Jakie badania wątroby warto wykonać?

Wątroba pełni wiele funkcji w metabolizmie organizmu, które są niezbędne dla zachowania równowagi całego ustroju. Znajduje się w górnej części jamy brzusznej po prawej stronie. Większość najważniejszych przemian w wątrobie zachodzi w jej komórkach, czyli hepatocytach. Sprawdź, jakie badania warto wykonać, aby ocenić pracę wątroby.

Funkcje wątroby

Do najważniejszych funkcji wątroby należą m.in.:

• metabolizm węglowodanów, czyli cukrów;
• przemiany tłuszczów;
• produkcja niektórych białek, np. białek transportowych i czynników krzepnięcia, które znajdują się krwi;
• współpraca z układem odpornościowym;
• wytwarzanie żółci;
• magazynowanie części substancji odżywczych, np. witamin A, D i B12 oraz żelaza;
• przemiany toksyn i leków, a następnie usuwanie ich z organizmu.

Jakie przemiany metaboliczne zachodzą w wątrobie?

Wątroba bierze udział w wielu kluczowych przemianach substancji odżywczych. W ten sposób wpływa na działanie całego organizmu. Uczestniczy w szlakach przemian cukrów. Hepatocyty wytwarzają, magazynują, a następnie uwalniają glukozę. Procesy metaboliczne dotyczące węglowodanów zachodzą pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego, np. insuliny i glukagonu.

Wątroba uczestniczy także w gospodarce tłuszczowej, inaczej lipidowej, organizmu. Zachodzi w niej rozkład tłuszczów do mniej złożonych cząsteczek, takich jak kwasy tłuszczowe. W tej formie mogą one brać udział w kolejnych przemianach metabolicznych. W wątrobie dochodzi także do przekształcania nadmiaru cukrów w tłuszcze. Hepatocyty biorą również udział w przemianach cholesterolu. Komórki wątroby produkują i przekształcają lipoproteiny LDL i HDL oraz fosfolipidy, czyli ważne składniki błon komórkowych.

W hepatocytach powstaje także większość białek, które stanowią składniki osocza. W ten sposób wątroba reguluje proces krzepnięcia krwi i transport różnych substancji. Hepatocyty uczestniczą także w przemianach aminokwasów do mocznika. W ten sposób toksyczne substancje mogą zostać usunięte z organizmu przez nerki w bezpieczny sposób.

Jak wygląda metabolizm hemoglobiny i bilirubiny?

Czerwone krwinki, czyli erytrocyty zawierają hemoglobinę. Umożliwia ona skuteczny transport tlenu z płuc do komórek i dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku. Erytrocyty pełnią swoją funkcję przez około 120 dni. Po upływie tego czasu krwinki czerwone i zawarte w nich białka rozpadają się w komórkach śledziony, wątroby i szpiku kostnego.

W końcowych etapach metabolizmu hemoglobiny powstaje bilirubina. Łączy się z białkami transportowymi krwi i w tej postaci jest przenoszona do wątroby. W jej komórkach bilirubina łączy się z glukuronianem. Taki kompleks może zostać usunięty z organizmu wraz z żółcią, a po dalszych przekształceniach także wraz z moczem.

Jakie są inne funkcje wątroby?

Komórki wątroby wytwarzają żółć, która bierze udział w trawieniu tłuszczu. Zawiera ona m.in. cholesterol, bilirubinę, jony, lipidy i kwasy żółciowe.

Wątroba spełnia też ważną rolę w detoksykacji organizmu. Bierze udział w przemianach toksycznych substancji i leków, a także ich usuwaniu. Dzięki temu chroni inne komórki i narządy przed uszkodzeniem.

Co może powodować uszkodzenie wątroby?

Komórki wątroby są wrażliwe na uszkodzenia. Dodatkowo, ze względu na swoją funkcję detoksykacyjną, bywają bardziej narażone na kontakt ze szkodliwymi substancjami. Z tego powodu wiele czynników może powodować zaburzenia pracy narządu i prowadzić do jego uszkodzenia. Należą do nich m.in.:

• nieodpowiednia dieta – zwłaszcza zawierająca dużą ilość w tłuszczów i produktów przetworzonych,
• toksyny,
• alkohol,
• leki,
• zakażenia – przede wszystkim wirusowe zapalenia wątroby typu A, B i C,
• niektóre choroby, które prowadzą do odkładania się złogów w wątrobie, np. choroba Wilsona i hemochromatoza.

Jakie badania oceniają funkcję wątroby?

Badanie markerów wątrobowych pełni ważną rolę w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych. W tym celu lekarze najczęściej zlecają oznaczenie poziomu enzymów wątrobowych, czyli ALT, AST, ALP i GGTP oraz bilirubiny we krwi. W uzasadnionych przypadkach warto także wykluczyć infekcję wirusami zapalenia wątroby. 

Pamiętaj, że krew do prób wątrobowych należy pobrać na czczo, najlepiej rano. W tym celu zwróć uwagę, aby ostatni posiłek poprzedniego dnia zjeść nie później niż o godzinie 18. Unikaj także dużego wysiłku fizycznego i stresu, ponieważ mogą mieć one wpływ na wynik badania.

Aminotransferazy (ALT i AST)

Aminotransferaza alaninowa (ALT lub AlAT) i asparaginianowa (AST lub AspAT) biorą udział w przemianach białek w komórkach. Pierwsza z nich występuje wyłącznie w hepatocytach. Natomiast aminotransferaza asparaginianowa pełni swoją funkcję także w krwinkach czerwonych, sercu, mięśniach szkieletowych, mózgu i nerkach.

• Norma dla ALT: <40 IU/l [2].
• Norma dla AST: <40 IU/l [2].

Oznaczenie poziomu aminotransferaz AST i ALT służy do rozpoznawania i monitorowania przebiegu chorób wątroby. Może także pomagać w ocenie jej uszkodzeń. Podwyższone wartości ALT i AST występują w przebiegu m.in.:

• ostrego i przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby;
• uszkodzenia komórek wątroby przez leki, np. antybiotyki, toksyny i alkohol;
• marskości wątroby;
• stłuszczenia;
• chorób metabolicznych.

Fosfataza zasadowa (ALP)

Enzym fosfataza zasadowa występuje w komórkach wątroby, a także w błonie śluzowej jelita, nerkach, łożysku i kościach.

• Norma dla ALP: <270 UI/l [2].

Wysokie stężenie fosfatazy zasadowej oznaczone w badaniach wątroby z krwi może sugerować zaburzenia pracy wątroby i dróg żółciowych, np.:

• marskość bądź zapalenie wątroby;
• raka wątrobowokomórkowego;
• przewlekłe choroby układowe, m.in. sarkoidozę i amyloidozę;
• cholestazę;
• zapalenie dróg żółciowych.

Gamma-glutamylotransferaza (GGTP)

Gamma-glutamylotransferaza to enzym, który bierze udział w przemianach białek i aminokwasów w komórkach wątroby.

• Normy dla GGTP: [2]
  • u kobiet: <35 IU/l;
  • u mężczyzn: <40 IU/l.

Podwyższone stężenie GGTP w badaniach wątroby z krwi może wskazywać na uszkodzenie miąższu wątroby lub na zaburzenia w obrębie dróg żółciowych np. w przebiegu.:

• alkoholowej choroby wątroby;
• niektórych nowotworów, głównie raka wątrobowokomórkowego;
• cholestazy, czyli uszkodzonego odpływu żółci do dwunastnicy.

Bilirubina

Zaburzenia przemian bilirubiny, np. w wyniku uszkodzenia hepatocytów lub dróg żółciowych, mogą prowadzić do żółtaczki. Zwykle jest ona widoczna jako zażółcenie skóry lub gałek ocznych. Żółtaczka pojawia się, kiedy stężenie bilirubiny przekracza 2–3-krotnie granicę normy.

• Normy: [2]
  • bilirubina całkowita w osoczu krwi: 0,3–1 mg/dl (5,1–17 mikromol/l);
  • bilirubina niesprzężona, czyli niezwiązana z kwasem glukuronowym: 0,2–0,8 mg/dl (3,4–13,7 mikromol/l);
  • bilirubina sprzężona, czyli związana z kwasem glukuronowym: 0,1–0,4 mg/dl (1,7–6,8 mikromol/l).

Podwyższone stężenie bilirubiny w badaniach wątroby może świadczyć o nasilonym rozpadzie krwinek czerwonych, niewłaściwym funkcjonowaniu wątroby lub trudnościach w odpływie żółci do dwunastnicy. 

Wysokie wartości bilirubiny niesprzężonej mogą występować także u noworodków krótko po narodzinach.

Podwyższone stężenie obu frakcji występuje w przebiegu:

• ostrego i przewlekłego zapalenia wątroby, które może mieć pochodzenie wirusowe, autoimmunologiczne lub alkoholowe,
• marskości wątroby,
• chorób metabolicznych.

Markery HBV i HCV

Wirusowe zapalenia wątroby prowadzą niekiedy do uszkodzenia narządu i znacznych zaburzeń jego funkcji. Infekcje mogą przebiegać w sposób:

• ostry – wówczas zmiany martwicze pojawiają się bardzo szybko,
• przewlekły – dotyczy przetrwałych zakażeń, które trwają powyżej 6 miesięcy.

Wirusowe zapalenia wątroby mogą przebiegać bezobjawowo. Dolegliwości, które pojawiają się w przebiegu infekcji, są zwykle mało charakterystyczne, np.:

• osłabienie,
• brak apetytu,
• wymioty,
• słabo nasilony ból w podbrzuszu po prawej stronie,
• świąd skóry,
• żółtaczka.

W Polsce najczęściej występują infekcje wywołane przez wirusy zapalenia wątroby typu A (HAV), B (HBV) i C (HCV). W diagnostyce zakażenia tymi wirusami można zastosować różne metody, np. badanie obecności:

• antygenów, czyli cząstek wirusa;
• przeciwciał przeciwko wirusom;
• wirusowego materiału genetycznego.

Jeżeli niepokoją Cię wyniki wykonanych badań wątroby z krwi lub zauważysz u siebie alarmujące objawy, np. zażółcenie skóry bądź gałek ocznych, zgłoś się do lekarza. Specjalista oceni wyniki dotychczasowych oznaczeń, zdecyduje, jakie testy zlecić, aby wykryć przyczynę nieprawidłowości w badaniach oraz zaproponuje Ci właściwe leczenie.

Autor: Monika Nowakowska

Bibliografia

1. D.R. Ferrier, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 135–155, 201–231, 255–280.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 901–905, 1123–1125.
3. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 749–783.

---