Krwinki białe – rola, normy i znaczenie dla zdrowia

Krwinki białe (leukocyty) to komórki układu odpornościowego, które chronią organizm przed wirusami, bakteriami i innymi zagrożeniami. Ich regularna kontrola jest ważna dla wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych i monitorowania odporności organizmu. Jakie czynniki wpływają na podwyższenie liczby leukocytów, a jakie powodują ich spadek?

Czym są krwinki białe (leukocyty)?

Krwinki białe, czyli leukocyty, to komórki układu odpornościowego, odpowiedzialne za ochronę organizmu przed infekcjami, wirusami, bakteriami i innymi patogenami. Powstają w szpiku kostnym i krążą w krwiobiegu oraz w tkankach, gotowe do reakcji obronnej w przypadku zagrożenia zdrowia.

Jaką funkcję w organizmie pełnią leukocyty?

Leukocyty:

• neutralizują patogeny – niszczą bakterie, wirusy i grzyby, zapobiegając rozwojowi chorób,
• produkują przeciwciała – wspomagają odporność i umożliwiają organizmowi szybszą reakcję na znane zagrożenia,
• usuwają martwe komórki – eliminują uszkodzone komórki organizmu, co wspiera proces regeneracji,
• koordynują odpowiedź immunologiczną – regulują aktywność innych komórek odpornościowych.

Zobacz: Odporność swoista i nieswoista – jakie funkcje pełnią?

Rodzaje krwinek białych i ich funkcje

Leukocyty dzielą się na kilka głównych typów, z których każdy pełni specyficzną funkcję w obronie organizmu przed patogenami, alergenami oraz uszkodzonymi komórkami.

Neutrofile – pierwsza linia obrony

• Odpowiadają za szybkie reagowanie na infekcje bakteryjne.
• Mają zdolność fagocytozy, czyli pochłaniania i niszczenia drobnoustrojów.
• Ich wysoki poziom może świadczyć o infekcjach, a niski o osłabieniu odporności.

Eozynofile – reakcje alergiczne i zwalczanie pasożytów

• Aktywują się podczas alergii i chorób autoimmunologicznych.
• Pomagają organizmowi zwalczać pasożyty.
• Ich podwyższony poziom może wskazywać na alergię lub infekcję pasożytniczą.

Bazofile – regulacja reakcji alergicznych

• Wydzielają histaminę, która rozszerza naczynia krwionośne i nasila reakcję alergiczną.
• Biorą udział w odpowiedzi immunologicznej na alergeny.
• Ich rola polega głównie na wspieraniu innych leukocytów w reakcji zapalnej.

Limfocyty (T i B) – odporność swoista

• Limfocyty T – odpowiadają za niszczenie komórek zakażonych wirusami i nowotworowych.
• Limfocyty B – produkują przeciwciała, które zwalczają bakterie i wirusy.

Monocyty 

• Wychwytują i niszczą patogeny oraz uszkodzone komórki.
• Przekształcają się w makrofagi, które odgrywają rolę w oczyszczaniu organizmu.
• Ich liczba wzrasta przy infekcjach przewlekłych i stanach zapalnych.

Znaczenie regularnej kontroli poziomu leukocytów w badaniach krwi

Regularne badanie poziomu białych krwinek może pomóc w wykryciu infekcji, chorób autoimmunologicznych, stanów zapalnych, a nawet nowotworów krwi. Zarówno podwyższony, jak i obniżony poziom leukocytów może świadczyć o nieprawidłowościach zdrowotnych, dlatego regularnie wykonuj morfologię krwi (co najmniej raz w roku).

Zakres referencyjny dla dorosłych i dzieci

Liczba leukocytów we krwi zmienia się w zależności od wieku, stanu zdrowia i czynników zewnętrznych. Standardowe wartości referencyjne to:

• noworodki (2–30 dni) – 9,0–20,0 [tys./µl],
• niemowlęta (6–12 miesięcy) – 6,0–17,0 [tys./µl],
• dzieci 2–6 lat – 5,0–15,0 [tys./µl],
• dzieci 7–11 lat – 4,5–11,0 [tys./µl],
• dzieci 12–17 lat – 4,0–10,0 [tys./µl],
• dorośli (od 18. roku życia) – 4,0–10,0 [tys./µl] [1].

Pamiętaj, by nigdy nie interpretować badań na własną rękę. Zawsze skonsultuj je z lekarzem, który zlecił badania.

Jakie czynniki wpływają na liczbę leukocytów?

• Wiek – noworodki i dzieci mają wyższy poziom leukocytów, który stopniowo się obniża w wieku dorosłym.
• Stres i wysiłek fizyczny – krótkotrwały stres, intensywny trening lub uraz mogą okresowo zwiększyć liczbę leukocytów.
• Infekcje – wzrost leukocytów jest częsty przy infekcjach bakteryjnych i wirusowych. Ciężkie infekcje mogą prowadzić do znacznych odchyleń.
• Choroby autoimmunologiczne – mogą powodować zarówno wzrost (np. reumatoidalne zapalenie stawów), jak i spadek leukocytów (np. toczeń).
• Leki i terapie – kortykosteroidy mogą podwyższać liczbę leukocytów, a chemioterapia lub radioterapia często ją obniżają.
• Ciąża – zwłaszcza w trzecim trymestrze naturalnie podwyższa się liczba leukocytów.
• Choroby hematologiczne – białaczki mogą prowadzić do bardzo wysokiego poziomu leukocytów, podczas gdy niedokrwistości aplastyczne powodują ich spadek.

Znaczenie wyników morfologii krwi i rozmazu krwi obwodowej

WBC w morfologii krwi określa całkowitą liczbę leukocytów, co może wskazywać na infekcje, stany zapalne lub inne choroby. Z kolei rozmaz krwi obwodowej pozwala określić proporcje poszczególnych typów białych krwinek (neutrofili, limfocytów, eozynofili, bazofili i monocytów). Ułatwia to diagnostykę różnych schorzeń.

Sprawdź: Czy wynik morfologii krwi może sugerować obecność pasożytów?

Przyczyny podwyższonego poziomu leukocytów (leukocytoza)

Leukocytoza to stan, w którym liczba białych krwinek przekracza normę, czyli >10,0 tys./µl u dorosłych. Może być reakcją organizmu na infekcję, stan zapalny lub chorobę układową.

Infekcje bakteryjne i wirusowe

• Bakterie – infekcje bakteryjne, takie jak zapalenie płuc, angina ropna czy sepsa, często powodują wzrost liczby neutrofili.
• Wirusy – infekcje wirusowe (np. grypa, COVID-19, mononukleoza) mogą zwiększać liczbę limfocytów.
• Pasożyty np. glista ludzka, mogą powodować wzrost eozynofili.

Stany zapalne i choroby autoimmunologiczne

• Przewlekłe choroby zapalne – w zależności od rodzaju choroby i stopnia jej zaawansowania mogą prowadzić zarówno do podwyższonego, jak i do obniżonego poziomu leukocytów.
• Alergie i astma – alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, atopowe zapalenie skóry i astma mogą prowadzić do wzrostu eozynofili i bazofili.
• Ostre stany zapalne, np. ostre zapalenie wyrostka robaczkowego czy zapalenie jelit – mogą podnosić poziom leukocytów.

Nowotwory krwi

• Białaczka – niekontrolowany wzrost liczby leukocytów (często >50–100 tys./µl), spowodowany nowotworową proliferacją komórek szpiku kostnego.
• Chłoniaki, np. chłoniak Hodgkina lub chłoniaki nieziarnicze – mogą powodować wzrost limfocytów.
• Zespoły mieloproliferacyjne – np. przewlekła białaczka szpikowa (CML) prowadzi do nadprodukcji białych krwinek.

Stres fizyczny i emocjonalny

• Wysiłek fizyczny – intensywny trening, urazy, operacje mogą tymczasowo podnieść liczbę leukocytów.
• Stres psychiczny – długotrwały stres stanowić przyczynę zwiększenia liczby białych krwinek.

Wpływ niektórych leków i palenia tytoniu

• Leki – kortykosteroidy (np. prednizon), adrenalina, lit, niektóre antybiotyki i beta-agoniści mogą powodować leukocytozę.
• Palenie tytoniu – długotrwałe palenie prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, co może zwiększać liczbę leukocytów.

Przyczyny obniżonego poziomu leukocytów (leukopenia)

Leukopenia to stan, w którym liczba białych krwinek spada poniżej normy, czyli <4,0 tys./µl u dorosłych. Może być wynikiem chorób, niedoborów składników odżywczych, zaburzeń szpiku kostnego lub działania leków.

Infekcje wirusowe i bakteryjne

• Przewlekłe infekcje wirusowe, np. HIV, wirusowe zapalenie wątroby, grypa, mononukleoza, różyczka, odra – mogą powodować leukopenię poprzez zahamowanie produkcji leukocytów.
• Ciężkie infekcje bakteryjne (posocznica) – mogą prowadzić do zużycia leukocytów w walce z zakażeniem, co powoduje ich spadek we krwi.

Choroby autoimmunologiczne

• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i inne choroby autoimmunologiczne mogą prowadzić do niszczenia białych krwinek przez organizm.
• Zespół Sjögrena – atakuje komórki układu odpornościowego, co prowadzi do leukopenii.

Zaburzenia szpiku kostnego

• Aplazja szpiku, np. niedokrwistość aplastyczna, w której szpik kostny nie produkuje wystarczającej liczby leukocytów.
• Mielodysplazja – zaburzenia produkcji białych krwinek w szpiku.
• Nowotwory szpiku – białaczki i chłoniaki mogą prowadzić do wyparcia prawidłowych komórek krwiotwórczych.

Niedobory składników odżywczych

• Niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego – te składniki są niezbędne do prawidłowej produkcji leukocytów.

Działanie leków i toksyn

• Chemioterapia i radioterapia – leki cytotoksyczne uszkadzają szpik kostny, co powoduje leukopenię.
• Leki immunosupresyjne, stosowane po przeszczepach oraz w leczeniu chorób autoimmunologicznych (np. metotreksat, cyklosporyna).
• Antybiotyki i leki przeciwpadaczkowe – niektóre antybiotyki (np. chloramfenikol) i leki na padaczkę mogą obniżać poziom leukocytów.
• Alkohol i toksyny – przewlekłe spożycie alkoholu oraz kontakt z toksynami (np. benzenem) może hamować produkcję leukocytów.

Choroby wątroby i śledziony

• Marskość wątroby – zaburza produkcję czynników wpływających na poziom leukocytów.
• Powiększenie śledziony (hipersplenizm) – nadmierne niszczenie leukocytów przez śledzionę może prowadzić do ich niedoboru.

Diagnostyka i badania dodatkowe w ocenie leukocytów

Prawidłowa diagnostyka poziomu białych krwinek wymaga przeprowadzenia szeregu badań laboratoryjnych, które pomagają określić przyczynę nieprawidłowego poziomu leukocytów oraz ewentualne schorzenia współistniejące.

Morfologia krwi z rozmazem 

Podstawowym badaniem jest morfologia krwi z rozmazem. Pozwala określić całkowitą liczbę leukocytów oraz procentowy udziału ich poszczególnych rodzajów (neutrofili, limfocytów, eozynofili, bazofili, monocytów).

Badanie szpiku kostnego 

W przypadku nieprawidłowych wyników morfologii krwi, zwłaszcza jeśli podejrzewa się nowotwory układu krwiotwórczego lub aplazję szpiku, badany jest szpik kostny. Próbkę pobiera się najczęściej z kości biodrowej i analizuje pod mikroskopem.

Badania immunologiczne 

Pozwalają na identyfikację chorób autoimmunologicznych, które mogą powodować nieprawidłowości w liczbie leukocytów.

Przykładowe testy immunologiczne:

• ANA (przeciwciała przeciwjądrowe) – wykrywanie tocznia i innych chorób autoimmunologicznych,
• RF (czynnik reumatoidalny) – diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów,
• przeciwciała przeciw neutrofilom (ANCA) – diagnoza zapaleń naczyń.

Testy na zakażenia wirusowe i bakteryjne 

Wykonuje się je, gdy prawdopodobną przyczyną nieprawidłowego poziomu leukocytów jest zakażenie. Przykładowe testy diagnostyczne:

• PCR i testy serologiczne na wirusy (np. HIV, wirusowe zapalenie wątroby, EBV – mononukleoza, CMV),
• posiewy bakteryjne – diagnostyka infekcji bakteryjnych,
• poziom CRP i OB – określenie poziomu stanu zapalnego w organizmie.

Jak dbać o prawidłowy poziom krwinek białych?

Zdrowa dieta, bogata w witaminy i minerały

Aby organizm mógł skutecznie produkować komórki krwi, w tym leukocyty, należy dostarczać mu odpowiednich składników odżywczych, takich jak:

• żelazo – wspiera produkcję komórek krwi i zapobiega anemii, jego dobrymi źródłami są: czerwone mięso, jaja, rośliny strączkowe, szpinak,
• witamina B12 – niezbędna dla prawidłowego działania szpiku kostnego, znajdziesz ją w rybach, mięsie, jajkach i nabiale,
• kwas foliowy – wspomaga syntezę DNA i regenerację leukocytów, włącz do diety zielone warzywa liściaste, cytrusy, orzechy,
• witamina C – wzmacnia odporność i wspiera produkcję białych krwinek, jej dobrym źródłem są cytrusy, papryka, kiwi,
• cynk i selen – wzmacniają odporność i wspierają funkcjonowanie leukocytów, są obecne w orzechach brazylijskich, owocach morza, pestkach dyni.

Regularna aktywność fizyczna i kontrolowanie poziomu stresu

• Aktywność fizyczna – umiarkowany wysiłek, np. spacery, pływanie czy jazda na rowerze, wspiera układ odpornościowy i krążenie.
• Redukcja stresu – przewlekły stres zwiększa poziom kortyzolu, który może osłabiać odporność i zmniejszać liczbę leukocytów. Wprowadź do codziennego planu ćwiczenia oddechowe, uprawiaj jogę, odpoczywaj. 
• Odpowiednia ilość snu – regeneracja organizmu podczas snu wspomaga prawidłową produkcję leukocytów. Śpij co najmniej 7–8 godzin na dobę i zachowaj higienę snu.

Unikanie substancji toksycznych

• Rzuć palenie – dym papierosowy powoduje przewlekły stan zapalny i może zaburzać równowagę leukocytów.
• Ogranicz alkohol – nadmierne spożycie osłabia funkcjonowanie układu odpornościowego i może prowadzić do niedoborów składników odżywczych.
• Unikaj toksyn środowiskowych – substancje chemiczne, np. pestycydy i metale ciężkie, mogą negatywnie wpływać na produkcję białych krwinek.

Regularne badania krwi w celu monitorowania stanu zdrowia

Co najmniej raz w roku wykonuj morfologię krwi z rozmazem, która pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Nie interpretuj wyników samodzielnie, tylko zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. W przypadku nieprawidłowych wyników specjalista skieruje Cię na dodatkowe badania, np. badania w kierunku infekcji.

Autor: Agnieszka Gotówka

Bibliografia

1. M. Pietruszuk i in., Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Kolegium Medycyny Laboratoryjnej dotyczące badania morfologii krwi do stosowania w medycznych laboratoriach diagnostycznych 2024, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2024, nr 60(3), s. 139–172.
2. W. Kawalec, R. Grenda, M. Kulus, Pediatra, wyd. III, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2024.
3. B. Solnica, A. Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, wyd. V, Edra Urban & Partner, Wrocław 2022.
4. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

---