Spis treści:
Choć progesteron jest zaliczany do żeńskich hormonów płciowych, nie znaczy, że w organizmie mężczyzn go nie ma. Występuje w mniejszym stężeniu, ale ma ogromne znaczenie dla płodności, utrzymania libido, a nawet prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Dowiedz się, za co dokładnie odpowiada progesteron u mężczyzn i jak go zbadać.
Hormony steroidowe i gospodarka hormonalna mężczyzn
Rolą hormonów płciowych jest regulowanie płciowości zarówno w wymiarze seksualnym, jak i fizycznym. Na etapie życia płodowego dla różnicowania płci męskiej kluczowy jest testosteron, który dodatkowo ma niebagatelne znaczenie dla kształtowania się mózgu (jego budowy i funkcji).
Jednak testosteron to nie jedyny męski hormon płciowy. Dla działającej w równowadze gospodarki hormonalnej znaczenie mają zarówno androgeny (tzw. hormony męskie), jak i estrogeny (tzw. hormony żeńskie). Wytwarzane są one w mózgu, nadnerczach i nade wszystko – w jądrach (w komórkach Leydiga) [1].
Androgeny są hormonami steroidowymi odpowiedzialnymi za rozwój cech typowo męskich. Są też ważne dla czynności seksualnych. Ich głównym reprezentantem jest testosteron. To dlatego wraz ze spadkiem poziomu testosteronu postępującym z wiekiem obniża się też libido u mężczyzn. Poza testosteronem do androgenów zaliczane są: DHT (dihydrotestosteron), DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu), DHEA (dehydroepiandrostendion), a także AD (androstendion).
Jednak dla utrzymania czynności seksualnych ważne są też estrogeny. Jak wynika z badań, nawet jeśli poziom testosteronu jest bardzo wysoki, a estradiolu niski – męskie libido będzie nikłe [1]. Poza tym tzw. żeńskie hormony płciowe obecne w męskim organizmie i ważne dla równowagi gospodarki hormonalnej to: hormon folikulotropowy (FSH) i luteinizujący (LH), prolaktyna, aż wreszcie – progesteron.
Funkcje progesteronu u mężczyzn
Główną rolą progesteronu w męskim organizmie jest zapobieganie przekształcaniu się testosteronu do postaci innego androgenu – dihydrotestosteronu (DHT). Nie znaczy to, że DHT jest zbędny. Odpowiada wszak za prawidłowy rozwój i funkcjonowanie męskich narządów płciowych. Jednak jeśli poziom DHT jest zbyt wysoki, wówczas podwyższa się ryzyko wystąpienia raka prostaty.
Komórki prostaty są zależne od androgenów, dlatego w leczeniu farmakologicznym choroby stosowana jest terapia hormonalna antytestosteronowa (zalecana także przy nieoperacyjnej postaci choroby). Wykorzystywane są w niej m.in. progestageny, do których zaliczany jest progesteron.
Jak powstaje i jakim przemianom podlega progesteron? Za sprawą oddziaływania enzymów i cytochromu P450 zachodzi synteza pregnenolonu, z którego powstaje właśnie progesteron. Dalej jest on przekształcany do androstendionu i finalnie – testosteronu [2]. Zatem progesteron reguluje produkcję testosteronu i estrogenu.
Ponadto progesteron ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, a nawet układu odpornościowego i nerwowego. Nie można więc powiedzieć, że rola progesteronu w organizmie mężczyzn jest mało istotna. Choć jest go mniej niż u kobiet, to nie znaczy, że ma mniej ważne funkcje.
Jak zbadać poziom progesteronu u mężczyzn?
Badanie poziomu progesteronu u mężczyzn przeprowadza się analogicznie jak u kobiet. Wystarczy próbka krwi żylnej, aby zbadać stężenie tego hormonu.
Nie musisz się specjalnie przygotowywać do diagnostyki. Krew nie musi być pobierana na czczo, jak to ma miejsce m.in. w przypadku morfologii.
U mężczyzn nie występują wahania progesteronu jak u kobiet w zależności od fazy cyklu miesiączkowego czy tygodnia ciąży. Badanie może zostać więc wykonane o dowolnej porze miesiąca. Należy jednak krew pobrać rano, ponieważ stężenie progesteronu wykazuje wahania dobowe.
Ważne też, aby poinformować osobę pobierająca krew do analizy o wszystkich przyjmowanych lekach. Niektóre bowiem mogą zaburzyć wynik (zwłaszcza te oddziałujące na układ hormonalny).
Normy progesteronu u mężczyzn
Zakresy referencyjne dla progesteronu u mężczyzn mogą nieznacznie się różnić pomiędzy laboratoriami. Dlatego zawsze należy odnosić oznaczone stężenie do norm podanych na otrzymanym wyniku.
Najczęściej zakres referencyjny wynosi 0,2–1,38 ng/ml, ale czasami jest podany jako 0,05–0,149 ng/ml. Wszystko zależy od przyjętych metod analitycznych. Dlatego nigdy nie należy porównywać dwóch wyników, jeśli zakresy referencyjne są różne.
Przyczyna niedoboru progesteronu u mężczyzn
Produkcja progesteronu odbywa się w mózgu, nadnerczach oraz jądrach. Proces ten reguluje przysadka mózgowa, a na nią z kolei oddziałuje podwzgórze. W związku z tym niedobór progesteronu u mężczyzny może być konsekwencją uszkodzeń któregoś z tych organów.
Za niewystarczającą produkcję progesteronu odpowiada bierny tryb życia. Mężczyźni, którzy unikają aktywności ruchowej i jednocześnie wykonują pracę siedzącą, mają zwykle niższy poziom hormonu niż ci, którzy są amatorami sportu.
Za niski poziom progesteronu może być odpowiedzialna nieprawidłowo zbilansowana dieta. Takie niekorzystne działanie ma zwłaszcza jadłospis bogaty w produkty zawierające tłuszcze.
Jak wynika z badań Hemniego i wspólników, wprowadzenie produktów bogatych w witaminę C przyczynia się do wzrostu zarówno poziomu progesteronu, jak i estrogenów. Choć wyniki pochodzą z badań przeprowadzonych na kobietach, to analogiczne efekty widać u mężczyzn, ponieważ witamina C uczestniczy w produkcji hormonów płciowych. Z kolei z badań, jakie przeprowadzili Ebisch i wspólnicy wynika, że dla przemian progesteronu istotny jest cynk.[3]
Przyczyna nadmiaru progesteronu u mężczyzn
Niekiedy ma miejsce sytuacja odwrotna – progesteronu w organizmie mężczyzn jest za dużo. Zdarza się to przede wszystkim przy wrodzonym przeroście nadnerczy. Choroba skutkuje zaburzeniami syntezy kortyzolu, a skrajnie także aldosteronu (m.in. jego prekursorem jest progesteron). Przy wrodzonym przeroście nadnerczy w badanej surowicy stwierdza się podwyższone stężenie nie tylko progesteronu, lecz także 17-hydroksyprogesteronu, do którego postaci przekształca się progesteron (to wówczas staje się prekursorem dla androstendionu, z którego powstają testosteron i estrogeny) [4].
Inną przyczyną zbyt wysokiego poziomu progesteronu może być nowotwór nadnerczy lub jąder, które pobudzają syntezę tego hormonu.
Nieoczywistym podłożem wzrostu progesteronu są zaburzenia wątroby (zwłaszcza jej niewydolność). To dlatego, że wątroba odpowiada za metabolizm części hormonów płciowych, w tym progesteronu.
Jak rozpoznać nieprawidłowy poziom progesteronu u mężczyzn?
Zdiagnozowanie, czy masz do czynienia z niskim, czy z wysokim poziomem progesteronu wyłącznie na podstawie objawów na niewiele się zda. To dlatego, że są podobne w obu przypadkach. Dlatego konieczna jest diagnostyka i dopiero po rozpoznaniu nieprawidłowości należy wdrożyć leczenie.
Objawy niskiego progesteron u mężczyzn
Ponieważ to z progesteronu wykształca się testosteron, przez to jednym z wyraźnych symptomów niskiego poziomu tego tzw. żeńskiego hormonu są przede wszystkim zaburzenia libido i erekcji.
Może też rozrosnąć się tkanka tłuszczowa kosztem tkanki mięśniowej. Powstaje tu błędne koło. Z jednej strony nadmiernie rozrośnięta tkanka tłuszczowa doprowadza do obniżenia poziomu hormonu, a z drugiej obniżenie stężenia hormonu w organizmie mężczyzny skutkuje rozrostem tkanki tłuszczowej.
Duży i długotrwale utrzymujący się niski poziom progesteronu może skutkować rozwojem ginekomastii, czyli powiększeniem gruczołów piersiowych. Jest to skutek zaburzenia między stężeniem estrogenów a androgenów.
Charakterystycznym symptomem niskiego poziomu progesteronu są też problemy skórne (trądzik) oraz przerzedzanie się włosów.
Spadek poziomu progesteronu może wywołać problemy ze strony układu sercowo-naczyniowego. Przy znacznym niedoborze hormonu mogą pojawić się zaburzenia krzepnięcia, a nawet zwiększa się ryzyko zawału serca.
Objawy wysokiego progesteronu u mężczyzn
Nadmiar progesteronu u mężczyzn, podobnie jak jego zbyt niski poziom, powoduje zaburzenia libido i płodności. Sama więc zmiana w sferze seksualnej nie jest wyznacznikiem tego, co dzieje się z gospodarką hormonalną. Dochodzi też do rozrostu tkanki tłuszczowej kosztem mięśniowej, co pojawia się także w przypadku niedoboru progesteronu.
Nieco inne objawy występują ze strony skóry jako największego organu ludzkiego organizmu – nie jest w tym wypadku tłusta i trądzikowa, lecz wyraźnie przesuszona.
Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Gomuła, Wpływ hormonów płciowych i neurotransmiterów na funkcje i zachowania seksualne, „Seksuologia Polska” 2006, t. 4, nr 1, s. 21–33.
- M. Rabijewski, W. Zgliczyński, Etiopatogeneza, rozpoznawanie i leczenie hipogonadyzmu u mężczyzn, „Endokrynologia Polska” 2009, t. 30, nr 3, s. 222–233.
- M. Bojanowska, M. Kostecka, Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2018, t. 67, nr 2(319), s. 425–439.
- U. Ambroziak, T. Bednarczuk i in., Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy – problemy i postępowanie u dorosłych, „Endokrynologia Polska” 2010, t. 61, nr 1, s. 7–21.
- A. Kuś, Zaburzenia endokrynologiczne w niewydolności wątroby, https://sknendocrinus.wum.edu.pl/sites/sknendocrinus.wum.edu.pl/files/23.02.12_zaburzenia_endokrynologiczne_w_nw.pdf, dostęp: 19.09.2023 r.
- K. Zielniok, M. Gajewska in., Molekularne aspekty działania 17β-estradiolu i progesteronu w komórkowych szlakach sygnałowych, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, nr 68, s. 777–792.
- Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Wydział Świadczeń Opieki Zdrowotnej, Kompleksowa opieka onkologiczna – model organizacji dagnostyki i leczenia raka gruczołu krokowego, https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2018/089/RPT/WS.4320.1.2019_RAPORT_RGK_BIP.pdf, dostęp: 19.09.2023 r.
- I. Czajka, W. Zgliczyński, Ginekomastia, „Endokrynologia Polska” 2005, t. 56, nr 3, s. 269–277.
