Malaria obok zakażeń HIV i gruźlicy jest jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych na świecie, która wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu, w tym zwłaszcza wśród najmłodszych chorych. Objawy malarii zmieniają się w zależności od zaawansowania choroby. Najbardziej charakterystyczne są zmiany temperatury ciała.
Malaria występuje w wielu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej. To wielonarządowa choroba związana z ogólnym niedotlenieniem tkanek na skutek głębokiej niedokrwistości lub zaczopowania drobnych naczyń włosowatych. Sprawdź, jakie objawy mogą pojawić się w przebiegu malarii i jak szybko choroba daje o sobie znać.
Co to jest malaria?
Malaria nazywana jest również zimnicą. To jedna z najgroźniejszych pasożytniczych chorób egzotycznych. Za jej powstanie odpowiada pierwotniak z rodzaju Plasmodium – zarodziec. Znanych jest około 120 gatunków zarodźców, spośród których 5 stanowi zagrożenie dla człowieka. Największy odsetek zachorowań na malarię spowodowany jest przez gatunki zarodźca sierpowatego (z łac. Plasmodium falciparum) i zarodźca ruchliwego (z łac. Plasmodium vivax). Do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na malarię należą: dzieci do 5 lat, kobiety spodziewające się dziecka, osoby o obniżonej odporności, zamieszkujące tereny endemiczne i podróżujące do miejsc występowania objawów malarii. Malarię podejrzewa się przede wszystkim u każdego chorego gorączkującego, który przebywał w rejonach malarycznych.
Jak dochodzi do rozwoju malarii? Drogi szerzenia choroby
Do zakażenia malarią dochodzi najczęściej z udziałem samic komarów należących do rodzaju Anopheles. Osobniki będące nosicielami zarodźca wstrzykują pasożyta do organizmu człowieka podczas ssania krwi. W czasie ukąszenia komary przebijają skórę i przenoszą pasożyta bezpośrednio do naczyń krwionośnych. Najczęściej do zakażenia dochodzi w części Afryki położonej na południe od Sahary, na wyspach Oceanii, w Ameryce Południowej i Środkowej, w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. W sporadycznych przypadkach można zarazić się w kraju od importowanego zarażonego komara w okolicy portów lotniczych i morskich. Możliwe jest również szerzenie się malarii podczas transplantacji narządów, przetaczania krwi czy korzystania z zanieczyszczonych narzędzi medycznych, lecz są to rzadkie przypadki transmisji pasożyta. Możliwa jest również inwazja poprzez łożysko od chorej ciężarnej do płodu.
Cykl rozwojowy zarodźca w organizmie człowieka
Zarodniki zarodźca dostają się do krwi człowieka. Pewna ich część ulega zniszczeniu przy udziale leukocytów, czyli białych krwinek, a część naczyniami krwionośnymi dociera do wątroby. W hepatocytach, czyli w komórkach wątrobowych, zarodniki dojrzewają. Trwa to 1–3 tygodnie. Nowopowstała postać to schizonta, z której w ciągu 5–21 dni uwalnia się do krwi 2000–40000 merozoitów. Te atakują erytrocyty, czyli czerwone krwinki. W konsekwencji tego dochodzi do ich rozpadu i pojawienia się objawów malarii. W erytrocytach powstają zarodniki zarodźca, którymi mogą zarażać samice komara z rodzaju Anopheles podczas pobierania krwi. W ciele owada nabierają zdolności do zakażania kolejnych ludzi. Zdarzają się przypadki, że P. vivax w uśpionej formie (hypnozoit) pozostaje w wątrobie i powoduje nawroty malarii kilka tygodni lub nawet kilka lat później.
Jak szybko pojawiają się objawy malarii?
Kliniczne objawy malarii pojawiają się po okresie wylęgania. Ten może być różny w zależności od rodzaju zarodźca, którym człowiek został zakażony. Przykładowo dla zarodźca sierpowatego wynosi on 7–14 dni, dla zarodźca ruchliwego 8–14 dni. W przypadku gatunków rzadziej atakujących człowieka bywa on zazwyczaj dłuższy – może wynosić nawet 30 dni.
Jakie są objawy malarii?
Na początkowym etapie zaawansowania malarii towarzyszą niecharakterystyczne objawy. Jako pierwsze pojawiają się dreszcze i wzrost temperatury ciała (nawet ponad 40°C). Chorzy skarżą się na bóle głowy i dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak: nudności, wymioty, a czasem też biegunka. W następnej kolejności pojawiają się obfite poty i dochodzi do znacznego spadku temperatury ciała. Takie ataki malaryczne pojawiają się z różną częstotliwością. W przypadku najczęściej atakujących człowieka zarodźców występują one co 48 godzin w malarii wywołanej przez zarodźca ruchliwego (tzw. trzeciaczka), a przy zakażeniu zarodźcem sierpowatym są nieregularne albo stałe (tzw. malaria tropikalna, złośliwa trzeciaczka).
Z czasem pojawiają się objawy związane z niszczeniem krwinek czerwonych. U chorych rozwija się niedokrwistość hemolityczna – niski poziom erytrocytów powoduje: osłabienie, ból brzucha, nudności, gorączkę, przyspieszenie tętna. W wyniku rozpadu erytrocytów występuje hemoglobinuria. Pod pojęciem tym kryje się stan, w którym hemoglobina przedostaje się do moczu. W wyniku uszkodzenia komórek wątrobowych rozwija się żółtaczka, która charakteryzuje się zażółceniem skóry, błon śluzowych i białkówek oczu.
U osób z malarią obserwuje się wzrost aktywności aminotransferaz, czyli enzymów uczestniczących w metabolizmie aminokwasów. W moczu stwierdza się obecność białka (tzw. proteinuria) i urobilinogenurię, czyli podwyższony poziom urobilinogenu. Obecność tej pochodnej bilirubiny ma znaczenie diagnostyczne w przypadku chorób wątroby. W przebiegu malarii pojawić się mogą również inne objawy, w tym m.in.: bóle mięśniowe, objawy neurologiczne, jak: zaburzenia świadomości, duszność, bóle kręgosłupa, kaszel, ból brzucha, brak apetytu. U osób, które stosowały profilaktykę przeciwmalaryczną lub uzyskały częściową odporność na zarodźca, choroba może mieć nietypowy przebieg.
Objawy malarii – problem w postawieniu rozpoznania
Na podstawie samych objawów malarii i badania podmiotowego nie sposób postawić rozpoznania, tym bardziej że podobny obraz mogą mieć inne zakaźne schorzenia gorączkowe, m.in.: denga, gruźlica, dur brzuszny, ale i choroby niezakaźne o ciężkim przebiegu, np.: mocznica, śpiączka cukrzycowa, chłoniaki. Ostateczne potwierdzenie malarii daje specjalistyczne badanie mikroskopowe krwi pełnej. W pobranej próbce szuka się form zarodźca malarii w krwinkach czerwonych. W ciężkich przypadkach konieczne jest rozpoczęcie leczenia przeciwmalarycznego przed ostatecznym rozstrzygnięciem rozpoznania.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Kalinowska-Nowak, M. Bociąga-Jasik, M. Leśniak i wsp., Ryzyko zarażenia malarią w czasie podróży w świetle danych Kliniki Chorób Zakaźnych w Krakowie z lat 1996–2010, „Przegląd Epidemiologiczny” 2012, nr 66, s. 431–436.
- D. Salamon, A. Garlicki, Zachorowanie na zimnicę zawleczone do Polski – opis przypadku, „Przegląd Epidemiologiczny” 2009, nr 63, s. 317–319.
Toksoplazmoza w ciąży – objawy i konsekwencje Poprzedni wpis 