Jakie są przyczyny męskiej niepłodności? Jakie badania wykonać?

Eksperci zwracają uwagę na spore rozpowszechnienie problemu niepłodności. Szacują, że zmaga się z nim około 10–15% par. Trudności z powiększeniem rodziny mogą być związane zarówno z problemami zdrowotnymi kobiety, jak i mężczyzny. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny męskiej niepłodności i jakie badania są pomocne w ich ustaleniu.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn – rodzaje 

Eksperci informują, że w 1/3 przypadków trudności z powiększeniem rodziny są związane z problemami ze strony kobiety lub mężczyzny. Kolejne 1/3 przypadków niepłodności jest wynikiem jednoczesnego występowania problemów u kobiety i mężczyzny. Pozostała 1/3 przypadków to tzw. niepłodność idiopatyczna, czyli taka, której przyczyny nie udaje się ustalić.

Specjaliści dokonali klasyfikacji przyczyn męskiej niepłodności na:

• przedjądrową – odpowiada za około 1/3 przypadków niepłodności u mężczyzn. Wiąże się z zaburzeniem regulacji czynności hormonalnej jąder, co jest spowodowane głównie nieprawidłowym funkcjonowaniem przysadki mózgowej lub podwzgórza;
• jądrową – odpowiada za około 15% przypadków niepłodności u mężczyzn. Jest związana z uszkodzeniem struktury i pracy jąder, może mieć charakter wrodzony lub nabyty;
• pozajądrową – odpowiada za około 1/3 przypadków niepłodności u mężczyzn. To czynniki uniemożliwiające zapłodnienie, czyli dotarcie plemników do komórki jajowej;
• inne, których nie udaje się określić.

Niepłodność u mężczyzn – przyczyny przedjądrowe

Do przedjądrowych przyczyn niepłodności należą m.in.: 

• urazy ośrodkowego układu nerwowego, 
• wielohormonalna niedoczynność przysadki, 
• zapalenie ośrodkowego układu nerwowego,
• nowotwory okolicy podwzgórzowo-przysadkowej,
• stosowanie steroidów anabolicznych, 
• hormonalnie czynne guzy,
• nadczynność nadnerczy,
• zespół Kallmanna (uwarunkowane genetycznie zaburzenie endokrynologiczne). 

Konsekwencją ww. patologii jest hipogonadyzm hipogonadotropowy. Specjaliści nazywają w ten sposób zaburzenia w pracy układu rozrodczego – jąder. Jest on wynikiem nieprawidłowego wydzielania lutropiny i hormonu folikulotropowego. To hormony przysadkowe, które są odpowiedzialne za pobudzanie jąder do wytwarzania hormonów. Na skutek przedjądrowych przyczyn niepłodności może się rozwinąć azoospermia. To stan oznaczający całkowity brak plemników w nasieniu.

Niepłodność u mężczyzn – przyczyny jądrowe

Do jądrowych przyczyn niepłodności należą m.in.: 

• zapalenie jąder, 
• skręcenie jądra,
• wodniak jądra (nagromadzenie się płynu między osłonkami jądra), 
• żylaki powrózka nasiennego,
• nowotwór układu rozrodczego, 
• wnętrostwo (jedno lub dwa jądra pozostają poza moszną), 
• zespół Klinefeltera (zaburzenie różnicowania płci, tzw. zespół 47, XXY), 
• monorchizm (wrodzony brak jednego jądra), 
• anorchizm (wrodzony brak jąder),
• dysgenezja gonad (nieprawidłowe ich ukształtowanie). 

Konsekwencją ww. patologii jest hipogonadyzm hipergonadotropowy. Specjaliści nazywają w ten sposób zaburzenia wydzielania hormonów przez gonady. Przysadka mózgowa nie dostaje wtedy sygnału, aby przestać produkować lutropinę i hormon folikulotropowy. Nieprzerwanie wydziela je, aby stymulować jądra. Na skutek jądrowych przyczyn niepłodności może się rozwinąć wspomniana już azoospermia lub oligozoospermia, która oznacza znaczne ograniczenie zawartości plemników w nasieniu.

Niepłodność u mężczyzn – przyczyny pozajądrowe

Pozajądrowe przyczyny niepłodności u mężczyzn nie są związane z czynnością hormonalną jąder. Eksperci wymieniają wśród nich m.in.: 

• zaburzenia drożności dróg wyprowadzających plemniki, 
• zaburzenia czynności plemników, 
• brak nasieniowodów i problemy z wyprowadzaniem nasienia z jąder,
• fragmentację plemnikowego DNA,
• stany zapalne prostaty,
• choroby ogólnoustrojowe, takie jak wielotorbielowatość nerek, mukowiscydozę, cukrzycę, zaburzenia odżywiania się, stwardnienie rozsiane, choroby nowotworowe, anemię,
• czynniki psychologiczne, 
• styl życia (np. nadużywanie alkoholu, przyjmowanie narkotyków), 
• determinanty środowiskowe (np. narażanie się na promieniowanie, ekspozycję na metale ciężkie czy organiczne środki chemiczne).

Niepłodność u mężczyzn – jak rozpoznać?

Zastanawiasz się, kiedy należy zgłosić się po pomoc przy niepowodzeniu w staraniach o dziecko? Wskazaniem do rozpoczęcia diagnostyki jest roczne oczekiwanie na ciążę bez rezultatu mimo regularnego współżycia i niestosowania żadnej antykoncepcji. W diagnostyce zaburzeń męskiej płodności wykorzystuje się przede wszystkim:

• szczegółowo przeprowadzony wywiad medyczny – w czasie rozmowy lekarz zada Ci wiele pytań, które będą dotyczyć m.in. czasu starania się o dziecko, częstości współżycia, przebytych chorób, infekcji, zabiegów operacyjnych, wad wrodzonych, schorzeń towarzyszących, prowadzonego stylu życia, przyjmowanych leków, warunków pracy;
• badanie przedmiotowe, zwane również badaniem fizykalnym, które polega na oglądaniu, osłuchiwaniu, omacywaniu (palpacji). Lekarz analizuje drugorzędowe cechy męskie – rozwój sutków, rozmieszczenie owłosienia, ogólną budowę ciała, narządy płciowe, w tym przede wszystkim bada prącie z opisem lokalizacji cewki moczowej, jądra z pomiarem ich wielkości, obecność i konsystencję nasieniowodów i najądrzy oraz występowanie żylaków powrózka nasiennego. Wykonuje też badanie per rectum (przez odbyt), aby sprawdzić prostatę;
• badania laboratoryjne – lekarz zleci wykonanie podstawowych badań z krwi oraz z moczu, aby ocenić ogólny stan zdrowia;
• badania hormonalne – głównie oznaczenie stężenia testosteronu, hormonów gonadotropowych, estradiolu czy TSH i FT4;
• badanie seminologiczne, czyli makro- i mikroskopowa ocena nasienia – analizie poddaje się objętość, stopień zmętnienia, gęstość, barwę, czas upłynnienia, lepkość, pH nasienia, obecność i ilość komórek krwi oraz komórek nabłonkowych układu moczowo-płciowego. Przed uzyskaniem próbki nasienia do badania zachowaj kilkudniowy okres abstynencji płciowej. Materiał do analizy możesz uzyskać w wyniku masturbacji (bezpośrednio do jałowego plastikowego pojemnika, takiego jak na mocz) lub podczas współżycia przy użyciu specjalnych prezerwatyw. Nasienie możesz zebrać w warunkach domowych lub w placówce medycznej. Pamiętaj, że jeśli masz zamiar dostarczyć próbkę z domu, to powinna ona być przechowywana pokojowej temperaturze i przekazana w czasie kilku godziny od oddania. W przypadku nieprawidłowych wyników badania nasienia powinno być ono powtórzone po co najmniej miesięcznej przerwie. Ponowne uzyskanie niezadowalających wyników jest przesłanką do pogłębienia diagnostyki. Wartości referencyjne badania nasienia przyjęte przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia przedstawiają się następująco:
  • objętość ejakulatu – ≥ 1,5 ml, 
  • liczebność plemników – ≥ 15 mln/ml lub ≥ 39 mln/ejakulat,
  • ruchliwość plemników – ≥ 32% plemników o ruchu postępowym,
  • żywotność plemników – ≥ 58% żywych plemników,
  • morfologia plemników – ≥ 4% plemników o prawidłowej budowie,
  • pH – ≥ 7,2 [4].

Poznaj ofertę badań w kierunku niepłodności u mężczyzn i kobiet, które są pomocne w ustaleniu podłoża problemów z powiększeniem rodziny.

Jeśli lekarz uzna za konieczne, zleca przeprowadzenie dodatkowych badań, w tym m.in.: ocenę endokrynologiczną, ocenę urologiczną, ultrasonografię przezodbytniczą (TRUS), USG jąder i moszny, specjalistyczne testy nasienia (np. liczebność krwinek białych w nasieniu, testy na przeciwciała przeciwplemnikowe, testy żywotności plemników, test po stosunku (PC-Test), badanie nasienia wspomagane komputerowo (CASA)), poejakulacyjne badanie moczu. Zaburzenia płodności u mężczyzn mogą być wynikiem nieprawidłowości genetycznych. Wykrycie tych zaburzeń wymaga przeprowadzenia badań genetycznych. Najczęściej przeprowadzane to: badanie CFTR w kierunku mutacji genu mukowiscydozy, kariotypowanie przy podejrzeniu nieprawidłowości kariotypu (nieprawidłowości chromosomowych), badanie regionu AZF w kierunku mikrodelecji chromosomu Y.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. M. Bomba, M. Rusin, Wpływ czynników środowiskowych na występowanie zjawiska niepłodności u mężczyzn, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2021, t. 27, nr 2, s. 126–133.
2. M. Koperwas, M. Głowacka, Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, „Aspekty Zdrowia i Choroby” 2017, t. 2, nr 3, s. 31–49.
3. P. Laudański, W gabinecie lekarza specjalisty. Niepłodność najczęstsze problemy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
4. K. Łukaszuk i wsp., Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 3, s. 112–118.

Oceń artykuł