Jakie są zasady diety niskopurynowej?

Puryny znajdują się w wielu produktach spożywczych. Niektóre z nich zawierają ich duże ilości, przez co nie powinny być spożywane przez osoby chorujące na dnę moczanową. Dieta bogata w puryny może nasilać dolegliwości, takie jak: stany zapalne, obrzęk, ból czy zaczerwienienie skóry. Poznaj sposoby komponowania posiłków o niskiej zawartości puryn. 

Co to są puryny?

Puryny (imidazolopirymidyny) są to aromatyczne związki organiczne, które znajdują się w wielu produktach spożywczych oraz w ludzkim organizmie. Stanowią w nim główne składniki kwasów nukleinowych DNA i RNA. Mają charakter endogenny i egzogenny. Wskutek przemian metabolicznych puryny przekształcają się w kwas moczowy. Dieta komponowana na ich podstawie jest profilaktyką w leczeniu dny moczanowej. 

Kwas moczowy, który powstaje w wyniku przekształcenia się puryn, naturalnie występuje w ludzkim organizmie. W niewielkiej ilości można go znaleźć w wątrobie i śledzionie, a także w krwi. U zdrowych osób jest on wydalany wraz z moczem, przez co nie prowadzi do jego kumulacji w organizmie. Niewielka część kwasu moczowego trafia do jelit, gdzie jest rozkładana przez bytujące w nich bakterie.

Nadmiar kwasu moczowego jest nazywany hipourykemią. Można sprawdzić jego stężenie w organizmie, wykonując badania. Wyniki powyżej normy mogą świadczyć o nadmiarze kwasu moczowego. Odkłada się on w stawach w postaci niewielkich kryształów. Należy pamiętać, że nieprawidłowy wynik tego badania nie zawsze świadczy o rozwoju dny moczanowej. Najbardziej narażone na nią są osoby o obniżonej odporności organizmu, a także stosujące nieodpowiednią dietę, używki i unikające regularnej aktywności fizycznej. Dna moczanowa może się również pojawić u pacjentów długotrwale przyjmujących leki na bazie kwasu acetylosalicylowego. Ryzyko zwiększa się u osób po operacjach czy zabiegach chirurgicznych.

Na czym polega dieta niskopurynowa?

Osoby, u których występuje zaburzenie metabolizmu puryn, powinny zastosować dietę niskopurynową. Polega ona na komponowaniu posiłków składających się z produktów, które zawierają niewielkie ilości puryn. Te o dużej zawartości białka należy wyeliminować, ponieważ w nich można znaleźć duże ilości tych związków. W diecie ubogopurynowej dzienna zawartość puryn nie powinna przekraczać 300 mg. 

Osoby, u których poziom kwasu moczowego jest wysoki lub które mają atak dny moczanowej, powinny zmniejszyć ilość puryn do 120 mg na dobę. Może to się wiązać z mocnym ograniczeniem w wyborze produktów. W takich sytuacjach zalecane jest stosowanie diety wegetariańskiej.

Dieta niskopurynowa pozwala na poprawę samopoczucia u osoby z dną moczanową, dlatego warto znać jej podstawowe zasady. Bardzo istotne jest spożywanie posiłków w równych odstępach czasu, najlepiej co 3–4 godziny. Dobrze, jeśli byłyby one niewielkie, aby nie doprowadzić do dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zaleca się grillowanie, pieczenie w folii lub gotowanie na parze. Stosowanie zdrowych tłuszczów jest możliwe tylko w niewielkiej ilości raz na kilka dni. Nie należy również przygotowywać zup na bazie wywarów mięsnych, grzybowych czy z kości. 

Jednym z założeń diety jest zmniejszenie ilości tłuszczu, ponieważ jego nadmiar sprzyja gromadzeniu się go w organizmie. Warto również przynajmniej raz dziennie zjeść posiłek bogaty w produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu. Pomagają one utrzymać poziom kwasu moczowego na niższym poziomie. Warzywa i owoce mogą być gotowane w wodzie lub spożywane na surowo, np. w postaci surówek czy sałatek. Istotne jest także nawodnienie. Należy pić minimum 2 litry wody dziennie, a najlepiej powyżej 3.

Ważne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, dlatego osoby zmagające się z nadprogramowymi kilogramami powinny ograniczyć kaloryczność potraw i włączyć aktywność fizyczną. Nie zaleca się stosowania głodówek ani diet niskokalorycznych. Zdrowszym sposobem jest utrata 0,5–1 kg tygodniowo. Wykonywana aktywność fizyczna powinna być dopasowana do możliwości. Początkowo zaleca się codzienne spacery, nordic walking, jazdę na rowerze i pływanie.

Jakie produkty są źródłem puryn?

Głównym źródłem puryn w diecie jest mięso, w szczególności czerwone, podroby, dziczyzna, jagnięcina i baranina. Duże ilości tych związków można również znaleźć w tłustych rybach morskich, owocach morza, a także w roślinach strączkowych (soczewicy, ciecierzycy, grochu, fasoli). Są one źródłem białka, dlatego powinno się go dostarczać innymi drogami, np. z chudego nabiału.

Średnią ilość puryn zawierają: kurczak, dorsz, szpinak, dynia, które mogą być włączone do jadłospisu, ale raz na kilka dni i w ograniczonej ilości. Nie powinny one przekraczać 100–150 g na porcję. Z diety powinno się wykluczyć również kakao, czekoladę, grzyby, a także ostre przyprawy, jak: chilli, pieprz, paprykę jalapeño. Nie należy dodawać do potraw przypraw korzennych. 

Jakie produkty warto włączyć do diety?

Dieta niskopurynowa pozwoli na poprawę samopoczucia, a także zminimalizowanie ataków dny moczanowej. Wśród dozwolonych składników można znaleźć:

• większość warzyw i owoców, w szczególności zalecane są owoce leśne i cytrusy,
• chudy nabiał,
• zdrowe roślinne tłuszcze, np. oliwę z oliwek, olej rzepakowy,
• orzechy, sezam, pestki słonecznika i dyni,
• jaja,
• makaron, ryż, pieczywo, kaszę.

Należy ograniczyć spożywanie cukrów prostych i słodyczy. Modyfikacji diety można dokonywać, obserwując swój organizm. W przypadku zaostrzenia dny moczanowej, czyli pojawienia się stanów zapalnych w miejscu konkretnego stawu, może być on zaczerwieniony, obrzęknięty, bolesny podczas dotykania. W takiej sytuacji należy skonsultować się z lekarzem, który może zalecić modyfikację leków. Warto również przyjrzeć się swojej diecie i ograniczyć spożywanie produktów mięsnych. Jeśli natomiast samopoczucie na diecie niskopurynowej jest dobre, można spróbować włączyć do jadłospisu produkty o średniej ilości puryn. 

Przykładowy jadłospis

Jogurt z granolą i sosem wiśniowym

Małe opakowanie jogurtu przełożyć do miski. Dodać przygotowaną wcześniej granolę (płatki owsiane, orzechy włoskie, rodzynki). Wiśnie wydrylować i ułożyć na jogurcie z granolą. 

Jajeczne muffiny z warzywami i białym serem

Dwa jajka roztrzepać w misce. Dodać pokrojoną w kostkę ¼ papryki, 3 pomidory koktajlowe, ¼ cukinii. Doprawić ziołami i solą. Przełożyć do niewielkich miseczek i wstawić do nagrzanego do 180 stopni piekarnika na ok. 15 minut. Po upieczeniu posypać pokruszonym chudym serem twarogowym. Podawać z grzanką z pieczywa pełnoziarnistego.

Zapiekanka ziemniaczana

W żaroodpornym naczyniu poukładać warstwowo umyte i pokrojone w plasterki ziemniaki, marchewkę, cukinię, paprykę. Całość przyprawić solą i ziołami. Warzywa zalać sosem śmietanowo-jogurtowym z dodatkiem koperku. Całość zapiekać w piekarniku przez 30–40 minut w temperaturze 180 stopni. Całość posypać żółtym serem o niskiej zawartości tłuszczu. 

Zupa krem pomidorowo-paprykowy

W dużym garnku na niewielkiej ilości oliwy z oliwek podsmażyć cebulę i czosnek. Pomidory sparzyć i obrać ze skóry. Paprykę pokroić na łódeczki i wsadzić do piekarnika na 180 stopni C na 15 minut. Do garnka z podsmażoną cebulą i czosnkiem dodać pomidory, paprykę i niewielką ilość wody. Gotować na wolnym ogniu przez 20–30 minut. Doprawić solą. Całość zblendować, aż do uzyskania gęstego kremu. Przełożyć na talerz. Na wierzch podać łyżkę ricotty. Spożywać z grzankami.

 

Autor: Sylwia Brodniewska

Bibliografia

1. A. Lewandowska-Polak, J. Makowska, Napad dny moczanowej – jak rozpoznać i leczyć, „Stany Nagłe po Dyplomie” 2017, nr 1.
2. J.W. Pęksa, A. Malinowska-Karpiel, Farmakoterapia i leczenie dietetyczne hiperurykemii oraz napadów dny moczanowej, „Gabinet Prywatny” 2019, t. 26, nr 4, s. 22–31.
3. A. Jurecka, A. Tylki-Szymańska, Wrodzone wady metabolizmy na szlaku puryn i pirymidyn, „Pediatria Polska”, 2009, 84(2), s. 121–133.
4. L. Kozłowska, Hiperurykemia i dna moczanowa. [W:] D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska, D. Głąbska, Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.

---