Spis treści:
Ból odbytu jest stosunkowo często spotykaną przypadłością. Za jego powstanie odpowiada szereg rozmaitych przyczyn. Ból odbytu powodować mogą m.in.: hemoroidy, czyli żylaki odbytu, szczelina odbytu, przetoka okołoodbytnicza czy ropień odbytu. Szczególną przypadłością są samoistne zespoły bólowe odbytu.
Odbyt stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego, ostatni element jelita grubego. Okolica ta narażona jest na powstanie wielu patologii. Co więcej, towarzyszące im dolegliwości bólowe są mocno odbierane z uwagi na dużą wrażliwość i dobre unerwienie skóry wokół odbytu. Sprawdź, co może być przyczyną bólu odbytu. Dowiedz się więcej o wywołujących go patologiach.
Hemoroidy – częsta przyczyna bólu odbytu
Hemoroidy, znane też jako guzki krwawnicze, to fizjologicznie występujące struktury naczyniowe, zlokalizowane w kanale odbytu, których zadaniem jest kontrola oddawania kału. Na skutek rozmaitych czynników, w tym m.in. zaburzonego rytmu wypróżnień, niewłaściwej diety, małej aktywności ruchowej, zaburzenia pracy zastawek w żyłach odbytniczych, może rozwinąć się stan zapalny w hemoroidach i dochodzi do powstania choroby hemoroidalnej. Tzw. żylaki odbytu stanowią jedną z częstszych przyczyn bólu odbytu. W zależności od ich rodzaju poza dolegliwościami bólowymi chory doświadcza również innych objawów. W żylakach wewnętrznych występują: krwawienie z odbytu o jasnoczerwonym kolorze podczas wypróżniania się lub po nim, sączenie wydzieliny śluzowej, świąd odbytu, nietrzymanie stolca, wykwity w okolicy odbytu przy wypadających żylakach. W żylakach zewnętrznych dochodzi do obrzmienia okolicy odbytu, dyskomfortu podczas siedzenia, problemów z higieną, podrażnienia skóry.
Szczelina – przyczyna bólu w okolicy odbytu
Szczelina to kolejna patologia wywołująca ból w okolicy odbytu. Najogólniej przedstawić ją można jako nadżerkę, linijne, nienaturalne pęknięcie tkanek w okolicy odbytu. Szczelina jest obok zapalenia guzków krwawniczych odbytu jedną z najczęstszych chorób proktologicznych, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarzy. Za powstanie szczeliny okołoodbytniczej odpowiadają zwłaszcza długo utrzymujące się biegunki. Czynnikami predysponującymi do ich rozwoju są: trudności w defekacji, zaparcia u małych dzieci, seks analny, poród. Do ich powstania dochodzi na skutek przekroczenia możliwości rozciągania śluzówki odbytu. W 90% przypadków szczelina zlokalizowana jest na tylnym obwodzie, a tylko w 10% na przednim obwodzie kanału odbytu.
Wyróżnia się dwa rodzaje szczelin odbytu:
- ostrą – powoduje silny ból podczas wypróżnienia się i po nim,
- przewlekłą – towarzyszy jej słabo nasilony ból odbytu; jest konsekwencją nadkażenia i przewlekłego stanu zapalnego.
Poza dolegliwościami bólowymi w szczelinie odbytu obserwuje się krwawienie świeżą, jasnoczerwoną krwią.
Ropień odbytu i przetoka okołoodbytnicza
Na skutek zapalenia gruczołów przyodbytowych może dojść do rozwoju ropnia lub przetoki okołoodbytniczej. Obie te dolegliwości stanowią przyczynę bólu odbytu. Ropień odbytu jest ostrą, a przetoka przewlekłą manifestacją wspomnianej choroby. Ropień okołoodbytniczy najogólniej przedstawić można jako nagromadzenie ropy w okolicy odbytu. Wyróżnia się takie główne rodzaje ropni: międzyzwieraczowy (najczęściej występujący), podskórny (tzw. podśluzówkowy), kulszowo-odbytniczy, miedniczo-odbytniczy. Objawy ropnia odbytu stanowią zwłaszcza: ból podczas defekacji, gorączka, pogorszenie stanu ogólnego, zgrubienie w okolicy odbytu. Przyczyną bólu w odbycie może być przetoka okołoodbytnicza. To patologiczne połączenie kanału odbytu ze skórą. Tak powstały kanał wyściela tkanka łączna, która wypełnia ubytki po uszkodzeniu skóry. Ból pojawia się, gdy przetoka ulega zatkaniu.
Rak odbytu – przyczyna bólu okolicy odbytu
Rak odbytu na początkowym etapie nie daje żadnych dolegliwości. Objawy pojawiają się wraz z rosnącym guzem. Ból odbytu w tym nowotworze złośliwym jest objawem sygnalizującym duże zaawansowanie choroby. Rak odbytu utrudnia wypróżnianie, powoduje wzdęcia, zmianę rytmu wypróżnień, krwawienie z odbytu, stolce ołówkowate, świąd lub obecność wydzieliny.
Wśród czynników ryzyka raka odbytu wymienia się m.in.:
- posiadanie wielu partnerów seksualnych,
- uprawianie seksu analnego,
- obniżoną odporność, immunosupresję,
- infekcję HPV (wirusem brodawczaka ludzkiego),
- palenie tytoniu,
- chorobę przenoszoną drogą płciową w wywiadzie,
- łagodne zmiany w odbycie, np. przetoki, guzki krwawnicze,
- mutacje genetyczne w obrębie chromosomów 3 i 11. Dlatego też osoby z obciążonym wywiadem rodzinnym, podobnie jak w przypadku raka piersi, powinny w sposób szczególny kontrolować stan zdrowia i wykonać badania genetyczne, przykładowo w raku piersi badania w kierunku mutacji BRCA1 i 2.
Zapalenie odbytnicy
Zapalenie odbytnicy to obecność stanu zapalnego błony śluzowej odbytnicy, do którego powstania doprowadzić mogą infekcje bakteryjne (np. dwoinka rzeżączki – powoduje rzeżączkowe zapalenie odbytnicy, krętek blady – powodujące kiłowe zapalenie odbytnicy), przewlekłe zapalne choroby jelita grubego (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), infekcje wirusowe – głównie wirus opryszczki pospolitej, skutek uboczny antybiotykoterapii lub radioterapii.
Objawami zapalenia odbytnicy są:
- ostre i przewlekłe bóle okolicy odbytu,
- ropny, śluzowy, krwisty wyciek z odbytu,
- parcie na stolec,
- przekrwienie śluzówki odbytnicy i kanału odbytu,
- nadżerki lub owrzodzenia z treścią ropną.
Samoistne zespoły bólowe odbytu i odbytnicy
Kolejną przyczyną bólu odbytu są samoistne zespoły bólowe odbytu i odbytnicy. Zaburzenia te średnio dwa razy częściej stwierdza się wśród kobiet niż mężczyzn, w tym zwłaszcza w wieku 20–45 lat. Specjaliści wyróżniają kilka samoistnych zespołów bólowych odbytu i odbytnicy. Należą do nich m.in.:
- kokcygodynia – ból kości guzicznej, zwanej kością ogonową, który może pojawić się na skutek urazu, np. upadku na kość ogonową, uszkodzenia podczas porodu, zbyt długiego przebywania w pozycji siedzącej,
- zespół dźwigaczy odbytu, czyli mięśni wchodzących w skład dna mięśniowego miednicy. Za jego powstanie odpowiada skurcz mięśnia dźwigacza odbytu, jednak przyczyny skurczu pozostają nieznane. Towarzyszą mu takie objawy, jak: nawracający, piekący ból odbytu, który ma charakter przewlekły i nasila się w pozycji siedzącej, uczucie parcia na stolec, uczucie dyskomfortu i rozpierania w tej okolicy, zaburzenia w oddawaniu stolca – zaparcia czy nietrzymanie stolca. Wśród czynników sprzyjających powstaniu tej patologii wymienia się m.in.: siedzący tryb życia, zabiegi i urazy w obrębie miednicy,
- napadowy ból odbytu i kłucie w odbycie – przyczyny powstania tej przypadłości nie są znane, podejrzewa się, że powoduje ją stres. Objawia się krótkimi, nagłymi, ostrymi bólami w okolicy odbytu.
Inne możliwe przyczyny bólu odbytu
Poza wymienionymi wyżej możliwymi przyczynami bólu odbytu specjaliści zwracają uwagę na podłoże dolegliwości niezwiązane bezpośrednio z końcowym odcinkiem jelita grubego. Są to m.in.:
- choroby przenoszone drogą płciową (np. opryszczka, rzeżączka, kłykciny), powodujące zmiany na skórze i błonie śluzowej odbytu,
- stany zapalne skóry okolicy odbytu,
- choroby jelit, zwłaszcza ich końcowego odcinka,
- zmiany ortopedyczne, jak urazy (np. kości guzicznej), zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, guzy kości,
- choroby neurologiczne, jak stwardnienie rozsiane.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- J. Konturek, Gastroenterologia i hepatologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
- Ł. Strzeszyński, Postępowanie w nienowotworowych chorobach odbytnicy i odbytu: podsumowanie wytycznych American College of Gastroenterology 2014, „Medycyna Praktyczna” 2015, nr 3, s. 26–34.
- A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
