Na czym polega diagnostyka choroby Hashimoto?

Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy w krajach rozwiniętych. Pierwsze objawy, takie jak osłabienie, zwiększenie masy ciała i zaparcia, pojawiają się najczęściej u kobiet między 30. a 50. rokiem życia. Dowiedz się, jakie badania w kierunku Hashimoto warto wykonać i dlaczego tak ważne jest podjęcie właściwego leczenia.

Choroba Hashimoto – co to jest i dlaczego warto się badać?

Choroba Hashimoto to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, w którego przebiegu dochodzi do stopniowego niszczenia komórek tarczycy. W literaturze można spotkać się z różnymi określeniami tej jednostki chorobowej – zapalenie tarczycy Hashimoto, przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy czy przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Wszystkie nazwy oznaczają to samo zaburzenie, będące w krajach rozwiniętych najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy.

Przyczyną uszkodzenia tarczycy u osób z chorobą Hashimoto jest obecność autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom gruczołu tarczowego. Układ immunologiczny błędnie uznaje je za „obce” i pobudza wytwarzanie przeciwciał, które atakują tkanki tarczycy i prowadzą do stopniowego włóknienia tego narządu. Choroba ma charakter przewlekły i może prowadzić do szeregu powikłań, w tym do hiperlipidemii i podwyższenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Jej wykrycie jest jednak stosunkowo proste. U większości pacjentów stwierdza się podwyższony poziom TSH (tyreotropiny), obniżony poziom fT4 (wolnej frakcji tyroksyny) i wysokie miano anty-TPO (przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej). Wczesne wykrycie choroby Hashimoto oraz wdrożenie leczenia substytucyjnego jest kluczem do poprawy stanu zdrowia pacjentów oraz zmniejszenia ryzyka wystąpienia powikłań.

Kto może zachorować na chorobę Hashimoto?

Na chorobę Hashimoto może zachorować każdy. Statystyki wskazują jednak, że większość przypadków zachorowań dotyczy kobiet między 30. a 50. rokiem życia. Choroba Hashimoto:

• dotyka kobiet 10 razy częściej niż mężczyzn;
• jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy u osób po 6. roku życia (w rejonach, w których mieszkańcy nie zmagają się z niedoborem jodu);
• częstość zachorowań rośnie wraz z wiekiem.

Przypuszcza się, że choroba Hashimoto ma u części osób podłoże genetyczne. Wpływ na rozwój choroby mogą mieć również czynniki środowiskowe i stężenie hormonów płciowych. Ryzyko zachorowania na przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy jest także wyższe u osób, które zmagają się z inną chorobą o podłożu autoimmunologicznym, np. z celiakią. Pacjenci, u których zdiagnozowano chorobę z autoagresji, powinni regularnie kontrolować czynność tarczycy.

Dlaczego dochodzi do zachorowania?

Chociaż choroba Hashimoto występuje stosunkowo często, jej przyczyny nie zostały jak dotąd dobrze poznane. Wiadomo jednak, że większość chorych ma wysokie miano przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom tarczycowym. Stopniowo niszczą one komórki tarczycy, które z czasem nie są w stanie zsyntetyzować ilości hormonów wystarczającej do pokrycia zapotrzebowania organizmu. Najczęściej stwierdza się obecność przeciwciał anty-TPO, ale spotyka się również pacjentów z podwyższonym poziomem przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg) i przeciwciał przeciwko receptorom hormonu stymulującego tarczycę (TRAb). Nawet u 10–15% osób z objawami choroby wyniki badań serologicznych pozostają ujemne.

W rzadkich przypadkach przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy jest (obok cukrzycy typu 1 i niedoczynności kory nadnerczy) elementem obrazu klinicznego autoimmunizacyjnego zespołu niedoczynności wielogruczołowej typu 2 (APS-2).

Kiedy wykonać badania w kierunku choroby Hashimoto?

Badania diagnostyczne w kierunku choroby Hashimoto należy wykonać u każdego, u kogo występują objawy niedoczynności tarczycy:

• suchość skóry i włosów; niekiedy dochodzi do częściowego lub rozsianego łysienia;
• bradykardia (zmniejszenie czynności serca <60 uderzeń na minutę);
• osłabienie, zmniejszenie tolerancji wysiłku;
• duszność;
• zaparcia;
• zwiększenie masy ciała;
• zmniejszenie tolerancji na niską temperaturę;
• zmniejszona potliwość;
• obrzęk śluzowaty, czyli zaburzenie przypominające opuchliznę, spowodowane odkładaniem się złogów glikozaminoglikanów w tkance podskórnej; zmiany zauważalne są zwykle w okolicach twarzy oraz w grzbietowej powierzchni podudzi; objaw ten występuje jednak stosunkowo rzadko;
• depresja;
• zaburzenia koncentracji.

Niedoczynność tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto może być również przyczyną trudności z zajściem w ciążę. W diagnostyce niepłodności warto więc uwzględnić, oprócz pakietu badań hormonalnych dla kobiet, również badania w kierunku przewlekłego limfocytowego zapalenia tarczycy.

Warto pamiętać, że w początkowej fazie choroby pacjenci mogą doświadczać objawów nadczynności tarczycy, które są efektem uwalniania hormonów tarczycy z uszkodzonych komórek tego gruczołu. Osoby chore mogą więc zgłaszać m.in. nadmierną potliwość, zmniejszenie masy ciała, uczucie gorąca, niepokój, biegunkę czy kołatanie serca.

Choroba Hashimoto – jakie badania wykonać?

W przypadku podejrzenia choroby Hashimoto podstawowe znaczenie diagnostyczne mają badania laboratoryjne:

• stężenie TSH – podstawowe badanie służące diagnostyce i monitorowaniu leczenia chorób tarczycy;
• stężenie fT4 i fT3 (wolnej frakcji trijodotyroniny) – wyniki testów pozwalają ocenić aktywną postać hormonów tarczycy we krwi;
• miano przeciwciał anty-TPO, anty-Tg, TRAb.

Na diagnozę choroby Hashimoto wskazuje wysoki poziom TSH, przy niskim stężeniu fT4 i podwyższonym mianie przeciwciał przeciwko antygenom tarczycy (najczęściej anty-TPO). Pacjenci z przewlekłym limfocytowym zapaleniem tarczycy mają często nieprawidłowe wyniki morfologii krwi (niedokrwistość dotyczy nawet 30–40% pacjentów) oraz lipidogramu – podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL cholesterolu i trójglicerydów. Uzupełnieniem diagnostyki niedoczynności tarczycy jest badanie ultrasonograficzne (USG) tego gruczołu.

Jak wygląda leczenie choroby Hashimoto?

Podstawą leczenia pacjentów z przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy jest substytucja hormonów tarczycy, najczęściej doustnych preparatów z lewotyroksyną. Bardzo istotne jest przyjmowanie leku w odpowiedni sposób, który zapewnia jego optymalne wchłanianie z przewodu pokarmowego:

• lek należy przyjmować wcześnie rano na czczo;
• leku nie należy przyjmować jednocześnie z preparatami zawierającymi wapń, żelazo lub inhibitory pompy protonowej (np. esomeprazolem);
• dawka lewotyroksyny powinna zostać dobrana indywidualnie, na podstawie badań lekarskich i laboratoryjnych.

Pacjenci, którzy cierpią na chorobę niedokrwienną serca, długotrwałą niedoczynność tarczycy lub są w wieku podeszłym, wymagają szczególnej ostrożności podczas leczenia lewotyroksyną. O wszystkich chorobach przewlekłych należy poinformować lekarza przed rozpoczęciem terapii substytucyjnej.

Kto powinien wykonać badania profilaktyczne?

Diagnostykę w kierunku niedoczynności tarczycy należy podjąć nie tylko wtedy, gdy pojawią się niepokojące objawy. Zgodnie z wytycznymi American Thyroid Association badaniami przesiewowymi powinny zostać objęci wszyscy pacjenci po 35. roku życia (badania co najmniej raz na 5 lat). Częstszym badaniom należy poddawać osoby z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na niedoczynność tarczycy, niezależnie od wieku:

• kobiety w ciąży;
• kobiety po 60. roku życia;
• osoby po przebytej radioterapii w okolicy głowy i szyi;
• osoby z rozpoznaną chorobą z autoagresji;
• osoby ze stwierdzonym podwyższonym mianem przeciwciał anty-TPO;
• osoby z wywiadem chorób tarczycy w rodzinie.

Wyniki badań należy omówić z doświadczonym specjalistą (lekarzem rodzinnym, internistą lub endokrynologiem), który dokona ich interpretacji na podstawie całokształtu obrazu klinicznego.

Bibliografia

1. Mincer D., Jialal I., Hashimoto Thyroiditis, „StatPearls”, 2023, dostęp online: maj 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459262/.
2. Patil N. i in., Hypothyroidism, „StatPearls”, 2024, dostęp online: maj 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519536/