Spis treści:
- Kwas moczowy – co to jest?
- Jak wygląda badanie kwasu moczowego?
- Kwas moczowy – normy we krwi i w moczu
- Objawy hiperurykemii
- Wysoki poziom kwasu moczowego – przyczyny
- Przyczyny obniżonego stężenia kwasu moczowego
- Diagnostyka hiperurykemii – jakie badania wykonać?
- Nieprawidłowe stężenie kwasu moczowego – leczenie
Badanie stężenia kwasu moczowego służy ocenie obrotu komórkowego w organizmie oraz czynności wydalniczej nerek. Nadmierne wytwarzanie kwasu moczowego w dnie moczanowej, rozpad komórek nowotworowych czy niewydolność nerek prowadzą do podwyższenia poziomu tego związku we krwi. Sprawdź, jakie są normy stężenia kwasu moczowego i co może być przyczyną nieprawidłowego wyniku.
Kwas moczowy – co to jest?
Kwas moczowy powstaje w wątrobie, w wyniku procesów rozpadu wewnątrz- i zewnątrzpochodnych związków purynowych. Z organizmu jest usuwany z moczem (dwie trzecie) oraz przez przewód pokarmowy (jedna trzecia). Zbyt wysoki poziom tego związku we krwi prowadzi do odkładania się kryształów moczanu sodowego w stawach i nerkach.
Jak wygląda badanie kwasu moczowego?
Ocenę stężenia kwasu moczowego przeprowadza się najczęściej w surowicy lub osoczu krwi pobranej zwykle z żyły łokciowej. Rzadziej oznacza się jego poziom w moczu. Badanie należy wykonać w godzinach porannych, na czczo (ostatni posiłek powinien być spożyty najpóźniej o godzinie 18 poprzedniego dnia). Stężenie kwasu moczowego we krwi wykazuje zmienność dobową – w przypadku powtarzanych oznaczeń krew należy pobierać o tej samej porze.
Kwas moczowy – normy we krwi i w moczu
Wartości referencyjne kwasu moczowego:
- stężenie w surowicy krwi:
- kobiety – 2,5–6,0 mg/dl,
- mężczyźni – 3,5–7,0 mg/dl,
- dobowe wydalanie z moczem:
- w przypadku stosowania zwykłej diety – 0,9 g na dobę,
- w przypadku stosowania diety ubogopurynowej – poniżej 0,45 g na dobę. [1]
Objawy hiperurykemii
Podwyższenie stężenia kwasu moczowego we krwi, czyli hiperurykemia, prowadzi do odkładania się kryształów moczanu sodowego w narządach.
Powstawanie złogów w stawach powoduje wystąpienie objawów dny moczanowej (moczanowego zapalenia stawów) – nagłego silnego bólu stawu przebiegającego zwykle z obrzękiem i zaczerwienieniem skóry w jego okolicy. Najczęściej dotyczy dużego palca u nogi (śródstopno-paliczkowego I, podagra). Objawy często pojawiają się u osób predysponowanych po błędzie dietetycznym (posiłek bogaty w mięso, spożycie alkoholu).
Wysokie stężenie kwasu moczowego może powodować wytrącanie się złogów w drogach moczowych i prowadzić do wystąpienia kamicy nerkowej. Typowym symptomem choroby jest kolka nerkowa spowodowana przemieszczaniem się złogu do moczowodu. Polega ona na silnym kolkowym bólu w okolicy lędźwiowej promieniującym do spojenia łonowego i zewnętrznych narządów płciowych. Często towarzyszą mu nudności, wymioty, niepokój i częstomocz, a niekiedy obecność krwi w moczu.
Wysoki poziom kwasu moczowego – przyczyny
Hiperurykemia może być spowodowana:
- zwiększonym wytwarzaniem kwasu moczowego w organizmie, np. w przebiegu dny pierwotnej, która jest chorobą uwarunkowaną genetycznymi nieprawidłowościami w działaniu enzymów biorących udział w metabolizmie puryn,
- nieprawidłową dietą z dużą zawartością produktów bogatopurynowych (mięsa, alkoholu, owoców),
- rozpadem tkanek, m.in. w wyniku leczenia przeciwnowotworowego (po chemioterapii),
- obecnością nowotworów mieloproliferacyjnych, czerwienicy prawdziwej,
- zaburzeniem wydalania kwasu moczowego w nerkach w przebiegu niewydolności nerek (zarówno ostrej, jak i przewlekłej), niedoczynności tarczycy lub podczas stosowania leków moczopędnych,
- zatruciem metalami ciężkimi, m.in. ołowiem.
Przyczyny obniżonego stężenia kwasu moczowego
Hipourykemia (obniżone stężenie kwasu moczowego) jest obserwowane w przypadku:
- leczenia allopurynolem,
- wrodzonego niedoboru enzymu – oksydazy ksantynowej,
- zespołu nabytego niedoboru odporności (AIDS),
- ciąży,
- zespołu nieadekwatnego wydzielania wazopresyny,
- akromegalii (choroby spowodowanej nadmiarem hormonu wzrostu),
- stosowania dużych dawek salicylanów, leczenia glikokortykosteroidami.
Diagnostyka hiperurykemii – jakie badania wykonać?
Stwierdzenie nieprawidłowego stężenia kwasu moczowego we krwi wymaga konsultacji z lekarzem. Przeprowadzenie dokładnego wywiadu dotyczącego m.in. stosowanej diety, objawów, przyjmowanych leków i przebytego leczenia przeciwnowotworowego może wstępnie pomóc w postawieniu diagnozy. Badania dodatkowe powinny obejmować ocenę czynności nerek (pomiar we krwi stężenia kreatyniny, mocznika) i tarczycy (TSH, fT3, fT4, przeciwciała anty-TPO, anty-TG i anty-TSH). W badaniu USG możliwe jest wykrycie cech kamicy moczowej.
Nieprawidłowe stężenie kwasu moczowego – leczenie
Bez względu na przyczynę hiper- lub hipourykemii nieprawidłowy wynik badania stężenia kwasu moczowego, nawet u osoby bez objawów choroby, należy skonsultować z lekarzem. Po ustaleniu rozpoznania najważniejsze jest włączenie leczenia przyczynowego choroby leżącej u podłoża nieprawidłowości. W zależności od rodzaju schorzenia zasadniczego terapia może obejmować m.in. poprawę funkcji wydzielniczej nerek, leczenie onkologiczne (w przypadku nowotworów) czy hormonalne (w niedoczynności tarczycy).
Leczenie dny moczanowej polega na modyfikacji stylu życia oraz farmakoterapii. Zaleca się stosowanie diety ubogopurynowej, unikania alkoholu, rzucenie palenia papierosów, zmniejszenie masy ciała u osób z nieprawidłowym BMI i regularną aktywność fizyczną. Podstawą leczenia farmakologicznego w fazie przewlekłej jest zapobieganie napadom dny poprzez włączenie allopurynolu – inhibitora oksydazy ksantynowej obniżającego stężenie kwasu moczowego we krwi. Ostry napad dny moczanowej wymaga zwykle stosowania kolchicyny, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a czasem także glikokortykosteroidów.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013, s. 192–194.
- P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1520, 1600–1607, 2078–2084.
- Jung Hwan Park, Yong-Il Jo, Jong-Ho Lee, Renal effects of uric acid: hyperuricemia and hypouricemia, „Korean J Intern Med.” 2020 Nov; 35(6): 1291–1304. Dostęp online: kwiecień 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7652664/