Jakie badania na prostatę warto wykonać?

Spis treści:

W jakim wieku zacząć badać prostatę?
Dlaczego profilaktyczne badanie prostaty jest ważne?
Jak się bada prostatę?
Jak przygotować się do badania prostaty?
Bibliografia

Każdego roku w Polsce ponad 17 000 mężczyzn słyszy, że ma raka prostaty. Ponad 5000 z nich nie przeżyje. Jednocześnie w Stanach Zjednoczonych od momentu wprowadzenia badań prostaty (zwłaszcza badania całkowitego PSA) przy niezmienionej zachorowalności odsetek umieralności spadł o 40%. Profilaktyka ratuje życie. To nie jest pustosłowie. Sprawdź, jakie badania prostaty warto wykonywać już po 40 r.ż., aby zapobiec poważnym powikłaniom chorób gruczołu krokowego.

W jakim wieku zacząć badać prostatę?

Prostata (gruczoł krokowy) to niewielki gruczoł, zlokalizowany u mężczyzn tuż pod pęcherzem moczowym. Ma wielkość zbliżoną do orzecha włoskiego, a cewka moczowa przebiega przez jej środek. Główną funkcją prostaty jest produkcja płynu nasiennego.

Prostata naturalnie powiększa się w okresie dojrzewania chłopców (w czasie wykształcania trzeciorzędowych cech płciowych męskich). Wówczas przybiera wspomnianą wielkość orzecha włoskiego i w takiej postaci utrzymuje się przez 20–30 lat.

Prostata ponownie zwiększa się po 40. r.ż. na skutek spadku poziomu androgenów (głównie testosteronu). To właśnie tę zmianę nazywa się łagodnym rozrostem prostaty. Przeważnie początkowo nie towarzyszą jej żadne wyraźne symptomy (występują u zaledwie 10% mężczyzn przed czwartą dekadą życia). Jednak wraz z wiekiem i postępującym rozrostem zmienia się to (symptomy towarzyszą 80% mężczyzn po ósmej dekadzie życia) [1].

Objawami, które mogą sugerować rozrost gruczołu krokowego i powinny zmobilizować do wizyty u urologa, są przede wszystkim zaburzenia oddawania moczu wywoływane przez nacisk wywierany na cewkę moczową. Pojawiają się wówczas:

osłabienie strumienia moczu,
przerywany strumień moczu,
uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego,
trudność z utrzymaniem moczu,
wrażenie parcia na pęcherz moczowy (na skutek przerostu i uwrażliwienia mięśniówki pęcherza moczowego),
częste i nawracające infekcje dróg moczowych na skutek zalegania moczu w pęcherzu.

Z czasem może również dochodzić do cofania się moczu ku nerkom, co skutkuje patologicznymi zmianami w tym narządzie.

Dlaczego profilaktyczne badanie prostaty jest ważne?

Łagodny przerost prostaty jest najczęstszym, ale nie jedynym schorzeniem w obrębie gruczołu krokowego. Mogą rozwinąć się także zapalenie prostaty i rak prostaty. Wszystkie te schorzenia, wcześnie wykryte, można leczyć!

Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Nowotworów z 2019 r., rak prostaty jest najczęściej występującym nowotworem u mężczyzn (dotyczy 20,6% zachorowań i tym samym wyprzedza raka płuc, który do niedawna zajmował pierwsze miejsce). W 10,3% przypadków rozwój patologii skutkuje śmiercią. Od około 15 lat odsetek zachorowań się nie zmienia. Ostatnimi laty obniża się natomiast umieralność, co sugeruje znaczenie profilaktyki!

Czynnikami, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka gruczołu krokowego, są:

wiek powyżej 40 lat,
występowanie choroby w rodzinie,
mutacja w genie BRCA2,
otyłość,
brak aktywności fizycznej,
dieta wysokotłuszczowa,
oddziaływanie androgenów,
palenie tytoniu.

Jeśli którykolwiek z tych czynników Cię dotyczy, umów się na wizytę u urologa i wykonaj zalecone badania. Nie jest to ani bolesne, ani niebezpieczne, choć może być niekomfortowe.

Jak się bada prostatę?

Podstawowymi metodami diagnostyki kondycji gruczołu krokowego są: analiza próbki krwi, badanie per rectum (przez odbytnicę) oraz płynna i tradycyjna biopsja.

Badanie prostaty z krwi

Całkowite stężenie PSA we krwi (antygenu gruczołu sterczowego) stanowi cenny wskaźnik kondycji prostaty. Wykorzystywany jest on do oceny i różnicowania łagodnego przerostu gruczołu krokowego oraz raka prostaty. Wzrost stężenia PSA zauważalny jest także przy stanach zapalnych prostaty, urazach oraz zakażeniach układu moczowego i płciowego. Wyniki analizy próbki krwi nie mogą być więc jedyną podstawą diagnostyki. Muszą zostać uzupełnione wnioskami z badania per rectum czy z biopsji.

Przesłanką do dalszej diagnostyki pod kątem raka prostaty jest stężenie PSA przekraczające 4 ng/ml. Co nie znaczy, że taki wynik zawsze oznacza nowotwór złośliwy. Taki poziom PSA występuje naturalnie u 13% mężczyzn po 55. r.ż. [2]. Niemniej jest to parametr, który wymaga konsultacji z urologiem, aby wykluczyć raka prostaty, a w razie potwierdzenia diagnozy rozpocząć wczesne leczenie, kiedy szanse na wyzdrowienie są najwyższe!

Coroczny pomiar całkowitego PSA we krwi zalecany jest mężczyznom, którzy skończyli 50 lat. W przypadku obciążeń (np. występowania choroby w rodzinie) lekarz może zalecić rozpoczęcie diagnostyki już po 40. r.ż.

Badanie prostaty przez odbyt

Badanie prostaty przez odbyt, czyli badanie per rectum, zniechęca wielu mężczyzn do wizyty u urologa. Postrzegane jest jako niekomfortowe i wstydliwe. Choć wyzwaniem może być pokonanie tej bariery intymności (tak jak dla wielu kobiet jest nim wciąż wykonywanie badań ginekologicznych), to jest to forma diagnostyki, która może uratować życie. Dlatego zaleca się ją mężczyznom po 40 r.ż.

Nie należy bać się przy tym bólu. Lekarz przed wprowadzeniem do odbytnicy palca nakłada na jednorazową rękawiczkę i odbyt lubrykant, który zapobiega otarciom i niekomfortowemu ciągnięciu skóry i błon śluzowych.

Przez cienkie ściany odbytnicy lekarz jest w stanie palpacyjnie ocenić wielkość i formę gruczołu krokowego. Jeśli zauważy niepokojące zmiany, a badanie krwi wykaże wysoki poziom PSA, konieczne może okazać się wykonanie biopsji prostaty.

Biopsja prostaty

Biopsję prostaty wykonuje się przez odbyt pod kontrolą USG transrektalnego, czyli przezodbytniczego. Lekarz pobiera wycinki z gruczołu (zwykle kilkanaście) i przekazuje je do analizy histopatologicznej. Dzięki temu możliwe jest rozpoznanie raka gruczołu krokowego. Cała diagnostyka przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym, dlatego nie stanowi źródła bólu dla pacjenta (choć może wywoływać dyskomfort).

Płynna biopsja prostaty

W diagnostyce schorzeń gruczołu krokowego zaczyna być wykorzystywana metoda płynnej biopsji. Polega ona na analizie próbki moczu pod kątem ekspresji genów związanych z rakiem gruczołu krokowego. Jest to badanie nieinwazyjne i bezbolesne. Wystarczy próbka moczu dostarczonego do laboratorium, aby wykryć nowotwór.

Jak przygotować się do badania prostaty?

Jeśli planujesz oddać krew do zbadania poziomu PSA, odwiedź laboratorium na czczo (zachowaj post trwający co najmniej 8 godzin). Wstrzymaj się też od aktywności seksualnej przed badaniem oraz od wysiłku fizycznego, ponieważ przyczyniają się one do wzrostu PSA.

Mocz do płynnej biopsji pobierany jest przez urologa w gabinecie już po wykonaniu badań. Nie należy więc przynosić do laboratorium moczu pobranego samodzielnie w domu (tak jak do badania ogólnego).

Przed badaniem per rectum oraz biopsją prostaty wypróżnij się, aby masy kałowe nie utrudniały diagnostyki, a także dla własnego komfortu umyj okolice intymne.