Kreatynina – znaczenie, normy i badanie

Kreatynina jest substancją powstającą w mięśniach w procesie przemiany kreatyny. Dla organizmu jest zbędna, dlatego zostaje przefiltrowana do moczu, a następnie wydalona. Kreatynina jest najbardziej miarodajnym markerem pozwalającym ocenić pracę nerek i wykryć zaburzenia. Wpływ na poziom kreatyniny ma wiele czynników, a jej wynik jest indywidualny dla każdego pacjenta.

Kreatynina – jaką odgrywa rolę w organizmie?

Kreatynina jest metabolitem endogennym (produktem metabolizmu), który powstaje w procesie rozpadu kreatyny (2% kreatyny w ciągu doby przekształcane jest w kreatyninę), czyli substancji wykorzystywanej do magazynowania i przekazywania energii w mięśniach. Kreatynina jest dobrze rozpuszczalna w wodzie, dlatego znajduje się w płynach ustrojowych człowieka. Substancja niemal w 100% wydalana jest z organizmu poprzez filtrację kłębuszkową. 

Pojęcie kreatyny jest szczególnie znane w świecie sportowców i osób aktywnych fizycznie. Na polskim rynku substancja występuje w formie monohydratu kreatyny, jabłczanu, cytrynianu, orotonianu, magnezowego chelatu keratyny i pirogronianu. Suplementy kreatyny są najlepszym i jednocześnie najbardziej bezpiecznym dozwolonym środkiem anabolicznym, stosowanym jako wsparcie regeneracji mięśni. Suplementacja kreatyny jest zalecana również ze względów zdrowotnych, np. jako wsparcie organizmu podczas rekonwalescencji po operacji lub urazach, u pacjentów z dolegliwościami nerwowo-mięśniowymi, w przebiegu chorób sercowo-naczyniowych. Substancja jest bezpieczna dla osób starszych i dzieci. 

Jakie są normy kreatyniny?

Wynik badania i normy określają, jaka ilość kreatyniny jest wydalana z organizmu w ciągu doby. Stan ten jest indywidualny dla każdej osoby, gdyż zależy od wielu czynników, m.in. od: płci, masy ciała, masy tkanki mięśniowej, wieku, ogólnego stanu zdrowia, diety, dodatkowej suplementacji. 

Zakres referencyjny w surowicy wynosi: 

• dla kobiet: 0,6–1,1 mg/dl; 
• dla mężczyzn: 0,7–1,3 mg/dl.

Natomiast zakres referencyjny w moczu wynosi: 

• dla kobiet: 800–1350 mg/24 h (7–13 mmol/l); 
• dla mężczyzn: 1100–2000 mg/24 h (10–18 mmol/l).

Wynik stężenia kreatyniny podawany jest wraz ze wskaźnikiem GFR (wielkością przesączania kłębuszkowego). Dla wiarygodnej oceny pracy nerek niezbędne jest zestawienie wyników obu wskaźników.

Nadmiar kreatyniny – objawy i przyczyny

Wysokiej kreatyninie bardzo często towarzyszy występowanie charakterystycznych objawów, takich jak: 

• zaburzenia oddawania moczu; 
• utrata apetytu; 
• problemy ze snem;
• zatrzymywanie wody w organizmie i obrzęki nóg;
• skurcze mięśni.

Podwyższony wynik kreatyniny wskazuje na zaburzenia czynności nerek. Do wzrostu stężenia substancji dochodzi również w przebiegu zaburzenia pracy dróg moczowych. Przyczyn tego stanu jest wiele, dlatego w przypadku wyniku wskazującego na przekroczenie normy niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowych badań. Warto wiedzieć, że wzrost kreatyniny może wynikać nie tylko z czynników chorobotwórczych, ale również z: nadmiernego spożycia soli, nadużywania alkoholu, palenia papierosów, nadmiernej suplementacji odżywek (kreatyny i białka), diety białkowej, ciężkich treningów. Nadmiar kreatyniny może być także skutkiem odwodnienia. Stan ten bardzo często dotyczy osób starszych i sportowców amatorów, którzy stosują suplementację, zapominając o odpowiednim nawodnieniu organizmu. 

Niski poziom kreatyniny – jakie są przyczyny?

Niski poziom kreatyniny świadczy o prawidłowej pracy nerek i sprawnym usuwaniu substancji toksycznych. Niewielkie obniżenie normy zazwyczaj nie jest poddawane szerszej diagnostyce pod warunkiem, że pacjent nie doświadcza niepokojących objawów i nie ma podejrzenia stanów chorobowych. Zbyt niskie stężenie kreatyniny w surowicy lub w moczu może powstać na skutek długotrwałego niedożywienia, stosowania głodówek i drastycznych diet odchudzających. Niekiedy obniżony poziom kreatyniny wynika z przewlekłych stanów chorobowych, m.in. z miastenii, zaniku mięśni, choroby alkoholowej. 

Niski poziom kreatyniny w ciąży jest normalnym stanem fizjologicznym, który powstaje na skutek zwiększenia przepływu krwi przez nerki. Obniżony poziom kreatyniny dopuszczalny jest również u osób o niskiej wadze i małej masie mięśni szkieletowych. Obniżenie poniżej dolnego zakresu normy stężenia kreatyniny może być także wynikiem przyjmowania leków przeciwalergicznych, moczopędnych lub przeciwzapalnych. 

Badanie kreatyniny – wskazania 

Kreatynina jest jednym z głównych markerów pozwalających na ocenę funkcjonowania nerek i diagnostykę chorób tego organu. Badanie powinno być wykonywane profilaktycznie raz w roku przez każdą osobę dorosłą. Weryfikacja zdrowia nerek jest tym bardziej ważna, że wiele z chorób rozwija się bezobjawowo. Szczególnym wskazaniem do wykonania testu jest podejrzenie zaburzeń pracy nerek. Pacjenci, u których zdiagnozowano chorobę narządu, badanie powinni powtarzać częściej, minimum 2 razy w roku.

Oznaczenie stężenia kreatyniny jest częścią diagnostyki chorób układu moczowego, którym towarzyszą następujące objawy:

• pieczenie i ból podczas oddawania moczu; 
• nadmierne parcie na mocz pomimo opróżnienia pęcherza; 
• pienienie się moczu; 
• krwiomocz; 
• zmiana zapachu moczu; 
• ból w okolicy nerek; 
• nudności i wymioty; 
• gorączka.

Wskazaniem do monitorowania stężenia kreatyniny są inne choroby, których przebieg może wpływać na funkcjonowanie nerek, np. cukrzyca. Pomiar poziomu kreatyniny obowiązkowo wykonywany jest również przed badaniami i zabiegami z wykorzystaniem kontrastu dożylnego. Niezbędna okazuje się wówczas weryfikacja pracy narządu. 

Poza szczególnymi wskazaniami wykonanie testu na pomiar kreatyniny zalecane jest każdej osobie dorosłej przynajmniej raz w roku. Badanie powinno być uwzględnione jako profilaktyka zdrowia nerek, których schorzenia bardzo często przebiegają skąpoobjawowo lub w początkowym stadium bezobjawowo.

Co wpływa na wynik badania kreatyniny?

Kreatynina jest substancją stabilną, jednak jej stężenie może zostać zaburzone przez kilka czynników, m.in. przez: aktywne zakażenie wirusowe lub bakteryjne organizmu, stan zapalny, uszkodzenie ciała, ciężkie treningi, silny stres, przyjmowanie leków zawierających katecholaminę lub kwas 5-hydroksyidolooctowy, a także dietę (zawartość białka, dodatkowa suplementacja, ilość stosowanej soli). Dlatego bardzo ważne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do badania i przestrzeganie wszystkich wskazówek.

Pacjent na badanie powinien zgłosić się rano i być na czczo. Ostatni posiłek należy spożyć nie później niż 8 godzin przed oddaniem próbki krwi. Na dobę przed badaniem warto zrezygnować z odżywek białkowych i kreatyny, a także z aktywności fizycznej. 

 

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. M. Fic, M. Kaplewska, Kreatynina na wyciągnięcie ręki, „Nauki Przyrodnicze i Medyczne. Żywienie, Sport oraz Zdrowie” 2018, s. 8–16.
2. E. Król, B. Rutkowski, Przewlekła choroba nerek – klasyfikacja, epidemiologia i diagnostyka, „Forum Nefrologiczne” 2008, nr 1(1), s. 1–6.
3. P. Gazy i in., Ocena czynności nerek w przewlekłej chorobie alkoholowej na podstawie stężeń kreatyniny i mocznika, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2017, nr 11(5), s. 230–236.

---