Jod – źródła pierwiastka. Rola jodu w organizmie

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do rozwoju, życia i funkcjonowania organizmu człowieka. Występuje naturalnie w wielu produktach spożywczych, jednak zawarte w nich ilości nie pokrywają dziennego zapotrzebowania na pierwiastek. Poziom jodu we krwi należy regularnie badać i w przypadku niedoborów suplementować. Długotrwały niedobór pierwiastka zaburza pracę układu nerwowego, a przede wszystkim tarczycy, prowadząc do zaburzenia jej czynności. Niedobór jodu jest szczególnie niebezpieczny w okresie ciąży. 

Jod – rola w organizmie 

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizm, zachowania funkcji życiowych i poznawczych. Jego podstawową rolą jest produkcja hormonów tarczycy, a właściwie T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny). Hormony te są niezbędne nie tylko do funkcjonowania tarczycy, lecz także rozwoju mózgu i pracy układu nerwowego. Jod przyczynia się również do zachowania prawidłowego metabolizmu energetycznego. Pierwiastek jest ponadto silnym przeciwutleniaczem, a więc neutralizuje wolne rodniki, czyli cząsteczki zwiększające ryzyko wielu chorób, a także przyspieszające starzenie się organizmu. Aż 80% zawartości jodu jest magazynowane w tarczycy, pozostałe 20% pierwiastka kumulują mięśnie szkieletowe, jajniki, gruczoł mlekowy, błona śluzowa żołądka i gruczoły ślinowe. 

Jod w ciąży – dlaczego jest ważny?

W okresie ciąży, w wyniku zachodzących w organizmie kobiety zmian (m.in. działania hormonu HCG, który stymuluje tarczycę, wzrostu stężenia globulin i zwiększonego poziomu wydalania moczu i filtracji nerek) dochodzi do aż dwukrotnego wzrostu zapotrzebowania na jod, a tym samym niedoborów. Ze względu na nieosiągalne wyrównanie niedoboru pierwiastka za pomocą diety konieczne jest przyjmowanie go w postaci farmakologicznej. Zgodnie z przyjętymi normami profilaktyki jodowej kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny suplementować jod w ilości 220–290 ug pod kontrolą lekarza prowadzącego ciążę. 

Niedobór jodu w ciąży jest niebezpieczny i skutkuje powstaniem zespołu zaburzeń, które mogą zostać zdiagnozowane już na wczesnym etapie życia dziecka lub rozwinąć się dopiero w latach późniejszych. 

Skutki niedoboru jodu w ciąży na poszczególnych etapach życia człowieka:

• Płód – poronienie, przedwczesna śmierć płodu, śmierć okołoporodowa, zwiększone ryzyko rozwoju wad wrodzonych. 
• Noworodek – niedoczynność tarczycy, wole noworodków, endemiczne spowolnienie mózgowe, wcześniactwo, niska waga urodzeniowa. 
• Dzieci, młodzież i dorośli – wole, nadczynność lub niedoczynność tarczycy (w tym spontaniczna nadczynność tarczycy w starości), upośledzenie funkcji mózgu, opóźniony rozwój fizyczny, skłonność do chorób tarczycy (np. schorzeń zapalnych). 

Rekomendowana podaż jodu w ciąży jest niezbędna do prawidłowego rozwoju psychofizycznego płodu, szczególnie na etapie I i II trymestru. Pierwiastek wpływa na produkcję m.in. tyroksyny, której organizm płodu potrzebuje do rozwoju. W początkowym okresie ciąży płód jest całkowicie uzależniony od podaży tyroksyny od matki. Hormon jest transportowany przez łożysko. Tyroksyna bierze udział w rozwoju neuronów i synaps mózgu. Dlatego jej niedobór prowadzi do najcięższych upośledzeń organu. Co ważne, do uszkodzenia mózgu prowadzi nawet lekki niedobór jodu. 

Zapotrzebowanie organizmu na jod 

Pomimo występowania jodu w produktach spożywczych i wodzie pokarm pokrywa jedynie 10% dobowego zapotrzebowania na pierwiastek. W związku z powszechnym problemem niedoborów w Polsce od lat 90. XX wieku na szeroką skalę stosuje się jodowanie soli. Jednak z uwagi na szkodliwe działanie soli produkt ten nie może być spożywany w nadmiarze. Z tego względu konieczne jest suplementowanie jodu za pomocą środków farmakologicznych. 

Zapotrzebowanie na jod jest uzależnione od wieku, trybu życia, płci, a także chorób współistniejących. Dzienna dawka dla niemowląt i dzieci wynosi 90–130 ug. Dawka dla osób dorosłych i zdrowych wynosi 150 ug/dobę. Poziom stężenia pierwiastka powinien być regularnie sprawdzany w badaniach krwi. Ewentualną suplementację należy skonsultować z lekarzem, gdyż szkodliwy jest zarówno niedobór, jak i nadmiar jodu w organizmie.

Niedobór jodu – jak się objawia?

Niedobór jodu zaburza przede wszystkim proces produkcji hormonów, a tym samym działanie tarczycy. Skutkiem tego jest pojawienie się następujących objawów: szybkiego wzrostu masy ciała, uczucia zimna, przesuszenia i zaczerwienienia skóry, nadmiernej potliwości stóp (uczucie mokrej skóry stóp), zaburzenia koncentracji, zmęczenia i apatii, senności, braku energii, nadmiernego wypadania włosów, łamliwości paznokci. Każdy z objawów powinien być alarmujący i skłonić do wykonania badań. Bagatelizowanie tego stanu prowadzi do niedoczynności tarczycy. 

Czy nadmiar jodu jest szkodliwy?

Zarówno niedobór, jak i nadmiar jodu jest szkodliwy. Codzienne, długotrwałe i nieuzasadnione spożywanie dawki przekraczającej 300 ug poważnie zwiększa ryzyko rozwoju nadczynności indukowanej nadmiarem jodu, a także innych chorób autoimmunologicznych. Przyjmowanie zwiększonych dawek pierwiastka powinno odbywać się tylko pod kontrolą lekarza w uzasadnionych przypadkach, takich jak: ciąża, karmienie piersią, stwierdzone niedobory, aktywne choroby tarczycy. Poza rozwojem nadczynności tarczycy nadmiar jodu może powodować zmiany skórne, objawy ze strony układu pokarmowego, obecność białka w moczu, kołatanie serca lub niewielką arytmię. Do kumulacji nadmiernej ilości jodu w organizmie może dojść nie tylko na skutek suplementacji, lecz także stosowania diety polegającej na spożywaniu dużych ilości soli jodowanej i ryb. 

Dopuszczalne maksymalne dawki jodu wynoszą dla dzieci 200–500 ug, a dla osób dorosłych 600 ug. Stosowanie takiego stężenia powinno być uzasadnione, krótkotrwałe i odbywać się tylko pod kontrolą lekarza. 

W jakich produktach występuje jod?

Jod jest pierwiastkiem przede wszystkim naturalnie występującym w środowisku i pożywieniu. Jego najbogatszym źródłem są białe ryby morskie (makrela, flądra, dorsz, mintaj), które dostarczają nawet 110 ug/100 g produktu. Pierwiastek znajdziemy również w owocach morza, algach, nabiale (żółty ser, mleko, jogurty), produktach zbożowych, drożdżach, orzechach, jajkach, niektórych warzywach i owocach (fasola, szpinak, groszek, brokuły, pomidory, banany). Śladowe ilości jodu zawiera również czerwone mięso. Pierwiastek występuje także w mineralnej wodzie jodowanej, która zawiera nawet 150 ug/l. 

Produktem naturalnym wzbogaconym o jod jest sól jodowana, która zawiera nawet 2295 ug/100g. Z uwagi na wiele skutków ubocznych powstających na skutek stosowania soli nie powinna być ona spożywana w nadmiarze. Bezpieczna, dopuszczalna dzienna dawka spożycia wynosi 6 g. W przypadku osób z nadciśnieniem sól powinna być całkowicie wykluczona z diety. 

Autor: Emilia Kruszewska

Bibliografia

1. F. Gołkowski, Jod – pierwiastek istotny w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu, „Interdyscyplinarne aspekty nauk o zdrowiu”, 2010, s. 81–89.
2. Z. Szybiński, Niedobór jodu w ciąży – ciągły problem zdrowia publicznego, „Endokrynologia Polska”, 2005, 56(1), s. 65–71.