Jakie mogą być objawy niedożywienia? Poznaj przyczyny i etapy niedożywienia

Przewlekłe niedożywienie stanowi duże zagrożenie dla zdrowia i życia. Objawami niedożywienia są spadek masy ciała, znaczne osłabienie organizmu, obniżenie odporności i apatia. Do powstania niedożywienia doprowadzić może wiele czynników, w tym m.in. zła dieta, zaburzenia wchłaniania czy nadmierne zapotrzebowanie na dany składnik odżywczy. 

Do rozwoju niedożywienia dochodzi na skutek niedoboru określonych składników odżywczych. Sprawdź, jakie mogą być tego konsekwencje – poznaj objawy niedożywienia. Dowiedz się, w jaki sposób rozwija się niedożywienie i czym różni się ono od głodu utajonego.

Co to jest niedożywienie?

Niedożywienie to stan organizmu, któremu towarzyszy szereg objawów psychicznych i fizycznych, będących wynikiem niedoboru składników pokarmowych (zazwyczaj węglowodanów i tłuszczów). Ci, którzy cierpią z powodu niedożywienia, niekoniecznie są głodni. Wielu spożywa tysiące kalorii dziennie, ale nie dostarcza wystarczającej ilości witamin i składników mineralnych. Mimo znaczącego postępu cywilizacyjnego problem niedożywienia istnieje nadal. Można wyróżnić dwa główne jego rodzaje – ilościowe i jakościowe. Niedożywienie ilościowe pojawia się, kiedy organizm otrzymuje mniej energii, niż jej potrzebuje. Z kolei niedożywienie jakościowe rozwija się w wyniku długoterminowego braku jednego lub kilku podstawowych składników pokarmowych.

Utajony głód a niedożywienie

Zastanawiasz się, czym różni się niedożywienie od głodu utajonego? Stany te niekiedy bywają ze sobą mylone lub utożsamiane. W obu przypadkach organizm nie otrzymuje składników odżywczych potrzebnych do rozwoju i wzrostu. Sam głód to fizjologiczne odczucie związane z niedoborem pożywienia. Głód utajony inaczej określany głodem ukrytym powstaje, gdy w organizmie nie ma odpowiednich składników odżywczych, aczkolwiek nie widać konsekwencji tego stanu. Do niedożywienia może dojść, jeśli spożywa się wystarczającą ilość kalorii. Możliwe jest nawet niedożywienie w przypadku otyłych, jeśli spożywane pokarmy nie mają wysokiej wartości odżywczej.

Niedożywienie – ogólne przyczyny

Wśród ogólnych przyczyn niedożywienia wymienia się:

• zmniejszone spożycie pokarmów spowodowane m.in. przez brak apetytu, przeszkody mechaniczne, nudności, wymioty, trudności w jedzeniu, uzależnienia, choroby przewlekłe, zaburzenia świadomości, 
• zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze obserwowane m.in. po urazach, dużych operacjach, oparzeniach, w czasie sepsy,
• niedostateczne przyswajanie i wchłanianie pokarmów spowodowane m.in. przez  resekcję jelita, zespoły złego wchłaniania, alergię, chorobę trzewną – sprawdź, czy zmagasz się z tym schorzeniem, wykonując badania genetyczne na celiakię, 
• nadmierne straty składników odżywczych spowodowane m.in. przez choroby zapalne jelit, przetoki przewodu pokarmowego.

Osoby starsze to grupa w sposób szczególny narażona na niedożywienie. Jego podłoże może być u seniorów wieloczynnikowe i wynikać m.in. z zaburzeń neurologicznych (np. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera), problemów z uzębieniem, trudnej sytuacji ekonomicznej, częstych hospitalizacji, wielochorobowości, wielolekowości, ograniczonej sprawności ruchowej, niskiego statusu społecznego, samotności, demencji, zaburzenia wydzielania śliny, marginalizacji społecznej, spadku masy mięśni, który zmniejsza potrzeby energetyczne.

Jakie są etapy i konsekwencje niedożywienia?

Specjaliści wyróżnili następujące etapy rozwoju niedożywienia:

• pierwszy – do organizmu dostarczana jest niewystarczająca ilość składników odżywczych;
• drugi – dochodzi do wyczerpania zapasów organizmu, który stara się czerpać energię z rozpadu własnych tkanek;
• trzeci – procesy biochemiczne i fizjologiczne ulegają zaburzeniu, zaobserwować można nieznaczne objawy niedożywienia;
• czwarty – objawy niedożywienia są widoczne, w ciężkich przypadkach może dojść do zmian narządowych, a nawet zgonu.

Przewlekłe niedożywienie prowadzi do zmiany składu ciała oraz zaburzenia psychicznych i fizycznych funkcji organizmu. Dodatkowo oddziałuje niekorzystnie na efekty leczenia toczących się w organizmie schorzeń. 

Rodzaje niedożywienia i ich skutki

Można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje niedożywienia – typu marasmus, kwashiorkor i typu mieszanego. Poniżej przedstawiona została krótka ich charakterystyka, ze zwróceniem szczególnej uwagi na objawy niedożywienia.

Niedożywienie typu marasmus

Do powstania niedożywienia typu marasmus dochodzi przede wszystkim z powodu urazów, długotrwałego głodzenia, przebytych operacji. W sposób szczególny narażone są na nie osoby w podeszłym wieku. Inaczej określa się je jako niedożywienie typu prostego. To niedożywienie białkowo-kaloryczne. 

Objawami niedożywienia typu marasmus są:

• osłabienie siły mięśniowej,
• spadek masy ciała na skutek ubytku masy mięśniowej,
• obniżona temperatura ciała,
• obniżenie odporności organizmu,
• niedokrwistość, czyli tzw. anemia (zbyt niskie stężenie krwinek czerwonych lub hemoglobiny),
• zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmu, krążenia, oddychania,
• zmiany w wyglądzie zewnętrznym – suchość skóry, nadmierne wypadanie włosów, starcze rysy twarzy,
• stężenie białka w surowicy krwi pozostaje prawidłowe.

W efekcie niedożywienia typu marasmus może dojść do niedożywienia typu kwashiorkor. 

Niedożywienie typu kwashiorkor

Inaczej nazywa się je niedożywieniem stresowym. To niedożywienie białkowe. W sposób szczególny narażone są na nie dzieci, osoby o nadmiernej masie ciała oraz przebywające na oddziałach intensywnej terapii. Do jego powstania prowadzą zwłaszcza zakażenia, duża operacja, zaburzenia wchłaniania i zespoły złego wchłaniania, choroby przebiegające z wysoką gorączką, schorzenia neurologiczne, depresja i zaburzenia psychiatryczne, choroby nefrologiczne (np. zespół nerczycowy). Przyczyną tego typu niedożywienia mogą być też rozległe urazy. 

Objawami niedożywienia typu kwashiorkor są:

• znaczny spadek stężenia białek i albumin w surowicy,
• apatia, czyli zmniejszona wrażliwości na bodźce emocjonalne i fizyczne,
• ginekomastia, powiększenie ślinianek, hipogonadyzm,
• upośledzenie zagęszczania moczu w nerkach (przez co chorzy wydalają objętościowo dużo kału i moczu),
• obrzęki rozwijające się na skutek zaburzeń w gospodarce wodno-elektrolitowej.

W niedożywieniu typu kwashiorkor następuje wzrost masy ciała w wyniku zatrzymania wody w organizmie, co powoduje, że nie podejrzewa się niedożywienia i nie podejmuje odpowiedniego leczenia. W efekcie dochodzi do szybkiego rozwoju niedożywienia.

Niedożywienie typu mieszanego

To najczęściej występujący rodzaj niedożywienia. W jego przebiegu można zaobserwować objawy występujące w dwóch powyższych rodzajach niedożywienia. W sposób szczególny narażone są na nie osoby wyniszczone i zmagające się z ciężką chorobą nowotworową. 

Objawami niedożywienia typu mieszanego są:

• znaczne obniżenie masy ciała,
• spadek odporności komórkowej,
• obniżenie stężenia białek, albumin i prealbuminy we krwi,
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
• astenia (przewlekłe zmęczenie),
• odczuwanie wczesnej sytości. 

Bez względu na rodzaj niedożywienie w skrajnych sytuacjach może doprowadzić do wyniszczenia organizmu i zgonu. 

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian 

 

Bibliografia

1. A. Kanikowska, E. Swora-Cwynar, A. Kargulewicz i wsp., Niedożywienie w wieku podeszłym – niedoceniony problem kliniczny, „Geriatria” 2015, nr 9, s. 31–38.
2. S. Małgorzewicz, B. Czajka, M. Kaczkan i wsp., Niedożywienie białkowo-kaloryczne — rozpoznawanie i monitorowanie, „Forum Nefrologiczne” 2013, t. 6, nr 2, s. 77–83.
3. J. Saunders, T. Smith, Malnutrition: causes and consequences, „Clinical Medicine (London)” 2010, t. 10, nr 6, s. 624–627.

 

---