Jakie badania profilaktyczne warto wykonać?

Badania warto wykonywać nie tylko wówczas, kiedy lekarz uzna, że potrzebna jest diagnostyka w kierunku konkretnych chorób lub gdy pojawią się niepokojące objawy. Profilaktyka odgrywa ogromną rolę. To dzięki niej udaje się wykryć choroby we wczesnym stadium zaawansowania, a co za tym idzie, skuteczniej je leczyć. Podpowiadamy, jakie badania warto regularnie wykonywać!

Badania profilaktyczne – dlaczego są tak ważne?

Badania profilaktyczne odgrywają ogromną rolę. Umożliwiają wczesne wykrycie wybranych chorób, nawet w momencie, gdy jeszcze nie dają żadnych objawów. Tym samym dają szansę na szybsze wdrożenie leczenia i uniknięcie związanych ze schorzeniem powikłań. W przypadku wczesnego wykrycia choroby nowotworowej, np. raka prostaty czy raka szyjki macicy, znacząco poprawiają rokowanie. Wiele osób zapomina o wykonywaniu badań okresowych w momencie osiągnięcia wieku dorosłego. Warto jednak zadbać o swoje zdrowie i pamiętać o podstawowych badaniach profilaktycznych. Ich wybór i częstość wykonywania zależy zarówno od wieku, jak i od płci danej osoby. Poniżej przedstawiamy kontrolną listę badań, na które warto się zgłaszać w ramach profilaktyki zdrowotnej.

Badania profilaktyczne krwi

Testy z krwi są jednymi z najchętniej wykonywanych przez pacjentów rodzajów badań profilaktycznych. Pobranie krwi trwa krótko, jest niemal bezbolesne i wiąże się jedynie z koniecznością prostego przygotowania. Do badań krwi, które warto wykonywać regularnie, należą:

• morfologia krwi, OB, badanie ogólne moczu, stężenie TSH – niezależnie od wieku i płci wskazane jest wykonywanie ich raz w roku; pozwalają na ocenę elementów morfotycznych krwi, czynności nerek i tarczycy oraz wykrycie stanu zapalnego w organizmie;
• stężenie glukozy we krwi na czczo – badanie pozwalające na wykrycie stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy; osoby z grup ryzyka (np. z otyłością) i po 45. roku życia powinny wykonywać je co roku;
• lipidogram (całkowite stężenie cholesterolu frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydów) – należy wykonywać raz w roku po 40. roku życia (wcześniej raz na 3–5 lat); umożliwia wykrycie nieprawidłowości, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych (np. podwyższenie stężenia LDL) czy ostrego zapalenia trzustki (podwyższony poziom trójglicerydów);
• stężenie całkowitego PSA we krwi – badanie w kierunku raka gruczołu krokowego, zalecane wszystkim mężczyznom po 40. roku życia lub wcześniej w razie obciążenia rodzinnego.

Warto również rozważyć wykonanie raz do roku pakietu podstawowych profilaktycznych badań krwi. Co istotne, badania krwi nie stanowią zastępstwa dla innych badań wykonywanych w ramach profilaktyki zdrowotnej i nie należy z nich rezygnować.

Badania profilaktyczne na raka u kobiet

Badania profilaktyczne nowotworów złośliwych u kobiet obejmują zarówno samobadanie piersi, jak i specjalistyczne testy:

• samobadanie piersi – każda kobieta powinna raz w miesiącu wykonywać samobadanie piersi i węzłów chłonnych zlokalizowanych w okolicy pach; co ważne, należy je powtarzać w tym samym dniu cyklu menstruacyjnego; w przypadku wykrycia jakichkolwiek niepokojących zmian (zgrubień, guzków, zmian na skórze, wycieku z brodawki sutkowej) należy zgłosić się do lekarza;
• USG piersi i badanie mammograficzne – kobiety bez niepokojących objawów powinny wykonywać USG piersi raz do roku; po 40. roku życia raz na 2 lata należy zgłaszać się na mammografię;
• badanie ginekologiczne i cytologia – w wieku 20–29 lat należy wykonywać je nie rzadziej niż co 3 lata; po 30 r.ż. wskazane jest dodatkowo badanie cytologiczne z oznaczeniem DNA HPV (DNA wirusa brodawczaka ludzkiego);
• RTG klatki piersiowej – wskazane jest wykonywanie badania raz na 3–5 lat; osoby palące papierosy powinny wykonywać je częściej, nawet raz w roku;
• kolonoskopia – endoskopowe badanie jelita grubego wykonuje się u osób bez objawów choroby raz na 10 lat; pierwsze badanie u osób bez obciążeń w wywiadzie (np. raka jelita grubego u członków rodziny) wykonuje się w 50. roku życia.

Nowotwory – badania profilaktyczne u mężczyzn

Badania profilaktyczne w kierunku nowotworów u mężczyzn mają na celu wczesne wykrycie chorób rozrostowych gruczołu krokowego (prostaty), płuc i jelita grubego. Obejmują:

• badanie per rectum z oceną gruczołu krokowego – u mężczyzn bez niepokojących objawów wykonuje się je raz do roku, zaczynając około 40. roku życia;
• stężenie całkowitego PSA we krwi – należy wykonywać je raz w roku, zaczynając od 40. roku życia; mężczyźni z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku raka prostaty powinni oznaczać stężenie całkowitego PSA zgodnie z zaleceniem lekarza;
• RTG klatki piersiowej – wskazane jest wykonywanie badania raz na 3–5 lat; osoby palące papierosy powinny wykonywać je częściej, nawet raz w roku;
• kolonoskopia – endoskopowe badanie jelita grubego wykonuje się u osób bez objawów choroby raz na 10 lat; pierwsze badanie u osób bez obciążeń w wywiadzie wykonuje się w 50. roku życia.

Pomiar ciśnienia tętniczego i badanie EKG

Nadciśnienie tętnicze może przez długi czas nie dawać żadnych objawów. Tymczasem podwyższone ciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób sercowo-naczyniowych, przewlekłej choroby nerek czy uszkodzenia narządu wzroku. Każda osoba powinna mierzyć ciśnienie przynajmniej raz w roku. O nadciśnieniu tętniczym świadczy ciśnienie skurczowe („górne”) ≥140 mmHg lub ciśnienie rozkurczowe („dolne”) ≥90 mmHg. Nieprawidłowy wynik wymaga powtórzenia badania w gabinecie lekarskim i ustalenia dalszego postępowania.

Osoby bez obciążenia kardiologicznego i bez objawów chorób serca (np. kołatania serca, obrzęków, duszności, zmniejszonej tolerancji wysiłku) powinny wykonywać badanie elektrokardiograficzne (EKG) przynajmniej raz na 3 lata. Po 50. roku życia ocenę czynności elektrycznej serca należy kontrolować co 12 miesięcy.

Pomiar masy ciała i wskaźnika BMI

Nadmierna masa ciała jest niezależnym czynnikiem ryzyka wielu chorób. Do powikłań otyłości należą m.in.: stan przedcukrzycowy i cukrzyca, dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, a nawet niektóre nowotwory (np. rak jelita grubego). Każda osoba powinna przynajmniej raz w roku kontrolować masę ciała i obliczyć wskaźnik BMI (iloraz masy ciała w kg i wzrostu w m²). BMI mieszczące się w zakresie 25,0–29,9 kg/m² wskazuje na nadwagę, a >30 kg/m² – na otyłość. Nieprawidłowy wynik należy omówić z lekarzem rodzinnym.

Jak często badać wzrok?

Niezależnie od wieku, zarówno kobiety jak i mężczyźni powinni odwiedzać gabinet okulistyczny raz na 1–2 lata. Pozwala to na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości i wdrożenie odpowiedniego postępowania, np. korekcji okularowej. Osoby, u których stwierdzono wadę wzroku, mogą wymagać częstszych badań i powinny stosować się do zaleceń lekarza.

USG jamy brzusznej

Profilaktyczne USG jamy brzusznej warto wykonywać przynajmniej raz na 3–5 lat. Podczas badania lekarz może ocenić takie narządy, jak: wątroba, pęcherzyk żółciowy, drogi żółciowe, trzustka czy nerki. W czasie USG ocenia również duże naczynia krwionośne, w tym aortę brzuszną.

Profilaktyka chorób jamy ustnej

Wizyty w gabinecie stomatologicznym często są postrzegane jako niekomfortowe i bolesne, a przez to unikane przez niektórych pacjentów. Tymczasem każda osoba dorosła powinna zgłaszać się do stomatologa przynajmniej raz na pół roku. Regularne badanie jamy ustnej pozwala na wykrycie ewentualnych ubytków lub innych chorób we wczesnym stadium i szybką reakcję lekarza dentysty. Warto także pamiętać o kompleksowej higienizacji stomatologicznej.

Badania przesiewowe w kierunku osteoporozy

Osteoporoza, czyli „cichy złodziej kości”, to choroba, w której przebiegu dochodzi do zmniejszenia gęstości kości i zwiększenia podatności na ich złamania. Przez długi czas może nie dawać ona żadnych objawów. Badaniem wykorzystywanym do jej wykrywania jest densytometria. Każda kobieta po 50. roku życia powinna ją wykonywać raz na 2 lata. W przypadku mężczyzn pierwsze badanie wykonuje się zwykle po 60. roku życia i powtarza się je co 2 lata.

O jakich innych badaniach należy pamiętać?

Warto pamiętać o regularnym samobadaniu skóry, a w razie obecności znamion – ich corocznej ocenie przez doświadczonego dermatologa. Przynajmniej raz na 10 lat wskazane jest także badanie słuchu. Osoby w wieku podeszłym mogą wymagać częstszych wizyt u audiologa.

Wyniki badań profilaktycznych należy zawsze konsultować z lekarzem, który zinterpretuje je na podstawie całokształtu obrazu klinicznego. Pamiętaj, że lekarz może zalecić wcześniejsze wykonanie badań profilaktycznych, jeśli masz obciążony wywiad rodzinny lub czynniki ryzyka określonych chorób!

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Givler D., Givler A., Health Screening, „StatPearls”, 2023, dostęp online: kwiecień 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK436014/. 
2. Agency for Healthcare Research and Quality (US), The Guide to Clinical Preventive Services 2012: Recommendations of the U.S. Preventive Services Task Force, 2012, dostęp online: kwiecień 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK115121/.
3. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2018.

Oceń artykuł