Lipoproteiny – co to jest? Kiedy powinno się je zbadać?

Lipoproteiny to związki, które kojarzone są przede wszystkim z chorobami układu krążenia. Nieprawidłowy ich poziom stanowi bowiem jeden z głównych czynników ryzyka tego typu schorzeń. Dowiedz się, jakie są rodzaje lipoprotein i za co one odpowiadają. Sprawdź, jak bada się stężenie tych związków i jaki ich poziom uważa się za normę. Poznaj wskazania do oznaczenia stężenia lipoprotein i objawy sugerujące ich nieprawidłową wartość. Te informacje i nie tylko czekają na Ciebie w poniższym poradniku. 

Lipoproteina – co to jest?

Lipoproteina to wielkocząsteczkowy kompleks składający się z cholesterolu, trójglicerydów, fosfolipidów, białek (tzw. apolipoprotein). Biorąc pod uwagę właściwości biochemiczne, wyróżniono następujące frakcje lipoprotein:

• o dużej zawartości cholesterolu – HDL (z ang. high-density lipoprotein), LDL (z ang. low-density lipoprotein);
• o dużej zawartości triglicerydów – chylomikrony (CM), VLDL (z ang. very low-density lipoprotein).

Lipoproteiny o dużej zawartości triglicerydów

Chylomikrony to największe lipoproteiny występujące we krwi. W około 90% złożone są z triglicerydów. Powstają w ścianie jelita cienkiego. Ich głównym zadaniem jest transport pochodzących z pokarmu związków, takich jak: cholesterol, trójglicerydy, fosfolipidy, i przenoszenie ich z jelita cienkiego do wątroby i mięśni. Do lipoprotein o dużej zawartości triglicerydów należy również VLDL. To lipoproteina o bardzo niskiej/małej gęstości. Zawiera około 60% triglicerydów. Wytwarzana jest przez wątrobę. VLDL odpowiedzialne jest za transport lipidów z wątroby do tkanki tłuszczowej. 

Lipoproteiny o dużej zawartości cholesterolu

LDL to inaczej lipoproteina o niskiej/małej gęstości. To główny transporter cholesterolu z wątroby do innych narządów, w tym zwłaszcza do mięśni, nerek, kory nadnerczy. W formie LDL znajduje się większość cholesterolu krążącego we krwi.

Lipoproteina ta powstaje w wyniku ciągu przemian VLDL → IDL → LDL.

IDL (z ang. intermediate density lipoprotein) to lipoproteina o pośredniej gęstości, która jak widać, jest formą przejściową w procesie przemiany lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości do lipoproteiny o niskiej gęstości. LDL odkłada cząsteczki cholesterolu we włóknach mięśni budujących ściany naczyń krwionośnych. W związku z tym zwyczajowo nazywa się ją „złym cholesterolem”. Stanowi bowiem istotny czynnik ryzyka chorób układu krążenia.

HDL to lipoproteina o wysokiej/dużej gęstości. Powstaje w osoczu z IDL lub z prekursorów syntetyzowanych przez wątrobę, lub jelito. HDL jest związkiem odpowiedzialnym za transport cholesterolu we krwi, a dokładnie z tkanek obwodowych do wątroby. Wykazano, że HDL wykazuje odwrotny do LDL wpływ na układ krążenia. Wysoki poziom HDL wiąże się z obniżeniem zapadalności na schorzenia układu krążenia. Dlatego też zwyczajowo określa się go „dobrym cholesterolem”.

Czym jest lipoproteina a?

Szczególną postacią lipoprotein o niskiej gęstości jest lipoproteina a (Lp(a)). W jej budowie poza typową dla LDL strukturą znajduje się dodatkowo apolipoproteina (a). Szacuje się, że w przeważającej większości, bo w około 90%, poziom Lp(a) jest uwarunkowany genetycznie. Pozostały wpływ na stężenie tego związku mają dieta i czynniki środowiskowe. Zbyt wysoki poziom lipoproteiny a stanowi czynnik ryzyka chorób układu krążenia pochodzenia miażdżycowego (ASCVD), które mogą doprowadzić do zgonu. Dlatego też oznaczenie stężenia lipoproteiny a stosowane jest w ocenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych w grupie osób średniego i wysokiego ryzyka.

Jak sprawdzić poziom lipoprotein?

Materiałem do badania poziomu lipoprotein jest krew. Lipoproteina a stanowi frakcję LDL oznaczaną w rutynowym badaniu profilu lipidowego, chociaż badanie lipoproteiny a i pozostałych lipoprotein – zwane lipidogramem – można przeprowadzić też odrębnie. W badaniu tym dokonuje się oznaczenia następujących parametrów:

• cholesterol całkowity (CHOL),
• frakcja lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL),
• frakcja lipoprotein o niskiej gęstości (LDL),
• trójglicerydy (TG),
• cholesterol nie-HDL (wyliczany na podstawie różnicy pomiędzy cholesterolem całkowitym a frakcją HDL).

Przygotowanie do badania lipoprotein

Badanie lipoprotein wymaga od pacjenta pewnego przygotowania. Przeprowadza się je na czczo. Zaleca się, aby pacjent spożył ostatni posiłek dzień przed badaniem do godz. 18.00. Przerwa między ostatnim posiłkiem a pobraniem krwi do badania powinna wynosić 13-14 godzin. Dodatkowo zaleca się stosowanie stałej diety w okresie kilku dni poprzedzających badanie. Na badanie należy stawić się w godzinach porannych między 7.00-10.00 ze względu na dobowe zmiany w poziomie lipoprotein. W przypadku gdy oznaczenie stężenia lipoprotein dokonuje się po raz kolejny, wskazane jest zachowanie stałej pory pobierania krwi do analizy. Na 2-3 dni przed badaniem nie powinno się spożywać alkoholu. Przed badaniem należy unikać stresu i nie podejmować forsownej aktywności fizycznej. Na kwadrans przed pobraniem krwi wskazany jest odpoczynek. W miarę możliwości pacjent powinien zrelaksować się przed badaniem. Nie należy w dniu badania palić papierosów.

Pomiar stężenia lipoproteiny nie powinien być przeprowadzany:

• w czasie gorączki,
• w przebiegu infekcji,
• po udarze,
• po operacji,
• w ciągu 4 tygodni po przebytym zawale serca,
• u osób, które gwałtownie straciły znaczną masę ciała.

Lipoproteiny – normy

Z wynikami badania lipoprotein pacjent powinien zgłosić się do lekarza, najlepiej specjalisty, który skierował go na nie. Lekarz zinterpretuje wyniki, biorąc pod uwagę wiadomości uzyskane z badania podmiotowego – wywiadu medycznego, badania przedmiotowego i innych badań. Normy lipidogramu przedstawiają się następująco:

• cholesterol całkowity <190 mg/dl,
• frakcja lipoprotein małej gęstości – norma dla osób bardzo dużego, dużego, umiarkowanego/małego ryzyka wynosi odpowiednio: <70 mg/dl, <100 mg/dl, <115 mg/dl,
• frakcja lipoprotein wysokiej gęstości: >40 mg/dl dla mężczyzn, >48 mg/dl dla kobiet,
• triglicerydy < 150 mg/dl,
• frakcja cholesterolu nie-HDL – norma dla osób bardzo dużego, dużego, umiarkowanego/małego ryzyka wynosi odpowiednio: <100 mg/dl, <130 mg/dl, <145 mg/dl [1].

Za optymalną wartość lipoproteiny a u osób dorosłych uznaje się <30 mg/dl. Osoby z poziomem w przedziale 30-50 mg/dl mają umiarkowane ryzyko sercowo-naczyniowe; >50 mg/dl duże ryzyko; >180 mg/dl bardzo duże ryzyko sercowo-naczyniowe [2].

Badanie lipoprotein – wskazania

Oznaczenie poziomu lipoprotein zalecane jest profilaktycznie wszystkim dorosłym średnio raz do roku. Dokładna częstotliwość wykonywania tego badania powinna zostać określona z lekarzem w zależności od uwarunkowań i potrzeb, które wpływają na ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.

Poziom lipoprotein powinny szczególnie kontrolować osoby z nadmierną masą ciała, cukrzycą, miażdżycą, nadciśnieniem tętniczym, prowadzące siedzący tryb życia, palące papierosy, nadużywające alkoholu, narażone na silny stres, stosujące dietę bogatą w tłuszcze i cukry, obciążone genetycznie.

Badanie poziomu lipoprotein zaleca się, gdy pacjent zaobserwuje niepokojące objawy, chociaż za wysoki poziom lipoprotein nierzadko nie daje przez długi czas żadnych dolegliwości. Stąd tak istotne jest regularne rutynowe wykonywanie tego badania. U niektórych osób mogą wystąpić takie objawy:

• bóle mięśni,
• zwiększona męczliwość,
• uczucie duszności,
• skurcze nóg,
• zmiany skórne – żółtaki najczęściej w okolicach powiek lub ścięgien Achillesa, rąbek starczy rogówki (delikatne zaciemnienie na brzegu rogówki oka),
• zaburzenia trawienia.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. K.J. Filipiak, M. SokólskI, Lipidogram – interpretacja, pożądane normy lipidogramu w różnych grupach pacjentów, „Choroby Serca i Naczyń” 2017, t. 14, nr 4, s. 227–231.
2. P. Dobrowolski, A. Prejbisz, Lipoproteina (a) – prosta ocena przyszłości kardiologicznej, „Medycyna po Dyplomie” 2023, nr 3. Online: https://podyplomie.pl/medycyna/38689,lipoproteina-a-prosta-ocena-przyszlosci-kardiologicznej [dostęp: 18.02.2023].
3. E. Bankowski, Biochemia, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2005.
4. R. Kincaid Murray, D.K. Granner, V.W. Rodwell, Biochemia Harpera ilustrowana, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
5. S. Surma, M.O. Zembala, Lipoproteina (a) — dlaczego jest taka ważna, również dla kardiochirurga? Aktualny przegląd literatury i badań klinicznych, „Choroby Serca i Naczyń” 2023, t. 20, nr 2–3, s. 97–107.
6. J. Tomaszewski, Diagnostyka laboratoryjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.

Oceń artykuł