Ketony w moczu - o czym świadczą?

W warunkach prawidłowych zawartość ciał ketonowych we krwi i w moczu człowieka jest znikoma i nieistotna klinicznie. Zwiększenie ich stężenia w organizmie może świadczyć o stanach względnego lub bezwzględnego niedoboru glukozy, pojawiać się u osób po nadmiernym wysiłku fizycznym lub w czasie infekcji przebiegających z gorączką.

Czym są ciała ketonowe?

Ciała ketonowe są grupą związków organicznych, powstających w organizmie człowieka w wyniku metabolizmu kwasów tłuszczowych, do których zalicza się aceton, kwas acetylooctowy oraz kwas β-hydroksymasłowy. W warunkach prawidłowych ich stężenie w ustroju jest niskie, a podstawowym źródłem energii w ustroju są węglowodany. W przypadku zmniejszonego dostarczania węglowodanów w diecie (<50 g dziennie) dochodzi do zmniejszonego wydzielania insuliny w trzustce, czego efektem jest wzmożenie procesów katabolicznych – glukoneogenezy (syntezy glukozy z kwasu mlekowego, glicerolu i aminokwasów) i ketogenezy.

W przypadku niedoboru glukozy w organizmie ciała ketonowe stanowią zastępcze źródło energii. Powstają w wyniku metabolizmu kwasów tłuszczowych do kwasu acetylooctowego, a następnie acetonu i β-hydroksymaślanu. Są one wykorzystywane jako źródło energii przez serce, tkankę mięśniową, nerki, a nawet mózg. Ciała ketonowe dostarczają większej ilości energii w postaci ATP (adenozynotrójfosforanu) niż glukoza, dlatego często nazywa się je “superpaliwem”.

Obecność ciał ketonowych w moczu – przyczyny

Ciała ketonowe w moczu mogą występować okresowo w przypadku epizodów nadmiernego wysiłku fizycznego, krótkiego okresu głodzenia (np. w trakcie zakażenia żołądkowo-jelitowego), po nadmiernym spożyciu alkoholu, gorączce, a także w ciąży, w trakcie porodu, połogu i okazjonalnie w okresie laktacji (karmienia piersią).

Istotna dla zdrowia i życia jest ketonuria u osób z cukrzycą. Kwasica ketonowa, czyli ostre, zagrażające życiu powikłanie cukrzycy, występuje u osób u których wystąpił nagły, istotny niedobór insuliny. Schorzenie przebiega z zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej (zmniejszeniem pH) i wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych.

Ciała ketonowe w moczu w ciąży

Obecność ciał ketonowych w moczu przyszłej mamy zawsze powinna skłonić ciężarną do pilnej wizyty u lekarza prowadzącego ciążę, jednak nie zawsze świadczy o patologii. W badaniach naukowych dowiedziono, iż między 16 a 28 tygodniem ciąży ketonuria dotyczy nawet 22% kobiet, a w 36 tygodniu ciąży jest stwierdzana u 8 na 100 pacjentek. W większości badań nie stwierdzono związku ketonurii u kobiety ciężarnej z częstszym występowaniem niepowodzeń ciąży. Każda przyszła mama powinna jednak w tej sytuacji zostać zbadana przez ginekologa oraz oceniona pod kątem obecności cukrzycy ciążowej.

Wpływ diety ketogenicznej na wystąpienie ketonurii

Dieta ketogeniczna zyskała popularność w ostatnich latach z uwagi na efekt w postaci szybkiej, znacznej utraty masy ciała u osób ją stosujących. Składa się z tłuszczów (55-60%), białek (30-35%) i niewielkiej ilości węglowodanów (5-10%). O ile dość dobrze opisano wpływ diety ketogenicznej na stan zdrowia w ciągu pierwszych 2 lat od stosowania diety, o tyle skutki długofalowe wciąż pozostają niezbadane i stanowią źródło niepokoju wśród lekarzy i naukowców. Powszechnymi objawami u osób stosujących dietę ketogeniczną, które zwykle ustępują w ciągu kilku dni lub tygodni, są nudności, wymioty, bóle głowy, zmęczenie, bezsenność i zaparcia. U pacjentów obserwuje się również obecność ciał ketonowych w moczu, a w pojedynczych przypadkach opisywano pozytywny wynik testu na obecność alkoholu w wydychanym powietrzu. Dotychczasowe badania wykazały wpływ diety ketogenicznej na występowanie stłuszczenia wątroby, kamicy nerkowej oraz niedoborów witamin i minerałów.

Ketonuria – czy zawsze wymaga leczenia?

Obecność ciał ketonowych w moczu jest wykrywana w badaniu ogólnym moczu, jednym z najczęściej wykonywanych badań w praktyce lekarskiej. Często dodatni wynik jest wykrywany przypadkowo, w badaniach profilaktycznych czy w trakcie diagnostyki zakażeń układu moczowego lub przyczyny występowania gorączki u niemowląt i małych dzieci. Jak wspomniano wcześniej, ketonuria nie zawsze świadczy o chorobie i może być stwierdzona u osób po nadmiernym wysiłku fizycznym, stosujących dietę ketogeniczną, pozostających na czczo lub u kobiet w ciąży. Nie wymaga wówczas również leczenia.

W każdym wypadku należy jednak skonsultować wynik z lekarzem, który po dokładnym badaniu podmiotowym i przedmiotowym zadecyduje o ewentualnej konieczności wykonania badań dodatkowych. W przypadku ketonurii u osób z podejrzeniem lub rozpoznaniem cukrzycy leczenie polega przede wszystkim na wyrównaniu zaburzeń glikemii, często w warunkach szpitalnych.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

J.P. Comstock, A.J. Garber., Ketonuria, „Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition.” 1990, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK247/, dostęp online: listopad 2022,
W. Masood, P. Annamaraju, K. Uppaluri, Ketogenic Diet, „StatPearls” 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/, dostęp online: listopad 2022.
H. Robinson i in., Prevalence of maternal urinary ketones in pregnancy in overweight and obese women, „Obstetric Medicine” 2018, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6038017/, dostęp online: listopad 2022.