Jakie są objawy przeciążonej wątroby? Po czym poznać, że wątroba choruje?

Wątroba to jeden z głównych narządów w ludzkim ciele, który pełni wiele ważnych funkcji. Spełnia rolę detoksykacyjną, filtracyjną, metaboliczną, magazynującą. Jednak w wyniku działania różnych czynników, m.in. nadużywania alkoholu, długotrwałego przyjmowania leków, diety bogatej w tłuszcze, może dojść do przeciążenia wątroby. Sprawdź, jakie objawy mogą wskazywać na chorą wątrobę?

Co powoduje przeciążenie wątroby?

Do zaburzenia pracy wątroby doprowadzić może wiele czynników. Jednymi z częstszych są:

• infekcje wirusem zapalenia wątroby; najbardziej rozpowszechniony w społeczeństwie jest WZW typu B;
• długotrwałe przyjmowanie niektórych leków (np. tamoksyfenu, glikokortykosteroidów, amiodaronu, leków przeciwretrowirusowych);
• nadmierne spożywanie alkoholu – alkoholowe stłuszczenie wątroby;
• dieta bogata w tłuszcze, przetworzone produkty i konserwanty;
• palenie tytoniu;
• otyłość i związany z nią zespół metaboliczny;
• cukrzyca typu 2 i związana z nią insulinooporność.

W zależności od skali zaburzenia pracy wątroby u Pacjenta rozwinąć się mogą różne dolegliwości. Poniżej zaprezentowane są możliwe objawy chorej wątroby, które nie muszą rozwinąć się u wszystkich Pacjentów. 

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego

Przeciążona wątroba daje objawy ze strony układu pokarmowego, które wynikają z zaburzeń procesów metabolicznych. W efekcie tego u Pacjenta mogą się pojawić nudności, wymioty, wzdęcia, uczucie pełności, utrata apetytu, spadek masy ciała, zaparcia. Na zaburzenia pracy wątroby wskazuje również zmiana zabarwienia stolca na jasnożółty lub gliniany, co świadczy o trudnościach z wydalaniem żółci do światła przewodu pokarmowego. W ciężkich przypadkach zaburzenia pracy wątroby dochodzi do powstania nadciśnienia wrotnego, czyli zwiększenia ciśnienia w naczyniach krwionośnych wątroby. W efekcie tego rozwija się krążenie oboczne – powstają nowe naczynia krwionośne o zmienionej i nieprawidłowej budowie, które łatwo ulegają uszkodzeniu. Pękając, wywołują krwotok, co może się przejawiać w postaci wymiotów świeżą krwią czy odpluwania krwi. 

Żółtaczka 

Objawem najbardziej kojarzonym z chorą wątrobą jest żółtaczka. Określa się w ten sposób żółtawe zabarwienie skóry, błon śluzowych i twardówek oczu. Nierzadko towarzyszy im zmiana zabarwienia moczu na ciemny. Żółtaczka jest konsekwencją rozpadu hemoglobiny. To rodzaj białka znajdujący w czerwonych krwinkach, zwanych też erytrocytami. W efekcie tego powstaje bilirubina, czyli barwnik żółciowy. Przedostając się z wątroby i przewodów żółciowych do krwi, skutkuje pojawieniem się świądu skóry. Początkowo odczuwany jest on w obrębie dłoni i stóp, nasila się nocą, po położeniu się do łóżka i ogrzaniu ciała. Drapanie daje chwilową ulgę. Sprawia, że na skórze pojawiają się przeczosy, które mogą ulec wtórnemu zakażeniu przez bakterie.

Osłabienie 

Chorobom wątroby towarzyszy też szereg niespecyficznych objawów, jak:

• zmęczenie, 
• szybsza męczliwość, 
• osłabienie,
• brak energii,
• złe samopoczucie. 

Dolegliwości te mogą się pojawić w przebiegu wielu innych problemów zdrowotnych. W przypadku zaburzeń pracy wątroby Pacjenci odczuwają je z reguły w mocno zaawansowanych przypadkach. 

Dolegliwości bólowe

Wątroba nie jest unerwiona nerwami czuciowymi, w związku z czym sama w sobie nie może boleć. Dolegliwości bólowe w chorobach wątroby pojawiają się w związku z hepatomegalią, czyli patologicznym powiększeniem wątroby. Zbyt duża wątroba może wywierać ucisk na okoliczne tkanki, w tym na otaczającą ją torebkę wątrobową (otrzewną), które są unerwione. Ból pochodzący od wątroby odczuwany jest po prawej stronie ciała, pod przeponą, w okolicy żeber. Może promieniować, przez co myli się go z bólami brzucha. Ból wątroby ma charakter uciskowy, kłujący, niekiedy towarzyszą mu skurcze. Może być stały, ale niekiedy pojawia się lub nasila w wyniku działania pewnych czynników, jak spożycie alkoholu, leków czy tłustego posiłku.

Powiększenie wątroby

Wątroba jest największym gruczołem i narządem jamy brzusznej. Zbudowana jest z czterech płatów – lewego, prawego, ogoniastego, czworobocznego, a jej masa u dorosłego, zdrowego człowieka wynosi od 1300 do 1700 g. Przeważnie wątroba nie jest dostępna w badaniu lekarskim brzucha, czasem możliwy do wyczucia jest jej dolny brzeg – poniżej prawego łuku żebrowego. Jeśli doszło do hepatomegalii, lekarz stwierdzi powiększenie narządu w badaniu fizykalnym. Nadmierny rozmiar wątroby można też stwierdzić w badaniach obrazowych. Niekiedy jednocześnie z powiększeniem wątroby stwierdzana jest splenomegalia, czyli powiększenie śledziony.

Nieprawidłowy poziom enzymów wątrobowych

W przypadku podejrzenia zaburzenia pracy wątroby Pacjent zostaje skierowany na badania laboratoryjne, w których ocenia się poziom enzymów wątrobowych – aminotransferazy alaninowej ALT, aminotransferazy asparaginianowej AST, fosfatazy alkalicznej ALP, bilirubiny. Decydując się na e-pakiet wątrobowy jednocześnie z oznaczaniem ww. enzymów wątrobowych, trzeba mieć świadomość, że badane jest stężenie albuminy, przeciwciał HBs w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B, przeciwciał HCV w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C. Jednoczesne wykonanie tych badań pozwala na dokładną ocenę funkcji wątroby i dróg żółciowych.

Kępki żółte

Kępki żółte, zwane też żółtakami, to guzki i grudki w kolorze żółtym, pojawiające się w przebiegu chorób wątroby. Mogą rozwinąć się w dowolnej lokalizacji, najczęściej jednak umiejscawiają się na rękach i twarzy, zwłaszcza w okolicy oczu. Kępki żółte wskazują na zbyt wysoki poziom trójglicerydów i cholesterolu we krwi oraz nieprawidłową gospodarkę lipidową. W przebiegu chorób wątroby obserwowane są najczęściej: 

• kępki żółte linijne dłoni – przebarwienia układające się podłużnie w obszarze fałd i dłoni;
• kępki żółte ścięgien – małe guzki w okolicach ścięgien, nad stawami kolan, łokci, palców rąk, ścięgna Achillesa;
• kępki żółte powiek – małe, płaskie guzki w pobliżu kąta wewnętrznego oka.

Skłonność do wybroczeń

Skłonność do powstawania siniaków to kolejny przejaw przeciążenia wątroby. Narząd ten uczestniczy w syntezie czynników krzepnięcia. Kiedy przestaje być wydolny, zaburzony zostaje proces produkcji białek biorących udział w krzepnięciu krwi. Niekiedy towarzyszy temu obniżony poziom płytek krwi – małopłytkowość i zaburzenie ich funkcji – hamowania krwawienia. W konsekwencji tego Pacjenci z chorą wątrobą mają skłonność do zasinień, nawet w wyniku działania niewielkiego ucisku na skórę.

Obrzęki

Objawem typowym dla chorej wątroby są obrzęki. Wątroba uczestniczy w procesie syntezy albuminy. To białko odpowiedzialne za utrzymanie ciśnienia onkotycznego krwi w normie. Przy prawidłowym poziomie albuminy zachowana jest równowaga pomiędzy płynami znajdującymi się wewnątrz naczyń krwionośnych i w przestrzeni pozanaczyniowej. Obniżenie poziomu albuminy towarzyszące zaburzeniom pracy wątroby sprawia, że rośnie poziom płynów w tkankach. W konsekwencji tego tworzą się obrzęki. Najczęściej obserwuje się je wokół kostek i na twarzy.

Żabi brzuch

W ciężkich przypadkach u Pacjentów dochodzi do powiększenia obwodu brzucha (tzw. żabiego brzucha), za co odpowiadają powiększona wątroba i wodobrzusze związane z nagromadzeniem się w jamie brzusznej nadmiernych ilości płynu. Ten ostatni to konsekwencja włóknienia miąższu wątroby. W przebiegu marskości następuje przebudowa naczyń krwionośnych w wątrobie i rośnie poziom ciśnienia krwi w naczyniach. Efektem tych procesów jest przesączanie płynu przez ściany naczyń do jamy brzusznej, a tym samym powiększenie obwodu brzucha. Objawem bezpośrednio z nim związanym jest tzw. głowa meduzy. W wyniku znacznego powiększenia obwodu brzucha skóra na nim rozciąga się, przez co staje się cieńsza i zaczynają przez nią prześwitywać zmienione chorobowo naczynia krwionośne. Z uwagi na ich umiejscowienie w okolicy pępka i podobieństwo do węży pojawiła się ich nazwa nawiązująca do mitologii. 

Zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne

Zaburzenia pracy wątroby wiążą się z upośledzeniem detoksykacji, czyli oczyszczania organizmu z toksyn i szkodliwych, niepotrzebnych produktów. W konsekwencji tego następuje ich nagromadzenie, co sprzyja rozwojowi encefalopatii wątrobowej. To zespół neurologiczny, w którym dochodzi do zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego w wyniku działania toksyn w związku z uszkodzeniem wątroby. Towarzyszyć mu mogą m.in. zaburzenia koncentracji, zachowania, nastroju – apatia, spadek zdolności intelektualnych, problemy ze snem, nadpobudliwość, bełkotliwa mowa, zaburzona orientacja w czasie i miejscach, zmiana charakteru pisma.

Inne objawy przeciążonej wątroby

Obraz kliniczny chorej wątroby jest bardzo złożony. Pacjenci mogą zgłaszać dodatkowo:

• objawy depresyjne, 
• objawy grypopodobne, 
• utratę owłosienia pachowego i łonowego, ginekomastię, czyli powiększenie gruczołów piersiowych, utratę libido, impotencję – u mężczyzn,
• zaburzenia miesiączkowania – u kobiet, 
• krwawienia z nosa i dziąseł.

 

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. J. Cianciara, Wątroba nie boli, „Kurier Medyczny” 2020, nr 2, s. 8–9.
2. I. Damjanov, Patofizjologia. Choroby wątroby i dróg żółciowych, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
3. A. Krzywicka, W.K. Pieniążek, Choroby wątroby i dróg żółciowych, [w:] A. Dyduch (red.), Pediatria. T. 1, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2009, s. 136–159.

A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.

---