Jaki jest zakres norm TSH w różnym wieku?

Poziom tyreotropiny, czyli TSH, zależy częściowo od wieku, płci czy stanu organizmu – np. zmienia się podczas ciąży. Hormon reguluje pracę tarczycy, a dzięki temu bierze udział także w kontrolowaniu procesów metabolicznych w całym organizmie. „Normy wiekowe” dla stężenia TSH są trudne do ustalenia. Terapia w przypadku zaburzeń pracy gruczołu tarczowego skupia się na leczeniu pacjenta, jego objawów i zapewnieniu mu bezpieczeństwa, nie zaś na poprawie wyników badań laboratoryjnych. Dowiedz się więcej na temat „norm wiekowych” w przypadku hormonów tarczycowych.

Jak jest zbudowana tarczyca?

Tarczyca jest gruczołem, co oznacza, że wydziela substancje aktywne i za ich pośrednictwem spełnia swoją funkcję w organizmie. Jej hormony odgrywają bardzo ważną rolę w kierowaniu metabolizmem. Tarczyca znajduje się w dolnej części szyi, poniżej krtani i przed tchawicą. Gruczoł tarczowy składa się z dwóch płatów połączonych za pomocą cieśni, czyli węziny. Podstawową jednostką budulcową i czynnościową tarczycy są pęcherzyki. Tworzą je komórki gruczołowe ułożone w charakterystyczny sposób i przestrzenie wypełnione koloidem. 

Jak powstają hormony tarczycowe?

Komórki gruczołowe tarczycy wytwarzają dwa hormony: trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). W następnym etapie przechodzą one do koloidu, gdzie zostają zmagazynowane. Hormony tarczycowe powstają na skutek połączenia cząsteczek jodu i białka – tyreoglobuliny. Z tego powodu wytwarzanie hormonów może przebiegać prawidłowo, tylko jeśli w organizmie znajdują się wystarczające zapasy tego pierwiastka. 

Jak wygląda regulacja pracy tarczycy?

Trijodotyronina i tyroksyna kontrolują przemiany metaboliczne w tkankach i narządach. Przede wszystkim regulują gospodarkę składników odżywczych, np. białek, cukrów i tłuszczów. Z tego powodu ich wydzielanie musi ściśle odpowiadać potrzebom organizmu w danym czasie. Tyreotropina (TSH) powstaje w przysadce mózgowej. Pobudza ona komórki pęcherzykowe tarczycy do produkcji i uwalniania hormonów do krwi. W regulacji tego procesu uczestniczy także podwzgórze z udziałem tyreoliberyny, czyli TRH. Pobudza ona z kolei wydzielanie TSH i dzięki temu aktywuje tarczycę. Wszystkie hormony tej osi nawzajem regulują swoje stężenie i w ten sposób pozostają w równowadze.

Jakie są „normy wiekowe” dla TSH?

W przypadku badania poziomu hormonów nie zaleca się, aby stosować termin „norma”. Może on sugerować, że każde przekroczenie zakresu referencyjnego świadczy o chorobie, co nie jest prawdą. Na przykład poziom tyreotropiny może częściowo zależeć od wieku, płci i stanu zdrowia danej osoby. Dlatego zalecane wartości stężenia tego hormonu we krwi są nieco inne dla różnych grup.

Zakres referencyjny poziomu TSH dla dorosłych mieści się w granicach 0,4–4,0 mIU/l.

W przypadku kobiet w ciąży i planujących powiększenie rodziny lekarze zalecają, aby utrzymywać wartości TSH we krwi na niższym poziomie:

• przed zajściem w ciążę: poniżej 2.5 mIU/mL,
• podczas pierwszego trymestru: poniżej 2.3 mIU/mL,
• podczas drugiego trymestru: poniżej 3.1 mIU/mL,
• podczas trzeciego trymestru: poniżej 3.5 mIU/mL.

U dzieci zakres referencyjny stężenia TSH we krwi może zależeć od ich wieku[4]: 

• dla kilkumiesięcznego dziecka mieści się w granicach 0,6-10 mIU/l; 
• dla dziecka w wieku 2–5 lat wynosi 0,4-6,0 mIU/l; 
• w przypadku nastolatków po 14. roku życia przedział prawidłowych wartości tyreotropiny jest taki sam jak u dorosłych.

Jak działają hormony tarczycowe?

Kiedy w organizmie pojawia się zapotrzebowanie na hormony tarczycowe, gruczoł uwalnia do krwi przede wszystkim tyroksynę (T4). Stanowi ona formę przejściową i ma kilka razy słabsze działanie niż trijodotyronina. Tyroksyna przyłącza się do białek transportowych we krwi. W ten sposób tworzy zapas hormonu w organizmie, który może zostać szybko wykorzystany, gdy pojawi się taka potrzeba.

Trijodotyronina (T3) charakteryzuje się dużą aktywnością, dzięki czemu efektywnie reguluje działanie metabolizmu. Hormon ten powstaje bezpośrednio w narządach na skutek odłączenia jodu od cząsteczki tyroksyny. 

Jakie są „normy wiekowe” dla fT3 i fT4?

Aby ocenić działania tarczycy, oprócz TSH warto zbadać także poziom wolnej trijodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4) we krwi. Niezależnie od wieku wartości hormonów tarczycy powinny mieścić się w zakresach: 

•  fT4: 10–25 pmol/l (8-20 ng/l),
• fT3: 2,25–6 pmol/l (1,5-4 ng/l). 

Czy odchylenia od normy w badaniach powinny być powodem do niepokoju?

Zaburzenia pracy tarczycy należą do jednych z najczęstszych chorób w Polsce. Objawy zwykle wynikają z niewłaściwego działania gruczołu. Co więcej, powiększenie tarczycy w przebiegu niektórych zaburzeń może uciskać na sąsiednie narządy, np. na nerwy i tchawicę, powodując dolegliwości. Pamiętaj jednak, że leczenie nieprawidłowości w pracy tarczycy musi być prowadzone pod kontrolą lekarza, ponieważ nierównowaga w układzie hormonalnym może wiązać się z groźnymi dla zdrowia i życia konsekwencjami.

Jak przebiega nadczynność tarczycy?

Nadmiar hormonów tarczycy najczęściej występuje w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa. Przeciwciała, które krążą we krwi chorego, łączą się wówczas z receptorami dla tyreotropiny (TSH) na komórkach gruczołu. W ten sposób składniki układu odpornościowego długotrwale aktywują działanie tarczycy, co prowadzi do zwiększenia produkcji trijodotyroniny i tyroksyny.

Nadmierna ilość hormonów tarczycowych przyspiesza przemiany metaboliczne w organizmie. Towarzyszy temu zwykle charakterystyczny zespół objawów, m.in.:

• nerwowość i niepokój,
• trudności w skupieniu uwagi,
• bezsenność,
• zmniejszenie masy ciała pomimo zwiększonego apetytu,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• duszność,
• zaczerwienienie skóry,
• duża potliwość,
• kołatanie serca,
• biegunka,
• zaburzenia miesiączkowania.

W badaniach laboratoryjnych nadmiar hormonów tarczycy można ocenić za pomocą określenia:

• poziomu TSH, które może być niskie; 
• stężenia fT3 i fT4, które najczęściej przekraczają normę (w postaci jawnej) lub pozostają prawidłowe (w postaci subklinicznej).

Jak przebiega niedoczynność tarczycy?

Niedobór tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) powoduje niedoczynność tarczycy. Niskie stężenie hormonów tarczycowych prowadzi do uogólnionego spowolnienia procesów metabolicznych.

Obecnie niedoczynność tarczycy najczęściej ma podłoże autozapalne. Występuje bowiem w przebiegu choroby Hashimoto, czyli autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. W przeszłości najważniejszą przyczyną niedoczynności tarczycy był niedobór jodu. Deficyt tego pierwiastka w diecie hamował wytwarzanie hormonów, co skutkowało rozwojem widocznego wola.

Niedoczynność tarczycy i spowolnienie przemian metabolicznych wiążą się z występowaniem mało charakterystycznego zespołu objawów. Zwykle towarzyszą im:

• zaburzenia pamięci,
• trudności w skupieniu uwagi,
• senność, długotrwałe zmęczenie i osłabienie,
• zwiększenie masy ciała mimo utrzymywania stałej diety,
• zaparcia,
• łatwe marznięcie,
• zwolnienie rytmu serca i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
• blada, sucha skóra,
• obrzęk śluzowaty.

U pacjentów z niedoczynnością tarczycy w badaniach laboratoryjnych:

• stężenie TSH we krwi jest mocno podwyższone; 
• poziom fT3 i fT4 może być obniżony lub prawidłowy.

Jak wygląda leczenie zaburzeń pracy tarczycy?

Poszukiwanie i leczenie zaburzeń tarczycy powinno być prowadzone pod okiem endokrynologa lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jeżeli zauważysz u siebie objawy, które mogą świadczyć o chorobach gruczołu tarczowego, zgłoś się do specjalisty, aby zlecił odpowiednie badania i wprowadził właściwe leczenie. Celem terapii nie jest bowiem uzyskanie prawidłowych wyników w badaniach laboratoryjnych, lecz dobre samopoczucie i bezpieczeństwo pacjenta.

 

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian 

Bibliografia:

1. D.R. Ferrier, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 469–470.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s.1274–1309.
3. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 880–895.
4. I.B. Pedersen, P. Lauberg, Biochemical Hyperthyroidism in a Newborn Baby Caused by Assay Interaction from Biotin Intake, „European Thyroid Journal” 2016; nr 5, s. 212–215.
5. A. Reh, J. Grifo, A. Danoff, What is a normal thyroid-stimulating hormone (TSH) level? Effects of stricter TSH thresholds on pregnancy outcomes after in vitro fertilization, “Fertility and Sterility” 2010, t. 94, nr7, s. 2920-2922.

---