Na co wskazuje ujemny posiew moczu?

Utrzymywanie się objawów zakażenia układu moczowego, mimo ujemnego posiewu moczu, wymaga szczególnej uwagi. Podobnie jak nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu, np. obecność leukocytów, może sugerować, że hodowla drobnoustroju została niewłaściwie przeprowadzona lub występują czynniki, które zakłócają przebieg testu. Dowiedz się więcej, co oznacza ujemny wynik posiewu moczu

Co to znaczy „posiew moczu”?

Badanie mikrobiologiczne moczu, czyli jego posiew, służy do wykrywania obecności i identyfikacji drobnoustrojów w próbce pobranej od pacjenta. Stanowi ono niezbędny krok podczas diagnostyki zakażeń układu moczowego.

Jakie są wskazania do wykonania posiewu moczu?

Posiew moczu warto wykonać przede wszystkim przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego (ZUM). Szczególną czujność należy zachować, gdy charakterystyczne objawy w obrębie układu moczowo-płciowego występują u kobiety w ciąży lub osoby ze świeżo zdiagnozowaną cukrzycą. Wynik badania pozwala na potwierdzenie obecności w drogach moczowych drobnoustroju, który mógł być przyczyną infekcji. 

Niekiedy posiew moczu okazuje się także przydatny po zakończeniu leczenia zakażenia dróg moczowych. Wówczas służy do potwierdzenia skuteczności zastosowanej terapii.

Kiedy należy podejrzewać zakażenie układu moczowego?

Posiew moczu to jedno z najważniejszych badań, które należy wykonać u pacjenta z podejrzeniem zakażenia układu moczowego. Pozwala ono na wykrycie infekcji, określenie, jaki drobnoustrój jest za nią odpowiedzialny oraz jaki antybiotyk może zostać użyty podczas leczenia. 

Zakażenie układu moczowego może obejmować:

• jego górny odcinek, zwykle w postaci odmiedniczkowego zapalenia nerek,
• dolną część, najczęściej jako zapalenie pęcherza moczowego.

Do najczęstszych objawów odmiedniczkowego zapalenia nerek należą:

• ból w dolnej części pleców, który zwykle występuje tylko po jednej stronie i może mieć różne nasilenie;
• zwiększenie dyskomfortu pod wpływem nawet lekkiego uderzenia lub wstrząsania okolicy lędźwiowej kręgosłupa;
• bolesność, która promieniuje do okolic pachwiny, narządów płciowych i wewnętrznej strony uda;
• pieczenie i dyskomfort podczas oddawania moczu i częste oddawanie moczu, zwłaszcza gdy dodatkowo występuje zapalenie dolnego odcinka układu moczowego;
• objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie, ból głowy i brzucha. Dodatkowo mogą pojawiać się gorączka, dreszcze, nudności i wymioty. 

Z kolei o infekcji dolnych dróg moczowych należy myśleć, gdy pojawiają się dolegliwości takie jak:

• częste oddawanie moczu, także w nocy,
• uczucie parcia na mocz,
• bolesne oddawanie moczu,
• pieczenie podczas oddawania moczu,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, zalegania moczu bezpośrednio po jego oddaniu,
• zmiany zapachu i barwy moczu, np. obecność krwi,
• ból w podbrzuszu i okolicy lędźwiowej.

Jak przebiega badanie?

Podstawowym materiałem do diagnostyki przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego jest mocz. Powinien on zostać pobrany ze środkowego strumienia, po dokładnej toalecie okolic intymnych. Właściwe uzyskanie próbki ma bardzo duże znaczenie, ponieważ błędy na tym etapie mogą sprawić, że ocena materiału będzie niemożliwa lub zafałszowana. Z tego powodu tak ważne jest stosowanie się do zasad, które wskazują, jak powinno przebiegać oddanie próbki moczu do badania:

• W przypadku kobiety z objawami ZUM konieczna jest właściwa toaleta przed pobraniem. Na początku należy dokładnie umyć okolice cewki moczowej i krocza wodą z mydłem, później wytrzeć w kierunku od przodu do tyłu, a na koniec warto przemyć te miejsca jeszcze raz za pomocą gazika nasączonego wodą. Bezpośrednio przed pobraniem konieczne jest rozchylenie warg sromowych i oddanie pierwszej porcji moczu do toalety, aby przepłukać cewkę. Środkową porcję strumienia moczu należy pobrać do jałowego pojemnika i szczelnie go zamknąć.
• U kobiet w ciąży dopuszcza się pobranie środkowego strumienia moczu bez wcześniejszej toalety. 
• U mężczyzn próbkę można pobrać po przemyciu ujścia cewki moczowej jedynie wodą przy pomocy gazików. Podczas oddawania moczu należy pamiętać o odprowadzeniu napletka, aby ograniczyć ryzyko zakażenia materiału bakteriami z zewnątrz. Pierwsza porcja moczu powinna zostać oddana do toalety, środkowa zaś do jałowego pojemnika.
• W przypadku dzieci mocz na posiew należy pobrać po dokładnej toalecie okolic ujścia cewki moczowej.
• U pacjentów starszych, którzy wymagają opieki, mocz na posiew także należy pobierać po dokładnej toalecie ujścia cewki moczowej. Mogą oni jednak wymagać pomocy opiekunów lub założenia cewnika do pęcherza moczowego. 

Po pobraniu próbkę moczu należy dostarczyć do laboratorium. Tam zostaje ona umieszczona na pożywce bakteryjnej. Hodowla może trwać od kilku dni do kilku tygodni, w zależności od rodzaju drobnoustroju, który był przyczyną zakażenia. Posiew moczu pozwala na sprawdzenie, jakie bakterie znajdują się w próbce, i określenie wrażliwości tych drobnoustrojów na antybiotyki.

Co oznacza ujemny wynik posiewu moczu?

Posiew moczu pozwala na określenie liczby komórek drobnoustroju, czyli CFU – colony forming units, inaczej jednostek wzrostowych w 1 ml moczu. Zakresy referencyjne mogą różnić się w zależności od wieku, płci i stanu zdrowia pacjenta. Z tego powodu dane i historia chorego zawsze powinny być brane pod uwagę przy interpretacji wyników tego badania.

Wynik ujemny posiewu moczu można zdefiniować jako: 

• mniej niż 10^3 CFU/ml moczu w przypadku podejrzenia ostrego zapalenia pęcherza u kobiety w okresie rozrodczym, ale niebędącej w ciąży;
• poniżej 10^3 CFU/ml moczu przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego u mężczyzny. 

O dodatnim wyniku posiewu moczu można mówić:

• w przypadku ostrego zapalenia pęcherza u kobiet miesiączkujących i zakażenia układu moczowego u mężczyzn, gdy przekracza on 10^3 CFU/ml moczu; 
• przy ostrym niepowikłanym odmiedniczkowym zapaleniu nerek u kobiet, jeżeli wynik jest większy bądź równy 10^4 CFU/ml moczu.

Powikłane zakażenie układu moczowego należy rozpoznać, gdy wynik posiewu moczu pobranego ze środkowego strumienia wynosi ≥10^5 CFU/ml moczu.

Bezobjawowy bakteriomocz u pacjentów bez cewnika moczowego to sytuacja, gdy w badaniu moczu stwierdzono obecność drobnoustrojów, ale pacjent nie zgłasza żadnych objawów zakażenia. Taki stan nie wymaga leczenia (z wyjątkiem kobiet w ciąży), musi jednak zostać potwierdzony:

• u kobiet za pomocą dwóch posiewów moczu pobranych ze środkowego strumienia, gdy wynik każdego z nich wynosi ≥10^5 CFU/ml dla tego samego drobnoustroju;
• u mężczyzn w jednym posiewie moczu, gdy wynik wynosi ≥10^5 CFU/ml moczu.

Kiedy posiew moczu może być ujemny mimo obecności bakterii?

Niekiedy posiew moczu może nie wykazać obecności zakażenia, mimo że w drogach moczowych znajdują się drobnoustroje. Wówczas chory zgłasza charakterystyczne objawy, które sugerują infekcję układu moczowego, lub pojawiają się nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu, np. obecność leukocytów.

Ujemny wynik posiewu może wynikać:

• ze stosowanego wcześniej leczenia antybiotykami,
• z błędów w technice hodowli, np. zastosowania niewłaściwego podłoża czy zbyt krótkiego czasu hodowli,
• ze zbyt niskiej zawartości kolonii bakteryjnych w próbce,
• z obecności atypowych bakterii, które nie wzrastają na podłożach stosowanych typowo w laboratoriach lub wymagają innych warunków hodowli, np. wyższej temperatury czy dłuższego czasu inkubacji. 

Jak wygląda leczenie zakażenia układu moczowego?

Zarówno bakteryjne odmiedniczkowe zapalenie nerek, jak i zapalenie pęcherza moczowego wymagają zastosowania odpowiednio dobranej antybiotykoterapii. Początkowo leczenie należy rozpocząć od antybiotyku o szerokim spektrum działania. Zostaje on dobrany w zależności od stanu zdrowia, wieku i płci chorego oraz od zgłaszanych przez niego objawów czy wyników badań obrazowych, np. USG układu moczowego. Następnie, po otrzymaniu wyników posiewu wraz z informacją o wrażliwości bakterii na konkretne antybiotyki, można ostatecznie ustalić skuteczne leczenie zakażenia drobnoustrojem.

 

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian 

Bibliografia:

1. A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017, s. 78, 279–325.
2. Zakażenie układu moczowego (ZUM), https://www.umed.wroc.pl/sites/default/files/mikrobiologia/files/ZU_2017.pdf, dostęp: 16.04.2023 r.

 

---