Spis treści:
Choć menopauza jest naturalnym procesem, to wciąż dla wielu kobiet stanowi wymierną granicę młodości. Niesłusznie. Proces ten zaczyna się już niedługo po 40 r.ż., gdy wiele z nich zostaje mamami. Warto jednak monitorować poziom hormonów, aby wiedzieć, że pojawiające się symptomy somatyczne i psychiczne mają związek z klimakterium, a nie z innymi zaburzeniami. Czy jednak istnieją badania na menopauzę? Owszem! Wyjaśniamy jakie.
Kiedy możesz spodziewać się menopauzy?
O menopauzie mówi się, gdy ustanie u kobiety krwawienie miesiączkowe na kolejne, następujące po sobie, 12 miesięcy i jednocześnie w czasie diagnostyki specjalista nie stwierdzi jego patologicznych przyczyn. Wygaszenie aktywności jajników nierozerwalnie wiąże się więc z ustaniem samych cykli menstruacyjnych. Proces ten trwa średnio 5–6 lat [1]. Czas poprzedzający zahamowanie aktywności hormonalnej jajników nazywany jest okresem premenopauzalnym. Wówczas bardzo szybko spada liczba pęcherzyków jajnikowych, zdolnych do dojrzewania i uwolnienia komórki jajowej, zdolnej do zapłodnienia.
Na świecie typowym wiekiem menopauzy u kobiet jest czas między 45. a 55. r.ż. W Polsce jest to przeciętnie wiek 50–51 lat [2]. Sporadycznie zdarza się, że do wygaszenia aktywności hormonalnej jajników dojdzie jeszcze przed 40. r.ż. Mowa wówczas o przedwczesnym wygaśnięciu czynności jajników i zdarza się to u zaledwie 1% kobiet [2].
Jakie badania pozwalają potwierdzić menopauzę?
Okres premenopauzy związany jest z szeregiem naturalnych przemian hormonalnych, które nieodwracalnie wygaszają aktywność jajników. Dlatego też do tzw. badań na menopauzę zaliczane są oznaczenia poziomu niektórych hormonów.
Najważniejsze są trzy z nich. One bowiem pozwalają zdiagnozować hormonalną menopauzę. Dochodzi do niej, gdy stężenie FSH wynosi powyżej 30 mlU/ml, E2 poniżej 30 pg/ml, a dodatkowo stosunek FSH do LH jest wyższy niż 1. Przyjrzyjmy się jednak bliżej zachodzącym przemianom, aby zrozumieć ten mechanizm.
Hormony osi somatotropowej
Pierwsze przemiany endokrynne zapowiadające menopauzę dają o sobie znać poprzez spadek syntezy hormonów somatotropowych. Występują już u kobiet w wieku 42–47 lat [1]. Mowa tu o hormonie wzrostu i o insulinopodobnym czynniku wzrostu.
Somatotropina (GH), czyli hormon wzrostu, wydzielana jest przez przysadkę mózgową pod kontrolą podwzgórza i poza tym, że wpływa na wzrost i różnicowanie tkanek, ma znaczenie m.in. dla wychwytu jelitowego wapnia i transportu glukozy. Obniżenie syntezy somatotropiny w okresie poprzedzającym menopauzę przyczynia się do zaburzenia gęstości kości, a także do zmniejszenia masy mięśniowej i rozwoju zaburzeń lipidowych.
Natomiast insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1) syntezowany jest w wątrobie na skutek oddziaływania GH. Gdy więc spada poziom syntezy hormonu wzrostu w przysadce, również uwalnianie insulinopodobnego czynnika wzrostu w wątrobie się obniża. Związek ten ma znaczenie m.in. dla syntezy kolagenu oraz dla homeostazy wapnia. Stąd jego niedostatki doprowadzają do spadku masy mięśniowej i gęstości kości.
17beta-estradiol
Wygaszanie czynności jajników wiąże się nierozerwalnie ze spadkiem syntezy 17beta-estradiolu (E2) w jajnikach. O hormonalnej menopauzie mowa, gdy jego poziom wyniesie poniżej 30 pg/ml. Natomiast do całkowitego zahamowania miesiączek dochodzi, gdy dobowa jego produkcja wyniesie mniej niż 10 mg/dobę [1].
To właśnie zmiana stężenia estrogenów odpowiada za szereg objawów związanych z menopauzą (zarówno somatycznych, jak i tych dotyczących psychiki oraz związanych z zaburzeniami termoregulacji). Są to m.in.: uderzenia gorąca, nocne i zlewne poty, kołatanie serca, nerwowość czy pogorszenie jakości snu. Doświadcza ich 40% kobiet przed menopauzą i aż 85% po niej (w ciągu 2 lat po menopauzie) [2].
Ponadto spadek poziomu estrogenów przyczynia się do rozwoju osteoporozy oraz zaburzeń w układzie sercowo-naczyniowym. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań profilaktycznych przez kobiety po menopauzie.
Progesteron
Przemiany hormonalne związane z menopauzą zaburzają dojrzewanie pęcherzyka Graafa. To z kolei doprowadza do niedoczynności ciałka żółtego (powstaje ono z pęcherzyka Graafa już po uwolnieniu komórki jajowej). Efektem jest spadek poziomu progesteronu [2].
FSH
Wyraźnym wskaźnikiem menopauzy jest wzrost stężenia hormonu folikulotropowego (FSH). Uwalniany jest on przez przedni płat przysadki mózgowej, pobudzanej przez podwzgórze. W prawidłowo przebiegających cyklach jego zadaniem jest pobudzanie jajników do produkcji estrogenów oraz pęcherzyka Graafa do dojrzewania.
W okresie menopauzy, gdy dochodzi do spadku syntezy 17beta-estradiolu, uwalnianie FSH nie zostaje zwrotnie zahamowane przez wysoki poziom hormonów jajnikowych (zaburzenie mechanizmu sprzężenia zwrotnego). Dochodzi też do zaniku inhibin jajnikowych, w efekcie czego zaburzona zostaje zdolności regulacji syntezy gonadotropin przez oś jajniki – przysadka – podwzgórze.
Warto mieć na uwadze, że początkowo przyrost FSH nie jest aż tak wyraźny. Jego wartość wynosi w okresie przedmenopauzalnym 10–30 mIU/ml. Gdy przekroczy 30 mIU/ml, lekarz może zdiagnozować menopauzę hormonalną [1]. Szczyt wartości FSH przypada na 1–3 lata po menopauzie. Potem stopniowo spada [2].
LH
O postępującej menopauzie świadczy wzrost poziomu hormonu luteinizującego (LH), zauważalny już 4 lata przed menopauzą [1]. Uwalniany jest przez przedni płat przysadki mózgowej, kontrolowanej przez podwzgórze.
LH w prawidłowo przebiegających cyklach odpowiada za stymulowanie owulacji, a także za pobudzanie syntezy progesteronu (przez ciałko żółte wykształcone z pęcherzyka Graafa po uwolnieniu komórki jajowej). Na skutek związanego z menopauzą wygaszenia aktywności jajników poziom progesteronu jest niewystarczający, aby zwrotnie zahamować syntezę hormonu luteinizującego.
Stąd wynika jego wzrost, choć nie jest tak wyraźny, jak w przypadku FSH. Ważnym wskaźnikiem hormonalnej menopauzy jest zaburzenie proporcji między stężeniem FSH i LH. W naturalnych cyklach miesiączkowych wynosi ono 1. W okresie menopauzy jest wyższe [1].
Szczyt wartości LH przypada 1–3 lata po menopauzie. Potem stopniowo spada tak, jak to ma miejsce w przypadku FSH [2].
Jak zmienia się profil hormonalny po menopauzie?
W okresie pomenopauzalnym organizm przystosowuje się do nowej równowagi hormonalnej. Charakteryzuje się ona:
- przewagą estronu nad 17beta-etradiolem, produkowanego z androgenów (normą jest poziomu do 70–75 pg/ml),
- poziom 17beta-estradiolu przyjmuje przeciętnie wartość 13 pg/ml,
- progesteron, produkowany głównie przez korę nadnerczy, utrzymuje się na poziomie 0,1–0,4 ng/ml,
- poziom testosteronu spada o 1/3,
- poziom androstendionu przyjmuje wartość jak po kastracji,
- poziom dehydroepiandrosteron (DHEA) przyjmuje wartość 1,8 ng/ml,
- poziom siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEAS) przyjmuje wartość 0,3 ng/ml [1].
Bibliografia
- T. Pertyński, G. Stachowiak, Menopauza – fakty i kontrowersje, „Endokrynologia Polska” 2006, nr 5 (57), s. 525–534.
- N. Rzewuska, Okres przekwitania u kobiet. Hormonalna terapia wieku menopauzalnego, https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/okres_przekwitania_u_kobiet._hormonalna_terapia_wieku_menopauzalnego.pdf, dostęp: 18.03.2024 r.
- M. Czarnecka-Iwańczuk, M. Stanisławska-Kubiak i in., Objawy menopauzy a satysfakcja z życia i samoocena wśród kobiet, „Przegląd Menopauzalny” 2012, nr 6, s. 468–473.