Konflikt serologiczny – co to jest i na czym polega?

Konflikt serologiczny jest skutkiem niezgodności antygenowej między matką a płodem. Najczęściej stwierdza się w go w obrębie układu Rh. Wytwarzane przez matkę przeciwciała atakują krew dziecka, co wiąże się z groźnymi dla jego zdrowia, a nawet życia, konsekwencjami.

W czasie ciąży kobieta poddawana jest wielu badaniom, a jednym z podstawowych jest oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh. Badanie to pozwala określić ryzyko konfliktu serologicznego. Sprawdź, czy można mu zapobiegać, jakie są jego rodzaje i do jakich skutków ubocznych może się on przyczynić.

Co to jest konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny, zwany również konfliktem matczyno-płodowym, to patologia, charakteryzująca się brakiem zgodności antygenowej między ciężarną a dzieckiem. We krwi przyszłej mamy dochodzi do wytworzenia przeciwciał, które skierowane są wobec antygenów krwi dziecka. Przeciwciała te dostają się do płodu za pomocą łożyska. W wyniku ich działania dochodzi do rozpadu elementów morfotycznych krwi dziecka. Konflikt serologiczny może wystąpić, gdy matka pod względem występowania danego antygenu jest „ujemna”, a płód jest „dodatni”, bo odziedziczył on te antygeny od ojca.

Jakie są rodzaje konfliktu serologicznego?

Najczęściej stwierdza się konflikt serologiczny w obrębie grup Rh, gdy ciężarna ma grupę Rh (-), a dziecko grupę Rh (+). Zależności te przedstawia poniższa tabela:

Rzadziej stwierdzany bywa konflikt serologiczny w obrębie grup głównych, czyli A, B, 0. Przykładem może być sytuacja, gdy matka ma grupę krwi 0, a dziecko A, B lub AB. Sporadyczne są przypadki konfliktu serologicznego w obrębie innych układów antygenowych.

Konflikt serologiczny a druga ciąża

Szczególnej uwagi wymaga konflikt serologiczny w obrębie grup Rh w drugiej ciąży i kolejnych. Jeśli matka i dziecko mają inne grupy Rh i w czasie pierwszej ciąży doszło do przedostania się co najmniej 0,2 ml krwi dziecka do krwiobiegu matki, to rozpoczyna się proces immunizacji – w organizmie matki produkowane są przeciwciała. Zwyczajowo można powiedzieć, że jest to uczulenie matki antygenami krwinek dziecka. Bez wątpienia najczęstszą sytuacją, która do tego prowadzi, jest poród. Inne predysponujące okoliczności to m.in.: amniopunkcja, kordocenteza, poronienie, cesarskie cięcie, uraz brzucha, ręczne wydobycie łożyska. W przypadku pierwszej ciąży ryzyko związane z wystąpieniem konsekwencji konfliktu serologicznego nie jest wysokie. Rośnie w drugiej i kolejnej ciąży w sytuacji, gdy dziecko będzie miało grupę krwi Rh (+). Jeśli natomiast odziedziczy grupę krwi Rh (-), konflikt serologiczny nie wystąpi. 

Jak można sprawdzić, czy występuje konflikt serologiczny?

Weryfikacja wystąpienia konfliktu serologicznego prowadzona jest u każdej ciężarnej kobiety. Aby sprawdzić ryzyko jego rozwoju, wystarczy wykonać kilka badań z krwi. Już na początku ciąży przyszła mama i ojciec dziecka zgłaszają się na badanie grupy krwi i czynnika Rh. Wykonuje się je do 10. tygodnia ciąży lub w momencie pierwszej wizyty u lekarza, podobnie jak badanie oceniające występowanie przeciwciał w surowicy krwi, na które również powinna się zgłosić kobieta. Jeśli wyniki wyjdą pozytywne, badanie będzie musiało być przeprowadzone ponownie między 21. a 26. i między 27. a 32. tygodniem ciąży. W przypadku stwierdzenia obecności przeciwciał we krwi matki ustala się ich swoistość i stężenie, które następnie kontroluje się co 4 tygodnie do 20. tygodnia ciąży, a na późniejszym etapie powtarza się co 3 tygodnie. 

Konflikt serologiczny – skutki dla dziecka

Dzieci z konfliktu serologicznego narażone są na zagrażające ich zdrowiu, a w ciężkich przypadkach życiu, stany, takie jak:

• wzmożona hemoliza, czyli rozpad krwinek – prowadzi do zbyt wysokiego poziomu bilirubiny (pomarańczowoczerwonego barwnika żółciowego), w konsekwencji czego pojawia się żółtaczka noworodkowa. W ciąży nadmiar bilirubiny nie stanowi problemu, gdyż jest ona wydalana przez łożysko;
• przewlekła encefalopatia bilirubinowa – wiąże się z ryzykiem zaburzeń neurologicznych, w tym słuchu i widzenia;
• niedokrwistość płodu i noworodka – stan, w którym liczba krwinek czerwonych lub hemoglobiny (białka zawartego w erytrocytach) jest zbyt niska;
• obrzęk płodu – stan, w którym dochodzi do gromadzenia się płynu przesiękowego w jamach ciała płodu;
• alloimmunologiczna małopłytkowość noworodków – niedobór płytek krwi, spowodowany obecnością przeciwciał przeciwpłytkowych;
• alloimmunologiczna granulocytopenia noworodka – obniżony poziom granulocytów we krwi.

Najbardziej kojarzonym skutkiem ubocznym konfliktu serologicznego jest choroba hemolityczna, która w ciężkich przypadkach wiąże się z ryzykiem wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Diagnostyka postnatalna choroby hemolitycznej spowodowanej niezgodnością w układzie AB0 lub Rh najczęściej sprowadza się do wykonania DAT (bezpośredniego testu antyglobulinowego). Wdrożenie profilaktyki polegającej na podaniu immunoglobuliny anty-D znacznie ograniczyło liczbę przypadków choroby hemolitycznej. Jej leczenie podczas ciąży może wymagać wewnątrzmacicznego przetaczania krwi niewrażliwej na przeciwciała pochodzące od matki, u noworodka zaś stosuje się fototerapię, a w ciężkich przypadkach transfuzję krwi. Następstwem choroby hemolitycznej może być niedokrwistość i związane z nią leczenie lekami krwiotwórczymi, erytropoetyną lub uzupełniającymi transfuzjami. 

Na czym polega profilaktyka konfliktu serologicznego?

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje podawanie immunoglobuliny anty-D Rh-ujemnym matkom między 28. a 30. tygodniem ciąży oraz 72 godziny od porodu. Immunoglobulina anty-D jest dostępna w postaci domięśniowej i dożylnej. Podaje się ją zarówno w przypadku naturalnego porodu, jak i w razie cięcia cesarskiego, urodzenia dziecka martwego, z ręcznym wydobyciem łożyska czy z zabiegiem Credego. Dodatkowo profilaktyka konfliktu serologicznego jest stosowana w przypadku wykonywania badań inwazyjnych, przerwania ciąży, samoistnego poronienia, usunięcia ciąży pozamacicznej, przedwczesnego porodu z krwawieniem z dróg rodnych lub z wykonaniem zewnętrznego obrotu płodu.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. M. Baczyńska-Strzecha, J. Kalinka, Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 2, s. 64–69.
2. A. Drozdowska-Szymczak i wsp., Ciężka choroba hemolityczna noworodka w wyniku późnej i nierozpoznanej immunizacji – opis przypadku, „Ginekologia i Położnictwo” 2014, nr 85, s. 226–229.
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. 2018 poz. 1756).
4. M. Uhrynowska i wsp., Diagnostyka serologiczna i molekularna chorób płodu i noworodka, „Laboratorium Medyczne” 2019, nr 1, s. 20–27.

Oceń artykuł