Rak jajnika ma najwyższą śmiertelność spośród wszystkich złośliwych nowotworów żeńskiego układu rozrodczego. Występuje głównie u kobiet w średnim i starszym wieku i przez długi okres pozostaje zwykle bezobjawowy. Test ROMA ma na celu wczesne wykrycie raka płaskonabłonkowego jajnika i szybsze włączenie celowanego leczenia. Na czym polega?
Rak jajnika – objawy, diagnostyka
Rak jajnika cechuje się najwyższą śmiertelnością ze wszystkich złośliwych nowotworów układu rozrodczego kobiety. Wynika to między innymi z późnej manifestacji klinicznej choroby – w momencie pojawienia się pierwszych objawów zaawansowanie raka jajnika uniemożliwia często radykalne leczenie. Regularne wizyty u ginekologa połączone z transwaginalnym badaniem USG pozwalają wykryć już stosunkowo niewielkie zmiany ogniskowe przydatków. Lekarz nie ma niestety możliwości określenia charakteru (łagodnego lub złośliwego) uwidocznionych guzów.
Ocena stężenia markerów nowotworowych (Ca125, HE4) oraz wyliczenie na ich podstawie ryzyka złośliwości zmiany ogniskowej jajnika (test ROMA) umożliwia w dzisiejszych czasach szybsze podjęcie decyzji o leczeniu onkologicznym.
Ca125 – marker raka jajnika
Stężenie Ca125 we krwi żylnej jest często stosowane w diagnostyce i ocenie nawrotu raka płaskonabłonkowego jajnika. To niespecyficzny marker nowotworowy, którego poziom w warunkach prawidłowych powinien pozostawać bardzo niski. Wzrost Ca125 obserwuje się w niektórych rakach (jajnika, piersi, płuc, przewodu pokarmowego), a także w przypadku łagodnych zmian nowotworowych jajników.
Górna granica normy stężenia Ca125 to 35 U/ml. Na jego poziom nie wpływa stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, palenie papierosów ani wskaźnik masy ciała BMI. Niewielkie wahania Ca125 mogą zachodzić w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego.
Podwyższenie Ca125 – przyczyny
Wysokie stężenie Ca125 może wystąpić w przebiegu:
- raka jajnika,
- raka piersi,
- raka trzustki,
- raka żołądka,
- raka płuc.
Łagodne przyczyny podwyższenia Ca125 we krwi to:
- endometrioza,
- torbiel endometrialna jajnika (torbiel czekoladowa) – stężenie Ca125 jest znacząco wyższe w torbielach endometrialnych w porównaniu do innych łagodnych torbieli jajników (49.7 U/mL vs 21.6 U/mL) [1],
Niska swoistość Ca125 sprawia, że jego zastosowanie jako jedynego markera nowotworowego jest niewystarczające w diagnostyce raka jajnika. Próby znalezienia dokładniejszych markerów doprowadziły do odkrycia HE4 i opracowania algorytmu ROMA.
HE4 – co to jest?
HE4 (human epididymal protein 4) jest glikoproteiną służącą od niedawna jako marker nowotworowy złośliwych guzów jajnika. W warunkach fizjologicznych HE4 jest stwierdzany w niewielkiej ilości w nabłonkach układu oddechowego i rozrodczego. Podejrzewa się, iż jego obecność w najądrzach u mężczyzn może odgrywać rolę w procesie dojrzewania plemników.
Górna granica normy stężenia HE4 zależy od metody badania i może się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium. U kobiet przed menopauzą wartość odcięcia to 70 pmol/L, natomiast po menopauzie – 140 pmol/L. [1] Wynika to ze znacznego wzrostu poziomu HE4 po okresie przekwitania. Na wartość stężenia HE4 istotny wpływ ma palenie papierosów (wzrost HE4 o 20–30% w porównaniu do osób niepalących) i stosowanie doustnej antykoncepcji (obniżenie HE4). Wskaźnik masy ciała zdaje się nie mieć wpływu na wynik HE4.
Test ROMA – na czym polega?
Test ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) został opracowany przez Moore’a w 2009 roku i jest algorytmem ryzyka obecności złośliwej zmiany na jajniku (przede wszystkim raka płaskonabłonkowego jajnika).
Test ROMA uwzględnia:
- stężenie Ca125 we krwi,
- poziom HE4 we krwi,
- status hormonalny badanej kobiety (przed menopauzą lub po menopauzie, gdzie menopauza jest definiowana jako brak krwawienia miesięcznego przez 6 miesięcy lub kliniczne objawy menopauzy).
Wynik testu ROMA jest wyrażony w procentach. Ryzyko obecności zmiany złośliwej jajnika określa się jako niskie lub wysokie. Wartości odcięcia są różne w zależności od statusu hormonalnego badanej kobiety. Interpretacja wyniku wymaga znajomości metody oznaczenia ROMA w danym laboratorium i jego odniesienia do właściwej dla niej normy. Najczęściej wartość odcięcia wynosi 11,4% dla kobiet przed menopauzą i 29,9% po menopauzie.
Badania naukowe uznają wyższość jednoczesnego oznaczenia Ca125 i HE4 nad wskaźnikiem ROMA w wykrywaniu raka płaskonabłonkowego jajnika. Jest on jednak przydatny głównie z uwagi na uwzględnienie w algorytmie wieku badanej osoby (wiek przedmenopauzalny i pomenopauzalny).
Rak jajnika – co dalej?
Cały proces diagnostyczny zmiany rozrostowej jajnika powinien przebiegać pod kontrolą doświadczonego specjalisty, ginekologa lub ginekologa onkologicznego. Badania z krwi (Ca125, HE4, test ROMA) w połączeniu z badaniami obrazowymi (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) pozwalają na ocenę ryzyka złośliwości obserwowanej zmiany i podjęcie decyzji co do dalszego postępowania. Niskie ryzyko złośliwości wymaga wzmożonej obserwacji pacjentki i regularnego powtarzania badań. Wysokie ryzyko raka płaskonabłonkowego jajnika jest zwykle wskazaniem do operacyjnego usunięcia zmiany i badania histopatologicznego.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- V. Dochez i in., Biomarkers and algorithms for diagnosis of ovarian cancer: CA125, HE4, RMI and ROMA, a review, „J Ovarian Res.” 2019; 12: 28. Dostęp online: maj 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6436208/
- H. Wang, P. Liu i in., Early diagnosis of ovarian cancer: serum HE4, CA125 and ROMA model, „Am J Transl Res.” 2021; 13(12): 14141–14148. Dostęp online: maj 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8748147/
