Spis treści:
Białaczka, znana również jako leukemia, to grupa nowotworów, które wpływają na układ krwiotwórczy, a szczególnie na szpik kostny. Białaczka jest jednym z częściej diagnozowanych nowotworów u dzieci. Znajomość objawów oraz ich wczesne rozpoznanie są kluczowe dla skutecznego leczenia. W artykule omówimy najważniejsze objawy białaczki u dzieci, ich przyczyny oraz znaczenie szybkiej diagnostyki.
Czym jest białaczka?
Białaczka to nowotwór, który charakteryzuje się niekontrolowanym wzrostem komórek krwiotwórczych w szpiku kostnym. Białaczka powstaje w wyniku mutacji genetycznych, które prowadzą do nieprawidłowego różnicowania się komórek macierzystych. W efekcie, zamiast prawidłowych komórek krwi, w szpiku kostnym zaczynają namnażać się komórki nowotworowe, zwane blastami. Te niepełnowartościowe komórki nie spełniają swoich funkcji, co prowadzi do zaburzeń w produkcji zdrowych krwinek.
Rodzaje białaczki u dzieci
Białaczka u dzieci dzieli się na kilka typów, a dwie podstawowe grupy białaczek to białaczka limfoblastyczna i białaczka mieloblastyczna.
Białaczka limfoblastyczna (ALL)
Białaczka limfoblastyczna jest najczęstszym typem białaczki u dzieci (stanowi 75–80% przypadków). Charakteryzuje się nieprawidłowym rozwojem limfoblastów (prekursorów limfocytów), które nie dojrzewają prawidłowo i zaczynają namnażać się w szpiku kostnym. Wyróżnia się dwa typy ALL. Pierwszy to ALL B-komórkowa. To najczęstszy typ, który rozwija się z prekursorów limfocytów B. Drugi to ALL T-komórkowa, która rozwija się z prekursorów limfocytów T. Zwykle charakteryzuje się bardziej agresywnym przebiegiem.
Białaczka mieloblastyczna (AML)
Białaczka mieloblastyczna to nowotwór, który rozwija się z prekursorów komórek szpikowych (mieloblastów). Jest rzadziej występującą formą białaczki u dzieci, ale ma zwykle bardziej agresywny przebieg niż ALL. Wyróżniono AML z tzw. mutacjami genetycznymi. Różne mutacje genetyczne mogą wpływać na rozwój choroby. Istnieje też AML z powikłaniami hematologicznymi (np. związane z zespołami genetycznymi, jak zespół Downa), które zwiększają ryzyko rozwoju AML.
Objawy białaczki u dzieci
Wczesne objawy
Wczesne objawy białaczki mogą być bardzo niecharakterystyczne i łatwo je pomylić z objawami infekcji lub innych chorób. Do najczęstszych wczesnych symptomów należą osłabienie i zmęczenie. Dzieci mogą wydawać się bardziej zmęczone niż zwykle, mają mniejszą energię do zabawy i codziennych aktywności. Zmniejszona liczba czerwonych krwinek prowadzi do bladości, co jest jednym z pierwszych zauważalnych objawów. Niekiedy występuje gorączka o nieustalonej przyczynie, która nie ustępuje po standardowym leczeniu.
Objawy skórne
U dzieci z białaczką pojawiają się problemy skórne. Są to wybroczyny, czyli małe, czerwone plamki na skórze, które są wynikiem krwawienia z drobnych naczyń krwionośnych. Dzieci mogą łatwo nabawiać się siniaków, nawet po niewielkich urazach. Częste są również krwawienia z nosa lub dziąseł, które mogą być sygnałem, że dziecko ma problemy z krzepnięciem krwi.
Problemy z układem odpornościowym
Dzieci z białaczką mogą być bardziej podatne na infekcje z powodu obniżonej liczby białych krwinek. Zmagają się z nawracającymi infekcjami gardła, ucha, płuc czy innych części ciała. Objawami związanymi z układem odpornościowym są też owrzodzenia w jamie ustnej. Infekcje wirusowe mogą prowadzić do bolesnych owrzodzeń, co utrudnia jedzenie i picie.
Bóle kostne i stawowe
Bóle kostne są częstym objawem białaczki, wynikającym z zajęcia szpiku kostnego przez komórki nowotworowe. Dzieci mogą skarżyć się na bóle w różnych częściach ciała, które mogą być mylone z urazami. Ból w nogach może prowadzić do trudności w poruszaniu się. Chorzy nierzadko utykają.
Objawy neurologiczne (w przypadku białaczki z zajęciem OUN)
W przebiegu białaczki pojawiać się mogą bóle głowy i wymioty. Objawy te mogą wskazywać na zajęcie układu nerwowego przez komórki białaczkowe. W wyniku nacieku na mózg dochodzi do zmian w zachowaniu i pojawienia się trudności w koncentracji.
Objawy związane z powiększeniem narządów
Obawy powinno wzbudzić także powiększenie węzłów chłonnych. Mogą one być wyczuwalne jako guzki w okolicach szyi, pach, pachwin. Efektem białaczki jest też powiększenie wątroby (hepatomegalia) i śledziony (splenomegalia), co objawia się bólem brzucha, uczuciem pełności, czasami obrzękiem brzucha.
Inne objawy
Ponadto należy zwrócić uwagę, czy nie pojawiają się:
- nocne poty – szczególnie w zaawansowanych stadiach choroby,
- utrata apetytu i chudnięcie – mogą występować na skutek osłabienia organizmu,
- zawroty głowy i omdlenia – związane z anemią, spadkiem liczby czerwonych krwinek i obniżeniem poziomu hemoglobiny.
Objawy białaczki u dzieci mogą przypominać objawy innych chorób, dlatego w przypadku ich wystąpienia ważna jest konsultacja z lekarzem i wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych. Wczesne wykrycie choroby zwiększa szanse na skuteczne leczenie.
Diagnostyka białaczki
Diagnostyka białaczki u dzieci obejmuje szereg badań, które pomagają w potwierdzeniu diagnozy, określeniu typu białaczki, a także w ocenie stopnia jej zaawansowania. Pierwszym jej etapem jest wywiad i badanie fizykalne z oceną stanu ogólnego oraz objawów mogących świadczyć o bezpośrednim zagrożeniu życia (objawy leukostazy, krwawienia, zaburzenia ze strony OUN). Na ich podstawie ustalane są wskazania do wykonania dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych.
Zlecana jest morfologia krwi obwodowej. To podstawowe badanie, które pozwala na ocenę liczby krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. W białaczce często występuje obniżenie liczby czerwonych krwinek (anemia), płytek krwi (trombocytopenia) oraz zwiększenie lub zmniejszenie liczby białych krwinek (leukocytoza lub leukopenia). Wykonywany jest rozmaz krwi obwodowej. Badanie to pozwala na dokładną ocenę rodzaju komórek białych krwi i wykrycie obecności nieprawidłowych komórek, które mogą wskazywać na białaczkę.
Badanie szpiku kostnego (aspiracja i biopsja) jest kluczowe w diagnostyce białaczki. Pozwala na bezpośrednią ocenę komórek szpiku kostnego, gdzie często rozwija się proces chorobowy. Może wykazać obecność komórek nowotworowych (blasty). Lekarz zleca badania biochemiczne krwi. Na ich podstawie ocenia się funkcję wątroby, nerek oraz poziom elektrolitów, co może pomóc w określeniu ogólnego stanu zdrowia dziecka.
W diagnostyce białaczki ważne miejsce zajmują badania cytogenetyczne i molekularne. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ (FISH) pozwala na ocenę obecności specyficznych chromosomowych zmian genetycznych, takich jak translokacja chromosomów (np. t(9;22) w przewlekłej białaczce szpikowej). Z kolei reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR) umożliwia wykrycie określonych mutacji genowych, które są charakterystyczne dla niektórych rodzajów białaczek, np. w przypadku białaczki limfoblastycznej (ALL).
Diagnostyka białaczki obejmuje również badania obrazowe. USG jamy brzusznej może ujawnić powiększenie węzłów chłonnych, wątroby lub śledziony, które mogą występować w białaczce. RTG klatki piersiowej jest pomocne w ocenie ewentualnych powiększeń węzłów chłonnych lub innych powikłań białaczki. Uzupełnieniem rozpoznania są badania na obecność markerów immunofenotypowych, które pozwalają na dokładne określenie rodzaju komórek nowotworowych (np. markerów limfoblastów w przypadku białaczki limfoblastycznej).
Jeśli lekarz uzna za potrzebne, to wykonywane są testy na obecność wirusów (np. wirus Epstein-Barr). Badania te mogą być pomocne w rozróżnianiu różnych przyczyn choroby, choć nie są rutynowo wykonywane.
Wszystkie te badania razem pomagają w postawieniu dokładnej diagnozy, rozpoznaniu typu białaczki (np. białaczka limfoblastyczna, białaczka szpikowa), a także w ustaleniu odpowiedniego planu leczenia.
Leczenie białaczki
Podstawową metodą leczenia białaczki u dzieci jest chemioterapia. Leczenie to polega na stosowaniu leków cytotostatycznych, które niszczą komórki nowotworowe. W niektórych przypadkach, szczególnie przy cięższych postaciach białaczki, konieczny może być przeszczep szpiku kostnego. Przeszczep ten może pochodzić od dawcy niespokrewnionego lub od członka rodziny. Po przeszczepie dziecko wymaga intensywnej opieki medycznej.
A: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Bibliografia
- W. Balwierz, M. Czogała, K. Pawińska-Wąsikowska i wsp., Standardy postępowania diagnostycznego w ostrych białaczkach szpikowych i przewlekłej białaczce szpikowej u dzieci, „Przegląd Pediatryczny” 2019, t. 48, nr 3, s. 23–32.
- A. Chybicka, K. Sawicz-Birkowska, Onkologia i hematologia dziecięca, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
- M. Krawczuk-Rybak, Kompendium onkologii dziecięcej, UM, Białystok 2011.
- T. Szczepański, L. Kajdas, Ł. Sędek i wsp., Charakterystyka kliniczna, immunofenotypowa i genetyczna ostrej białaczki limfoblastycznej niemowląt, „Postępy Nauk Medycznych” 2013, t. XXVI, nr 9, s. 596–603.
