarczającej ilości białych i czerwonych krwinek, dochodzi do niedokrwistości.

Leiszmanioza skóry, zwana owrzodzeniem z Aleppo

Po kilku tygodniach od ukąszenia komara na odsłoniętych częściach ciała pojawiają się zwykle niebolesne zmiany skórne. Początkowo grudki są niewielkie, a skóra lekko zaczerwieniona. Z czasem zmiana ciemnieje i przekształca się w typowe owrzodzenie. Obserwuje się również powiększenie węzłów chłonnych. Po kilku miesiącach zmiany goją się, pozostawiając blizny.

Leiszmanioza skórno-śluzówkowa

Jako pierwsze w leiszmaniozie skóry i błon śluzowych pojawiają się pojedyncze owrzodzenia skóry, które samoistnie ustępują. Po kilku latach dochodzi do rozwoju bolesnych zmian w obrębie błon śluzowych. Pierwszymi objawami zajęcia przez pierwotniaka śluzówek są niedrożność nosa i drobne krwawienia. W miarę rozwoju choroby dochodzi do bolesnych zmian oraz uszkodzenia tkanek nosa, podniebienia, warg czy destrukcji struktur chrzęstnych i kostnych. Wiąże się to z deformacjami ciała i kalectwem pacjenta.

Leiszmanioza trzewna

Leiszmanioza trzewna to najcięższa i najbardziej niebezpieczna postać choroby. Istotną cechą tego schorzenia jest bowiem uszkodzenie szpiku, jelit i narządów miąższowych. Choroba przez długi czas może przebiegać bezobjawowo. U części chorych jednak objawy pojawiają się nagle. Długo trwający, nieleczony proces chorobowy prowadzi do wystąpienia obrzęków i skazy krwotocznej. W tym stanie pacjent może równolegle cierpieć na zapalenie płuc, gruźlicę, posocznicę. Nieleczona leiszmanioza trzewna prowadzi w około 90% przypadków do śmierci w ciągu 2 lat od pojawienia się objawów chorobowych.

Jak zdiagnozować leiszmaniozę?

W przypadku podejrzenia zakażenia pierwotniakiem z rodzaju Leishmania konieczna jest wizyta u lekarza chorób zakaźnych lub medycyny tropikalnej, który przeprowadzi szczegółowy wywiad. Diagnostyka leiszmaniozy opiera się na badaniu mikrobiologicznym zeskrobin lub wycinków skóry pobranych od pacjenta z miejsca chorobowo zmienionego. W 70% badań udaje się uwidocznić pierwotniaka przy użyciu standardowego barwienia metodą Giemsy lub w badaniu histologicznym. W postaci trzewnej leiszmaniozy należy potwierdzić obecność pasożyta w aspiracie szpiku kostnego, wątroby lub węzłów chłonnych.

Najbardziej wartościowym diagnostycznie materiałem do badań okazuje się bioptat śledziony, jednak pobranie go jest obarczone dużymi powikłaniami. Inną metodą służącą potwierdzeniu leiszmaniozy jest hodowla pasożyta na specjalnych pożywkach. Niestety trwa ona długo i często nie daje efektów z powodu trudności w izolacji pasożyta. W ostatnich latach dzięki ogromnemu postępowi w zakresie diagnostyki molekularnej w niektórych laboratoriach można również przeprowadzić badanie materiału metodą łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR – polymerase chain reaction) w celu wykrycia DNA pierwotniaka. Ogromną zaletą takiego badania oprócz wysokiej czułości jest krótki czas oczekiwania na wynik. Obecnie w celu zdiagnozowania leiszmaniozy wykonywane są również szybkie testy Western Blot, testy serologiczne oraz oznaczenia immunoenzymatyczne, charakteryzujące się wysoką czułością i swoistością. 

Leiszmanioza – leczenie

Leczenie leiszmaniozy opiera się głównie na stosowaniu odpowiednich leków działających na pierwotniaka. W przypadku postaci skórnej stosuje się miejscowo preparaty przeciwgrzybicze, natomiast w postaci trzewnej i uszkadzającej śluzówki podaje się leki ogólnoustrojowe i objawowe. Do popularnych antybiotyków na leiszmaniozę należą amfoterycyna i paromomycyna. Podaje się również antymonoglukonian sodu. W niektórych przypadkach specjaliści decydują się na obie grupy leków. Po ustąpieniu objawów pacjent powinien pozostawać pod regularną kontrolą lekarską przez dłuższy czas.

Leiszmanioza – jak zapobiegać zachorowaniu?

Dotychczas nie udało się opracować skutecznej szczepionki na leiszmaniozę. Prowadzone są jednak liczne badania naukowe, które w przyszłości mogą skutkować wytworzeniem takiego preparatu. 

Na ten moment za skuteczną walkę przeciwko pierwotniakom z rodzaju Leishmania uważa się:

  • likwidowanie rezerwuarów środowiskowych komara przenoszącego pierwotniaka, czyli wielkopowierzchniowe opryski insektycydami,
  • wczesne rozpoznanie i leczenie leiszmaniozy,
  • ograniczenie populacji komarów domowymi środkami,
  • stosowanie ochrony indywidualnej, czyli noszenie zakrywającej dużą część ciała odzieży, stosowanie moskitier.

 

Autor: Marta Szarawarska

Bibliografia

  1. P. Murray i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 768–834.
  2. M. Bulanda i in., Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej, PZWL, 2020, s. 272–273.
  3. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Mały podręcznik, Medycyna Praktyczna, 2020, s. 1707–1711.

O Autorze