Zapalenie otrzewnej – objawy i leczenie

Spis treści:

Zapalenie otrzewnej – co to?
Przyczyny zapalenia otrzewnej
Rodzaje zapalenia otrzewnej
Objawy zapalenia otrzewnej
Rozpoznanie zapalenia otrzewnej
Leczenie zapalenia otrzewnej
Zapalenie otrzewnej – rokowania
Powikłania w zapaleniu otrzewnej

Zapalenie otrzewnej, ze względu na często burzliwy przebieg, jest stanem zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji lekarskiej. Dominującym objawem jest ból brzucha, jednak występowanie pozostałych innych objawów zależy od rozległości procesu zapalnego i czasu jego trwania. Leczenie zwykle opiera się na zabiegu operacyjnym zmierzającym do usunięcia przyczyny zapalenia.

Zapalenie otrzewnej – co to?

Zapalenie otrzewnej to proces zapalny błony wyścielającej wnętrze jamy brzusznej. Zwykle jest spowodowane infekcją lub drażniącym wpływem płynów ustrojowych, które przedostały się do jamy brzusznej. Bez względu na wywołującą je przyczynę zapalenie otrzewnej jest niebezpieczne, ponieważ wywołuje niedrożność porażenną jelit, czyli zatrzymanie pracy jelit. Może prowadzić nawet do rozwoju sepsy, czyli wniknięcia drobnoustrojów do krwi. Jest zatem stanem zagrożenia życia wymagającym pilnej interwencji medycznej.

Otrzewna jest błoną wyściełającą wnętrze jamy brzusznej (otrzewna ścienna) oraz pokrywającą większość narządów wewnętrznych (otrzewna trzewna). Między tymi dwoma częściami otrzewnej znajduje się niewielka ilość płynu ułatwiająca przesuwanie się narządów względem siebie bez tarcia. Gdy ilość płynu wzrasta, mówimy o wodobrzuszu.

Fizjologicznie przestrzeń ta jest pozbawiona bakterii. Kiedy dochodzi do wniknięcia drobnoustrojów lub przedostania się krwi, soku trzustkowego czy treści pokarmowej, dochodzi do uruchomienia mechanizmów obronnych, a w rezultacie rozwoju stanu zapalnego.

Przyczyny zapalenia otrzewnej

Najczęstszą przyczyną tej dolegliwości jest przedostanie się bakterii do jamy otrzewnowej, w konsekwencji czego dochodzi do rozwoju bakteryjnego zapalenia otrzewnej.

Zwykle stan ten występuje w przebiegu chorób zapalnych jamy brzusznej z przedziurawieniem ściany przewodu pokarmowego, np. w przebiegu:

zapalenia wyrostka robaczkowego,
choroby Leśniowskiego-Crohna,
wrzodu trawiennego żołądka lub dwunastnicy,
zapalenia woreczka żółciowego,
powikłań po operacji jamy brzusznej.

Inną grupą przyczyn wywołujących zapalenie otrzewnej to zapalenie na skutek podrażnienia płynem ustrojowym, który przedostał się do jamy otrzewnej, jak ma to miejsce w przypadku:

krwawienia z pękniętego tętniak aorty, pęknięcia ciąży pozamacicznej;
zapalenie trzustki, gdy wydostaje się sok trzustkowy;
gromadzenia się płynu wysiękowego w przebiegu marskości wątroby czy niewydolności nerek;
jako powikłanie dializy otrzewnowej.

Może również dochodzić do zapalenia otrzewnej wskutek przeniknięcia bakterii drogą krwi z innych odległych narządów, np. w przebiegu zapalenia płuc.

Rodzaje zapalenia otrzewnej

Miejscowe (ograniczone) zapalenie otrzewnej

W miejscowym zapaleniu otrzewnej proces zapalny zlokalizowany wokół źródła dotyczy niewielkiego jej obszaru. Naturalne mechanizmy obronne są w stanie zwalczyć przyczynę i zapobiec uogólnieniu, skutkiem takich procesów są nacieki zapalne czy ropnie np. naciek okołopęcherzykowy. Częściej jednak proces rozprzestrzenia się na całą otrzewną, prowadząc do zapalenia o charakterze rozlanym.

Rozlane zapalenie otrzewnej

W przeciwieństwie do postaci ograniczonej, rozlane zapalenie otrzewnej jest to procesem uogólnionym, którym objęta jest cała otrzewna, a objawy narastają bardzo szybko.

Pierwotne zapalenie otrzewnej

Jest ono rozpoznawane, gdy dochodzi do zakażenia płynu w jamie otrzewnej bez współistniejącego schorzenia w jamie brzusznej. Najczęściej przyczyną jest szerzenie się zakażenia drogą krwi z innych narządów, np. z układu oddechowego lub w wyniku zakażenia w trakcie dializy otrzewnowej. Ta postać powstaje również jako następstwo gromadzenia się nadmiaru płynu otrzewnowego w marskości wątroby czy niewydolności serca.

Wtórne zapalenie otrzewnej

To najczęstsza postać – występuje, gdy dochodzi do szerzenia się zakażenia z narządów położonych w jamie brzusznej lub podrażnienia płynem ustrojowym – krwią, sokiem trzustkowym, treścią jelitową.

Objawy zapalenia otrzewnej

Objawy są uzależnione od czasu trwania choroby i od umiejscowienia choroby. Najważniejsze objawy to:

ból brzucha – pojawiający się nagle i szybko narastający, początkowo umiejscowiony (wstępna lokalizacja bólu pozwala ustalić przyczynę), później o charakterze rozlanym; może promieniować do pleców lub ramion. Ból jest na tyle silny i trudny do zniesienia, że uniemożliwia wykonywanie jakichkolwiek czynności i zmusza chorego do przyjęcia pozycji leżącej na boku z podkurczonymi kolanami do klatki piersiowej;
gorączka >38ºC, dreszcze;
osłabienie;
zawroty głowy;
przyspieszone tętno;
duszność;
nudności, wymioty;
zatrzymanie gazów i stolca wskutek zatrzymania pracy jelit (niedrożności porażennej);
biegunka – może się pojawić, gdy przyczyną zapalenia jest choroba narządu rodnego.

W miarę upływu czasu dołączają takie objawy jak:

napięcie powłok brzucha – twardy, napięty brzuch;
zatrzymanie moczu;
blada, chłodna, spocona skóra;
zaburzenia świadomości;

Wystąpienie powyższych symptomów jest sygnałem do jak najszybszej interwencji medycznej, świadczą one bowiem o rozwoju wstrząsu.

Rozpoznanie zapalenia otrzewnej

Ważne jest, aby przed badaniem nie podawać pacjentowi leków przeciwbólowych, których działanie może utrudnić postawienie właściwego rozpoznania.

Ustalanie rozpoznanie polega na wykonaniu badania fizykalnego pacjenta, badań laboratoryjnych i obrazowych.

Badanie brzucha jest podstawowym badaniem przeprowadzanym przez lekarza, w trakcie którego stwierdza się wzmożoną obronę mięśniową, czyli „brzuch deskowaty”. Lekarz bada również pod kątem obecności objawu Blumberga: w trakcie powolnego uciskania brzucha brak jest bolesności, a ból pojawia się przy oderwaniu ręki. Również brzuch jest osłuchiwany celem stwierdzenia ruchów perystaltycznych jelit.
Bdanie palcem przez odbytnicę, u kobiet również badanie ginekologiczne.
Badania laboratoryjne: morfologia krwi obwodowej, CRP, prokalcytonina, glukoza, amylaza, aminotransferazy (AST, ALT), bilirubina, LDH, elektrolity (sód, potas, chlorki), mocznik, kreatynina, białko całkowite, albumina, gazometria krwi tętniczej, badania koagulologiczne.
Badania obrazowe – RTG jamy brzusznej, klatki piersiowej, badanie USG, tomografia komputerowa (TK).
Paracenteza, czyli nakłucie jamy brzusznej i pobranie próbki płynu w celu jego diagnozy; stosowane w przypadku stwierdzeniu obecności płynu.

Wykonanie powyższych badań ma na celu również wykluczenie innych przyczyn mogących dawać zbliżone objawy, takich jak:

kamica dróg moczowych – może wywoływać silne bóle brzucha, nudności, wymioty, wzdęcie brzucha, gorączkę;
zawał mięśnia sercowego, który może przebiegać pod tzw. maską brzuszną;
schyłkowa niewydolność nerek również może wywoływać podobne objawy brzuszne;
cukrzyca, a szczególnie stan kwasicy ketonowej jako powikłanie cukrzycy.

Warto pamiętać, że jeśli objawy choroby podstawowej są podobne do zapalenia otrzewnej, mogą maskować objawy tej groźnej jednostki i może ona przez dłuższy czas pozostawać nierozpoznana.

Leczenie zapalenia otrzewnej

Leczenie polega na usunięciu przyczyny zapalenia. W większości wypadków wymagane jest leczenie operacyjne z nielicznymi wyjątkami, do których należą przypadki: zapalenie otrzewnej wywołane ostrym zapaleniem trzustki, ostrego zapalenia przydatków czy pierwotne zapalenie otrzewnej.

Operacja jest przeprowadzana w trybie pilnym. Poprzedzona jest wykonaniem badań w celu ustalenia przyczyny oraz oceną ogólnego stanu chorego. Rodzaj i rozległość operacji zależą od przyczyny zapalenia otrzewnej, stanu ogólnego pacjenta i od stopnia zaawansowania procesu chorobowego. Czasami przeprowadzana jest tzw. laparotomia zwiadowcza, gdy nie udaje się ustalić przyczyny zapalenia innymi metodami.

Zwykle w czasie operacji wykonywane jest płukanie jamy brzusznej, a po jej zakończeniu pozostawiany jest w powłokach brzusznych dren w celu usuwania pozostałego płynu.

Niekiedy możliwe jest przeprowadzenie operacji techniką laparoskopową. Jednak zarówno sposób przeprowadzenia operacji, jak i jej rozległość oraz postępowanie pooperacyjne są ustalane indywidualnie w zależności od przyczyny i stanu pacjenta.

Należy pamiętać, że zapalenie otrzewnej jest stanem zagrożenia życia i zwlekanie z rozpoczęciem leczenia może prowadzić do groźnych powikłań, a nawet do zgonu.

Leczenie przeprowadzane jest zwykle w warunkach intensywnego nadzoru lub intensywnej opieki medycznej w celu dokładnego i systematycznego monitorowania parametrów życiowych chorego i korygowania leczenia do aktualnego stanu pacjenta. Oprócz leczenia operacyjnego stosuje się również antybiotykoterapię, terapię płynami infuzyjnymi oraz leczenie przeciwbólowe.

Ile trwa leczenie zapalenia otrzewnej?

Nie da się dokładnie określić, ile trwa leczenie zapalenia otrzewnej, ponieważ sposób postępowania i czas leczenia zależy od wywołującej przyczyny, stanu ogólnego pacjenta, stopnia zaawansowania procesu czy wystąpienia powikłań. Jednak, jeśli postępowanie chirurgiczne przyniosło ustąpienie objawów i nie wystąpiły powikłania, leczenie trwa ok. 4-7 dni.

Zapalenie otrzewnej – rokowania

Rokowanie w zapaleniu otrzewnej jest uzależnione od:

przyczyny wywołującej zapalenie,
czasu trwania i nasilenia objawów,
właściwego rozpoznania zapalenia otrzewnej,
szybkiego wdrożenia właściwego leczenia,
ogólnego stanu pacjenta: wieku, współistnienia innych chorób przewlekłych, przyjmowanych leków, stanu układu odpornościowego.

Powikłania w zapaleniu otrzewnej

Powikłania w przebiegu zapalenia otrzewnej mogą mieć charakter miejscowy lub uogólniony.

Do powikłań miejscowych należą:

zrosty wewnątrzotrzewnowe, które mogą prowadzić do niedrożności mechanicznej jelit;
ropnie wewnątrzbrzuszne;
rozwój trzeciorzędowego zapalenia otrzewnej – to stan zwany także przetrwałym lub nawrotowym zapaleniem otrzewnej;
zakażenie rany pooperacyjnej.

Powikłania uogólnione to:

sepsa i wstrząs septyczny,
niewydolność oddechowa,
ostre uszkodzenie nerek,
ostra niewydolność wątroby,
niewydolność serca,
niewydolność wielonarządowa.

Zapalenie otrzewnej może rozwijać się bardzo szybko, ważne jest więc, aby po zaobserwowaniu niepokojących objawów szybko zareagować. Ból brzucha może mieć niegroźne przyczyny, ale nie może być bagatelizowany.

Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

Oceń artykuł