Nadpłytkowość – co to? Objawy, diagnoza – Badania Krwi
20 grudnia 2024

Nadpłytkowość – co warto wiedzieć?

Artykuł napisany przez: Olga Dąbska
nadpłytkowość

Nadpłytkowość to stan kliniczny polegający na nadmiernej liczbie płytek krwi. Poznaj jej przyczyny i objawy. Dowiedz się też, jakie są metody diagnostyczne nadpłytkowości oraz w jaki sposób poprawić jakość życia zmagających się z nią pacjentów.

Czym jest nadpłytkowość?

Nadpłytkowość, znana również jako trombocytoza, to stan charakteryzujący się nadmiernym wzrostem liczby trombocytów (płytek krwi) w organizmie. Płytki krwi są kluczowe dla procesu krzepnięcia, co oznacza, że ich nadmiar może prowadzić do poważnych komplikacji, np. do zakrzepicy. Nadpłytkowość dzieli się na dwa główne typy: samoistną i wtórną.

Nadpłytkowość samoistna

Nadpłytkowość samoistna jest chorobą nowotworową, w której szpik kostny produkuje zbyt wiele płytek krwi. Przyczyny tego zjawiska nie są do końca znane, jednak przypuszcza się, że mutacje w komórkach macierzystych szpiku prowadzą do niekontrolowanej produkcji trombocytów. Częstość występowania tej choroby wynosi około 1,5–2,4 przypadków na 100000 osób rocznie. Nadpłytkowość samoistna najczęściej diagnozowana jest u osób w wieku 50–60 lat.

Nadpłytkowość wtórna

Nadpłytkowość wtórna, znana również jako reaktywna, jest wynikiem innych schorzeń, takich jak przewlekłe stany zapalne, infekcje, czy nowotwory. W tym przypadku organizm reaguje na inne problemy zdrowotne, co prowadzi do zwiększonej produkcji płytek krwi.

Przyczyny nadpłytkowości

Przyczyny nadpłytkowości są różnorodne i mogą obejmować zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. W przypadku nadpłytkowości samoistnej czynnik sprawczy stanowią mutacje genetyczne w komórkach macierzystych szpiku kostnego. Nadpłytkowość wtórna z kolei często jest wynikiem reakcji organizmu na inne schorzenia. Kolejne czynniki, które mogą przyczynić się do rozwoju nadpłytkowości, to usunięcie śledziony, niedobór żelaza oraz choroby wątroby.

Objawy nadpłytkowości

Nadpłytkowość często przebiega bezobjawowo, co sprawia, że wielu pacjentów dowiaduje się o swoim stanie przypadkowo, podczas rutynowych badań krwi. Kiedy jednak symptomy się pojawiają, mogą obejmować m.in. objawy wynikające z zaburzeń mikrokrążenia:

  • bóle głowy;
  • zawroty głowy;
  • uczucie mrowienia w kończynach;
  • zwiększone ryzyko zakrzepów, co może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu.

Mimo że nadpłytkowość kojarzy się głównie z nadmierną krzepliwością, niektórzy pacjenci mogą doświadczać krwawień, np. z przewodu pokarmowego, nosa, dziąseł.

Diagnostyka nadpłytkowości

Diagnostyka nadpłytkowości obejmuje kilka kroków. Podstawowe badanie to morfologia krwi z rozmazem. Polega ono m.in. na ocenie liczby trombocytów (norma wynosi 150000–450000/µl). Trombocytoza to wynik przekraczający 450000 płytek krwi na mikrolitr. Rozmaz krwi obwodowej może pomóc w ocenie jakości trombocytów i wykluczeniu błędów w wynikach automatycznych analizatorów (np. agregacji płytek, fałszywie wysokich wyników).

Lekarz zleca badania krwi, w tym:

  • OB (odczyn Biernackiego) i poziom CRP – są pomocne w wykluczeniu stanów zapalnych, mogących być przyczyną wtórnej trombocytozy;
  • stężenie ferrytyny – to badanie służące ocenie poziomu żelaza (niedobór tego składnika może być jedną z przyczyn trombocytozy wtórnej).

W przypadku podejrzenia podłoża genetycznego nadpłytkowości wykonywane są badania genetyczne. Mutacja genu JAK2 (JAK2 V617F) występuje u pacjentów z pierwotną (samoistną) nadpłytkowością. Obecność tej mutacji może sugerować, że trombocytoza ma podłoże mieloproliferacyjne. Badania w kierunku mutacji MPL i CALR zleca się, gdy mutacja JAK2 jest nieobecna, ale podejrzewa się chorobę mieloproliferacyjną.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie nadpłytkowości samoistnej lub innej choroby mieloproliferacyjnej, wykonuje się biopsję szpiku kostnego w celu oceny proliferacji megakariocytów (komórek, które produkują płytki krwi).

Uzupełnieniem diagnostyki bywa USG jamy brzusznej. Lekarz zleca je w celu oceny narządów, w tym śledziony, której powiększenie (splenomegalia) może wskazywać na wtórne przyczyny nadpłytkowości, np. w związku z marskością wątroby lub przewlekłym stanem zapalnym. W zależności od podejrzeń klinicznych pacjent skierowany może być też na badania w kierunku:

  • infekcji – przewlekłe infekcje mogą prowadzić do reaktywnej (wtórnej) trombocytozy;
  • chorób nowotworowych – w niektórych przypadkach nowotwory mogą wywoływać wtórną trombocytozę, dlatego konieczne jest wykluczenie nowotworów (np. poprzez tomografię komputerową, badania endoskopowe).

Nadpłytkowość: rokowanie

Rokowanie w przypadku nadpłytkowości zależy od jej rodzaju oraz stanu zdrowia pacjenta. Osoby z nadpłytkowością samoistną mogą żyć długo i w dobrym zdrowiu, pod warunkiem regularnego monitorowania stanu zdrowia oraz stosowania się do zaleceń lekarza. W przypadku odpowiedniego leczenia czas przeżycia nie różni się znacząco od populacji ogólnej. W przypadku nadpłytkowości wtórnej rokowanie jest ściśle związane z chorobą podstawową. Po skutecznym leczeniu schorzenia objawy trombocytozy mogą ustąpić.

W jaki sposób poprawić jakość życia osób zmagających się z nadpłytkowością?

Poprawa jakości życia osób z nadpłytkowością wymaga podejścia wieloaspektowego, obejmującego zarówno leczenie farmakologiczne, jak i zmiany w stylu życia. Istnieje kilka strategii, które mogą pomóc poprawić jakość życia tych pacjentów.

Farmakoterapia

W zależności od rodzaju nadpłytkowości (pierwotna czy wtórna) oraz stopnia ryzyka powikłań zakrzepowych lekarz może wdrożyć:

  • leki przeciwpłytkowe (np. aspirynę) – mają one na celu zmniejszenie ryzyka powstawania zakrzepów poprzez hamowanie agregacji płytek krwi;
  • leki cytoredukcyjne (np. hydroksymocznik, anagrelid) – są stosowane w przypadku pierwotnej nadpłytkowości w celu zmniejszenia produkcji trombocytów;
  • interferon alfa – jest czasami stosowany u młodszych pacjentów lub kobiet w ciąży, gdy inne leki są przeciwwskazane.

Leczenie farmakologiczne powinno być monitorowane przez lekarza, aby zminimalizować ryzyko skutków ubocznych.

Regularna kontrola zdrowia

  • Regularne badania morfologii krwi pozwalają na ocenę skuteczności leczenia choroby i wczesne wykrycie powikłań.
  • Pacjenci z nadpłytkowością są bardziej narażeni na zakrzepy, dlatego konieczne są regularne kontrole u specjalisty hematologa, zwłaszcza w celu oceny ryzyka zakrzepowo-zatorowego.
  • Monitorowanie ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu – jeśli wyniki są zbyt wysokie, może to zwiększać ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Zbilansowana dieta

Zrównoważona dieta wspiera ogólny stan zdrowia i może pomóc w zmniejszeniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Wskazane jest:

  • spożywanie dużych ilości warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów;
  • zwiększenie udziału w diecie kwasów tłuszczowych omega-3, które są dostępne m.in. w rybach (np. łososiu, makreli); związki te działają przeciwzapalnie i wspierają zdrowie naczyń krwionośnych;
  • unikanie nadmiernej ilości tłuszczów nasyconych i trans, co może pomóc w obniżeniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych;
  • utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia, co jest ważne dla utrzymania prawidłowej lepkości krwi, która może zmniejszać ryzyko zakrzepów.

Aktywność fizyczna

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna poprawia krążenie i zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Zaleca się:

  • regularne spacery, pływanie, jazdę na rowerze – tego rodzaju ćwiczenia o niskiej intensywności mogą być szczególnie korzystne;
  • unikanie intensywnych ćwiczeń fizycznych – nadmierny wysiłek może zwiększać ryzyko urazów lub powikłań, dlatego ćwiczenia powinny być dostosowane do stanu zdrowia pacjenta.

Unikanie czynników ryzyka zakrzepów

  • Unikanie długotrwałego siedzenia – długie okresy bez ruchu (np. podczas podróży samolotem lub samochodem) zwiększają ryzyko zakrzepicy żył głębokich. Zaleca się regularne przerwy na rozprostowanie nóg i rozruszanie się.
  • Noszenie luźnej odzieży – ucisk na naczynia krwionośne może utrudniać krążenie.
  • Zaprzestanie palenia – palenie tytoniu zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i zakrzepów.

Redukcja stresu

Zarządzanie stresem jest ważne dla ogólnego stanu zdrowia. Nadmierny stres może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi. Pomocne w jego redukcji są m.in.: medytacja, joga, ćwiczenia oddechowe. Terapia, grupy wsparcia lub rozmowy z bliskimi pomogą też w zredukowaniu poczucia lęku i niepokoju.

Edukacja i świadomość choroby

  • Znajomość objawów ostrzegawczych – pacjenci powinni być świadomi wczesnych objawów zakrzepów, takich jak nagły ból, obrzęk nóg czy duszność, oraz wiedzieć, kiedy zgłosić się do lekarza.
  • Zrozumienie ryzyka – ważne, aby pacjenci byli świadomi możliwych powikłań związanych z nadpłytkowością oraz konieczności przestrzegania zaleceń lekarskich.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. W. W. Jędrzejczak, G. W. Basak, Hematologia – kompendium, PZWL, Warszawa 2021.
  2. M. Prochorec-Sobieszek, A. Szumera-Ciećkiewicz, O. Szymańska-Giemza, Diagnostyka różnicowa nadpłytkowości samoistnej, „Hematologia” 2012, t. 3, nr 3, s. 201–210.
  3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
  4. D. Ziaja, G. Biolik, K. Stołtny-Sieroń i wsp., Trombocytoza jako problem w klinice chirurgii, „Chirurgia Polska” 2012, t. 14, nr 1–2, s. 95–105.
Oceń artykuł

O Autorze