Niedoczynność tarczycy należy do jednych z najczęściej zgłaszanych problemów w gabinecie endokrynologa i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Dlatego, jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy lub w twojej rodzinie występowały zaburzenia pracy tego gruczołu, powiedz o tym swojemu lekarzowi. Późno wykryta lub nieleczona niedoczynność tarczycy w ciąży zagraża zdrowiu matki i może mieć negatywny wpływ na rozwój dziecka. Zaburzenie może wynikać np. z niedoboru jodu w organizmie czy choroby autoimmunologicznej. Dowiedz się, jakie są objawy i sposoby leczenia niedoczynności tarczycy w ciąży.
Tarczyca a ciąża
Tarczyca jest gruczołem, który pełni ważną funkcję w przemianach metabolicznych całego organizmu. Składa się z dwóch płatów, które łączy cieśń. Komórki tarczycy układają się w pęcherzyki i wypełnia je koloid, który magazynuje hormony tarczycowe. Stanowią one najważniejszą jednostkę budulcową i czynnościową gruczołu.
Tarczyca produkuje hormony: trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Powstają one w komórkach pęcherzykowych gruczołu, a następnie przechodzą do koloidu. Gruczoł może działać prawidłowo, tylko jeśli do organizmu zostanie dostarczona odpowiednia ilość jodu. Hormony tarczycy powstają bowiem w wyniku przyłączania tego pierwiastka do białka. Z tego powodu niedobór lub nadmiar jodu, zwłaszcza w ciąży, może poważnie zaburzać wytwarzanie trijodotyroniny i tyroksyny.
Regulacja hormonów tarczycy w ciąży
Trijodotyronina i tyroksyna kontrolują procesy metaboliczne w różnych narządach. Decydują przede wszystkim o przemianach cukrów, tłuszczów i białek, dlatego poziom hormonów musi być odpowiednio regulowany. Komórki pęcherzykowe tarczycy wytwarzają i uwalniają T3 i T4 do krwi pod kontrolą tyreotropiny (TSH), która powstaje w przysadce mózgowej. Całym procesem kieruje podwzgórze za pomocą tyreoliberyny (TRH). Wszystkie hormony w tej osi pozostają w równowadze, ponieważ nawzajem wpływają na swoje stężenie.
Ciąża jest stanem, w którym zapotrzebowanie na hormony tarczycy znacznie wzrasta. Dlatego w tym okresie istnieje zwiększone ryzyko, że działanie osi może zostać zaburzone.
Działanie hormonów tarczycy w ciąży
Kiedy zwiększa się zapotrzebowanie na hormony tarczycowe w organizmie, gruczoł uwalnia do krwi głównie tyroksynę. T4 stanowi postać przejściową, która wiąże się z białkami transportowymi. Dzięki temu może dłużej krążyć we krwi i tworzy niezbędny zapas hormonu w organizmie.
Trijodotyronina (T3) jest natomiast aktywną postacią hormonu. Decyduje o przebiegu procesów metabolicznych. Trijodotyronina powstaje w wyniku odłączenia jodu od cząsteczki tyroksyny. Proces ten zachodzi bezpośrednio w narządach, gdzie hormon pełni swoją funkcję.
Badania tarczycy w ciąży – normy
Zaburzenia czynności tarczycy należą do najczęstszych chorób w Polsce. Jeżeli podejrzewasz u siebie chorobę tego gruczołu, zgłoś się do lekarza. Specjalista zleci podstawowe badania, m.in. poziom tyreotropiny (TSH) i wolnych hormonów tarczycowych (fT3 i fT4) we krwi, a także właściwie oceni ich wyniki. Dodatkowo, jeżeli lekarz podejrzewa zaburzenie autoimmunologiczne, może poprosić o sprawdzenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO).
W Polsce lekarze zalecają, aby rutynowe badania poziomu TSH we krwi wykonać między 4 a 8 tygodniem ciąży. [4] Szczególną opieką powinny zostać objęte pacjentki, u których już wcześniej wykryto zaburzenia pracy tarczycy. Oznaczanie stężenia fT4 jest najlepszym parametrem oceny hormonów tarczycy w ciąży, jednak nadal nie zostały opracowane jego normy dla tego okresu. [4]
Niedobory hormonów tarczycy w czasie ciąży:
- pełną niedoczynność tarczycy w ciąży można rozpoznać, gdy poziom TSH przekracza 10 mIU/l, a stężenie fT4 jest obniżone lub mieści się w granicach normy;
- subkliniczna niedoczynność tarczycy w ciąży występuje, kiedy stężenie TSH wynosi 2,5–10 mIU/l przy prawidłowym poziomie fT4;
- izolowana hypotyroksynemia to stan, gdy obniżonemu stężeniu fT4 towarzyszy prawidłowy wynik TSH. [1]
Objawy niedoczynności tarczycy w ciąży
Niedobór tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) powoduje charakterystyczny zespół objawów, czyli niedoczynność tarczycy. Wynika on z tego, że niski poziom hormonów spowalnia procesy metaboliczne w całym organizmie. Dawniej główną przyczyną niedoczynności tarczycy w Polsce był niedobór jodu, co uniemożliwiało produkcję hormonów i prowadziło do powstawania widocznego wola. Obecnie to zaburzenie najczęściej pojawia w przebiegu choroby Hashimoto, czyli autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.
Spowolnienie przemian metabolicznych powoduje charakterystyczne objawy. Są to:
- blada, sucha skóra razem z obrzękiem śluzowatym,
- senność, przewlekłe zmęczenie i osłabienie,
- łatwe marznięcie,
- zwiększenie wagi,
- zaburzenia pamięci i trudności w skupieniu uwagi,
- zaparcia,
- zwolnienie rytmu serca i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
- spłycenie oddechów.
Leczenie niedoczynności tarczycy w ciąży
Diagnostyka i leczenie chorób tarczycy powinny być prowadzone pod kontrolą endokrynologa lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jeżeli zauważysz u siebie objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach pracy gruczołu, zgłoś się do specjalisty, który zleci odpowiednie badania i zaproponuje właściwe leczenie.
Dieta przy niedoczynności tarczycy w ciąży
Podstawą leczenia niedoczynności tarczycy, zwłaszcza w ciąży, jest odpowiednia farmakoterapia. Właściwy sposób odżywiania może jednak poprawić funkcjonowanie gruczołu.
W diecie osoby, która choruje na niedoczynność tarczycy podczas ciąży, powinny znaleźć się produkty żywnościowe bogate w pierwiastki niezbędne dla prawidłowego działania tarczycy, czyli w:
- jod – np. ryby morskie i owoce morza,
- żelazo – np. mięso, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe,
- selen – np. ryby, skorupiaki, orzechy brazylijskie,
- cynk – np. mięso, jaja, nasiona,
- witaminę D3 – np. tran i tłuste ryby morskie.
Jadłospis przy niedoczynności tarczycy powinien natomiast ograniczać produkty, które zaburzają produkcję hormonów tarczycowych. Należą do nich m.in. kapusta, brukselka, brokuł, jarmuż, kalafior, rzepa i kalarepa.
Skutki niedoczynności tarczycy w ciąży
Nieleczona niedoczynność tarczycy w ciąży może powodować zaburzenia jej przebiegu i rozwoju płodu. U ciężarnych niedobór hormonów T3 i T4 przyczynia się do wystąpienia:
- stanu przedrzucawkowego,
- nadciśnienia tętniczego ciążowego,
- przedwczesnego porodu,
- poronień spontanicznych i nawykowych.
Nieleczone problemy z tarczycą w ciąży mogą też poważnie zaburzać rozwój dziecka i prowadzić do obumarcia płodu. Szczególnie poważne konsekwencje są w układzie nerwowym.
Autor: Monika Nowakowska
Bibliografia:
- A. Kowalska, Niedoczynność tarczycy podczas ciąży, „Medycyna po Dyplomie” 2017, nr 4.
- D.R. Ferrier, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 469–470.
- H. Stolińska, D. Wolańska, Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy, „Żywienie Człowieka i Metabolizm” 2012, nr 3.
- P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1274–1331.
- V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 880–895.
