Spis treści:
Badanie mocznika jest wykorzystywane w diagnostyce funkcji nerek i chorób metabolicznych. Najczęściej przeprowadza się je z krwi. Przeczytaj, jakie są wskazania do oznaczenia tego parametru. Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny zbyt niskiego i zbyt wysokiego poziomu mocznika we krwi.
Co to jest mocznik w badaniu krwi?
Mocznik to organiczny związek chemiczny, który składa się z dwutlenku węgla oraz amoniaku. Jest końcowym produktem przemiany białek (głównego składnika budulcowego) i innych związków azotowych. Powstaje przede wszystkim w wątrobie w ramach tzw. cyklu mocznikowego. Eksperci określają w ten sposób ciąg reakcji chemicznych, których celem jest przetworzenie toksycznego amoniaku do mocznika, który jest od niego mniej szkodliwy.
Razem z krwią mocznik trafia z wątroby do nerek. Tam podlega procesowi filtracji kłębuszkowej, sekrecji i wchłaniania zwrotnego w kanalikach nerkowych. Organizm wydala mocznik głównie z moczem, w niewielkiej części (bo w około 10%) przez przewód pokarmowy oraz przez skórę razem z potem.
Mocznik – co wpływa na jego poziom we krwi?
Za normę u osób dorosłych uznaje się stężenie mocznika we krwi wynoszące 2,5-6,4 mmol/dm³ (15–40 mg/dl). W przypadku dzieci poziom mocznika jest niższy. Związane jest to głównie z przewagą procesów anabolicznych, które związane są z ogólnym wzrostem masy i rozmiarów ciała. Młode organizmy zużywają duże ilości białka na rozrost mięśni i szkieletu. W związku z tym mniej aminokwasów podlega procesom katabolicznym. Obniżone wartości mocznika we krwi obserwuje się również u kobiet w ciąży.
Wśród czynników wpływających na stężenie mocznika w krwi eksperci wymieniają zwłaszcza:
- wydalanie i wchłanianie zwrotne mocznika przez nerki,
- rozpad endogennych, czyli własnych, białek organizmu,
- podaż białka w diecie (wysoko- lub niskobiałkową dietę),
- poziom nawodnienia i równowagi jonowej,
- wątrobową syntezę białek.
Mocznik – wskazania do badania
Badanie poziomu moczniku w organizmie przeprowadzane jest z licznych wskazań. Razem z badaniem kreatyniny (produktu ubocznego metabolizmu tkanek, który jest wydalany przez nerki), przesączenia kłębuszkowego, kwasu moczowego i klirensu kreatyniny, wykorzystywany jest w ocenie wydolności nerek. Oznaczenia stężenia mocznika we krwi dokonuje się w celu różnicowania przyczyn zbyt wysokiego poziomu związków azotowych w organizmie. W związku z tym badanie mocznika przydatne jest w diagnostyce przyczyn azotemii przednerkowej i pozanerkowej.
Badanie stężenia mocznika we krwi wykorzystywane jest do oceny efektywności prowadzonego leczenia i jego ewentualnych modyfikacji. Wskazane jest ono u osób poddawanych leczeniu nerkozastępczemu (tzw. dializoterapii). Dodatkowo, aby ocenić stopień nasilenia katabolizmu białkowego, czyli rozpadu białek na mniejsze cząsteczki. Badanie to przeprowadza się także, aby sprawdzić toksemię mocznicową u osób z niewydolnością nerek.
Badanie mocznika we krwi stanowi też element diagnostyki, m.in.:
- uszkodzenia wątroby,
- niewydolności serca,
- chorób metabolicznych,
- krwawienia z przewodu pokarmowego.
Profilaktyczne badanie mocznika we krwi
Eksperci zalecają wykonanie badania mocznika we krwi profilaktycznie. Podkreślają, że choroby nerek przez długi czas rozwijają się bez żadnych objawów lub dając odczuć jedynie skąpe dolegliwości. Kontrola poziomu mocznika we krwi pozwoli na wczesne ich rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Badanie mocznika z krwi zaleca się wykonać średnio raz do roku.
Objawy, które mogą sugerować zaburzenia w pracy nerek, to m.in.:
- obrzęki, zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych,
- zaburzenie koncentracji,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- nudności, wymioty,
- nadmierna senność,
- mrowienie w kończynach,
- ogólny wzrost zmęczenia i większa męczliwość,
- uporczywy świąd skóry,
- nieprawidłowa ilość i częstotliwość oddawanego moczu,
- zmiana w wyglądzie moczu.
Jak wygląda badanie poziomu mocznika?
Materiałem do oznaczenia poziomu mocznika w organizmie jest zazwyczaj krew. Rzadziej w analizie laboratoryjnej wykorzystuje się w tym celu mocz. Próbka krwi do badania pobierana jest przeważnie z naczynia krwionośnego biegnącego w dole łokciowym. Z wynikami badania mocznika pacjent powinien zgłosić się do lekarza, najlepiej do specjalisty, który zlecił wykonanie testu. Interpretacja wyników badania powinna być przeprowadzona przy uwzględnieniu informacji uzyskanych w ramach wywiadu medycznego oraz oceny stanu zdrowia pacjenta w badaniu przedmiotowym i innych wykonanych badaniach.
Trzeba pamiętać, że badanie mocznika z krwi wymaga ze strony pacjenta specjalnego przygotowania. Krew do analizy powinna być pobrana w godzinach porannych – najlepiej między 7.00 a 10.00. Na badanie należy zgłosić się na czczo. Ostatni posiłek powinien zostać spożyty do godziny 18.00 w dniu przed badaniem. Wymagana jest 13-14-godzinna przerwa w przyjmowaniu pokarmów. Na 2-3 dni przed badaniem pacjent powinien powstrzymać się od spożywania alkoholu. Przed pobraniem krwi do analizy zalecany jest krótkotrwały odpoczynek – aktywność fizyczna może wpływać na wyniki. Osoby zażywające leki powinny omówić z lekarzem konieczność ich odstawienia na określony czas czy powstrzymania się od przyjęcia przed badaniem. Nie ma żadnych przeciwwskazań do badania mocznika we krwi poza nieprawidłowym przygotowaniem pacjenta, które zafałszowałoby wyniki testu.
Uzyskanie nieprawidłowych wyników badania mocznika we krwi jest punktem wyjścia do poszerzenia diagnostyki o dodatkowe badania, które pozwolą na sprecyzowanie przyczyny zaburzenia.
Badanie mocznika – przyczyny zwiększonego stężenia
Podwyższony poziom mocznika we krwi obserwuje się w przebiegu wielu patologicznych stanów. Za wysokie stężenie tego parametru może wskazywać m.in. na: zbyt dużą ilość białka w diecie, odwodnienie organizmu, stosowanie suplementów białkowych. Dochodzi do niego przy zwiększonym katabolizmie (procesie rozpadu białek), który może towarzyszyć intensywnemu krwawieniu do przewodu pokarmowego czy uszkodzeniom tkanek (np. w przypadku przewlekłego przyjmowania glikokortykosteroidów, chemioterapii nowotworów, oparzeń, nadczynności tarczycy, chorób o ciężkim przebiegu).
Podwyższone wartości mocznika we krwi dają podejrzenie ostrej i przewlekłej niewydolności nerek. Za wysoki poziom mocznika we krwi to wynik obniżenia perfuzji nerkowej (obniżonego przepływu), skąpomoczu (zmniejszenia ilości wydalanego moczu) i bezmoczu. Zmniejszenie diurezy, czyli wytwarzania moczu, obserwuje się w chorobach przebiegających z wysoką gorączką, w uporczywych wymiotach, biegunkach, zlewnych potach, ostrej niewydolności nerek, schyłkowej mocznicy, wodonerczu, ostrym kłębuszkowym zapaleniu nerek.
Badanie mocznika – przyczyny obniżonego stężenia
Obniżony mocznik w badaniu krwi może być związany z niską zawartością białka w diecie oraz z niedożywieniem. Wśród możliwych przyczyn za niskiego poziomu mocznika we krwi specjaliści wymieniają: zespoły złego wchłaniania, ciężkie schorzenia wątroby (niezdolność narządu do przekształcania produktów pośrednich metabolizmu białka w mocznik), obniżony katabolizm. Dodatkowo poliurię, czyli wielomocz. To stan nadmiernego wydalania moczu przez organizm, związany przede wszystkim z przyjmowaniem zbyt dużej ilości płynów. Może pojawić się po spożyciu alkoholu czy u kobiet w ciąży. Za poliurię odpowiadają też zaburzenia zatrzymywania wody przez nerki, które rozwinąć się mogą w stanach chorobowych, takich jak: ostra niewydolność nerek (druga faza choroby), zespół Conna, przewlekła niewydolność nadnerczy, cukrzyca, moczówka prosta, wielotorbielowatość nerek, torbielowatość/gąbczastość rdzenia nerek.
A: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- W. Mizerski, Tablice biologiczne, Adamantan, Warszawa 2004, s. 249, 252,
- A. Steciwko, I. Schneider, S. Krautzig, Choroby wewnętrzne na dyżurze, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.
- J. G. Salway, The Krebs Uric Acid Cycle: A Forgotten Krebs Cycle, “Trends in Biochemical Sciences” 2018, nr 43, s. 847–849.
- A. Szutowicz, A. Raszei-Specht, Diagnostyka Laboratoryjna, t. 1, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009.