Niealkoholowe i alkoholowe stłuszczenie wątroby – objawy, przyczyny, diagnostyka

Stłuszczenie wątroby to epidemia XXI wieku. Choroba w zależności od przyczyn nazywana jest niealkoholową i alkoholową. Schorzenie często przebiega bezobjawowo i wykrywane jest przypadkowo. Stłuszczenie wątroby jest chorobą wyleczalną, ale pod warunkiem podjęcia leczenia, m.in. zmiany trybu życia. Bagatelizowana prowadzi do marskości. 

Co to jest stłuszczenie wątroby?

Stłuszczenie wątroby to stan zwiększonego odkładania związków tłuszczowych w wątrobie. Schorzenie obejmuje zarówno stłuszczenie wątroby bez objawów uszkodzenia jej komórek, jak i zaawansowane stłuszczenie ze stanem zapalnym i procesami włóknienia. W warunkach prawidłowych zgromadzone w wątrobie lipidy powinny stanowić do 5% jej masy. Przekroczenie tej wartości określane jest stanem stłuszczenia wątroby. Choroba uznawana jest za epidemię XXI wieku. Dotyka osoby w różnym wieku, również dzieci. Występuje pod dwiema postaciami: niealkoholową i alkoholową [1]. 

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby jest jednym z najczęściej diagnozowanych schorzeń wątroby na świecie. Szacuje się, że dotyka około 30% europejskiej populacji. W przypadku dzieci niealkoholowe stłuszczenie wątroby dotyka 2,6% populacji. Po raz pierwszy termin „niealkoholowe stłuszczenie wątroby” (NAFLD) został użyty w 1980 r. i opisywał stan chorobowy wątroby, w której gromadzą się lipidy u osób nienadużywających alkoholu. W większości przypadków w wątrobie odkładają się trójglicerydy, ale stłuszczenie może również wynikać z nagromadzenia innych związków lipidowych, np. fosfatydów, estrów cholesterolu. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby jest chorobą o łagodnym przebiegu i powolnym charakterze rozwoju. W większości przypadków przebiega bezobjawowo. Powstające na jej skutek zmiany w wątrobie są odwracalne nawet w zaawansowanym etapie, ale tylko pod warunkiem podjęcia leczenia i restrykcyjnego stosowania się do zaleceń lekarza, szczególnie w kwestii zmiany trybu życia [1]. 

Alkoholowe stłuszczenie wątroby

Alkoholowe stłuszczenie wątroby to choroba, która rozwija się na skutek nadużywania alkoholu i w konsekwencji uszkodzenia komórek wątroby. Alkoholowe stłuszczenie wątroby rozwija się bardzo szybko. Nawet jednorazowe wypicie 400 g czystego alkoholu wystarczy, by w komórkach wątroby zgromadziły się komórki tłuszczowe. Natomiast do powstania wczesnego stadium choroby wystarczy około 7 dni nadużywania alkoholu [3]. 

Przyczyny stłuszczenia wątroby

Przyczyny stłuszczenia wątroby są bardzo zróżnicowane i nie do końca jasne. Jednak ich określenie jest kluczowe dla dalszego procesu diagnostyki i skutecznego leczenia poprzez wyeliminowanie czynnika sprawczego. Choroba rozwija się na skutek działania wielu mechanizmów. Są to m.in.: 

• długotrwałe niedożywienie białkowe; 
• upośledzony transport triglicerydów z wątroby do krwi; 
• długotrwałe żywienie pozajelitowe; 
• choroba Wilsona; 
• przewlekły stres oksydacyjny; 
• nieleczone stany zapalne wątroby; 
• gwałtowna redukcja masy ciała na skutek stosowania drastycznych głodówek; 
• toksyczne działanie leków (szczególnie zawierających metotreksat, kortykosteroidy, tamoksyfen, diltiazem, nifedypinę, amiodaron);
• nieustabilizowana insulinooporność.

Stłuszczenie wątroby a zaburzenia jelit

Przyczyną choroby są także zaburzenia mikrobiomu jelitowego. Problem dotyczy zachodzących w jelitach nadmiernych procesów fermentacji, które prowadzą do zmiany składu bakterii jelitowych. W konsekwencji w narządzie zaczynają dominować bakterie szkodliwe, które wydzielają toksyny. Wątroba jest organem tzw. pierwszej linii obrony przed nimi. W związku z tym, przejmując działanie szkodliwych produktów pochodzenia bakteryjnego, jest narażona na stany zapalne, które w konsekwencji rozregulowują jej pracę i procesy metabolizmu. Są to przede wszystkim pacjenci z nieleczonymi nietolerancjami, nieustabilizowanym zespołem jelita drażliwego i niewyleczonym przerostem bakteryjnym (SIBO). Dodatkowo u pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby obserwowane jest uszkodzenie bariery jelitowej, czyli wzrost jej przepuszczalności, co również może wynikać z chorób jelit.

Stłuszczenie wątroby a dieta

Bardzo duży wpływ na rozwój stłuszczenia wątroby mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe, a szczególnie zwiększona podaż energetyczna, nadmierne spożywanie produktów bogatych w kwasy tłuszczowe nasycone przy jednoczesnym niedoborze kwasów tłuszczowych nienasyconych. 

Wykazano, że stosowanie przez 4 tygodnie diety o podwojonej kaloryczności może prowadzić do rozwoju stłuszczenia wątroby. 

Wśród czynników żywieniowych odpowiedzialnych za chorobę wskazuje się również spożywanie zbyt dużych ilości fruktozy (cukru prostego), syropu fruktozowego, syropu glukozowo-fruktozowego i syropu kukurydzianego. Warto wiedzieć, że aż 90% fruktozy, która trafia do jelit, jest metabolizowana w wątrobie. 

Dodatkowo stłuszczeniu wątroby sprzyjają przewlekłe niedobory witamin oraz mikro- i makroelementów. Warto również wspomnieć o nieregularności posiłków. Zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami i doprowadzenie do napadów głodu rozregulowuje układ pokarmowy i stabilną pracę wątroby. Bardzo ważnym czynnikiem, który ma wpływ na pracę wątroby i jej zdrowie, jest aktywność fizyczna. Jej brak w połączeniu z nieprawidłową dietą bardzo szybko prowadzi do stłuszczenia.

Stłuszczenie wątroby a alkohol

W przypadku spożywania alkoholu w dawce 20 g na dzień, jako możliwą przyczynę stłuszczenia wątroby wskazuje się alkohol. Niestety nie istnieją badania laboratoryjne potwierdzające alkoholową przyczynę stłuszczenia wątroby. Diagnoza w tym przypadku zależy tylko od szczerości pacjenta [1]. 

Objawy stłuszczenia wątroby 

Objawy stłuszczenia wątroby są niespecyficzne. Choroba bardzo często przebiega bezobjawowo. W przypadku postaci objawowej pacjenci zgłaszają uciskowy ból w prawym podżebrzu, przewlekłe osłabienie i zmęczenie. U wielu pacjentów stwierdzane jest wyczuwalne palpacyjnie powiększenie wątroby, co dodatkowo potwierdza badanie USG jamy brzucha. 

W badaniach obrazowych na powierzchni wątroby mogą być widoczne nacieki tłuszczowe. Ich rozmiar zależy od stopnia zaawansowania choroby. W początkowym stadium są niewielkie i występują pojedynczo. W przypadku średnio zaawansowanego etapu stłuszczenia nacieki tłuszczowe zlewają się, tworząc torbiele tłuszczowe. Zmiany często są dodatkowo objęte stanem zapalnym. W etapie zaawansowanym choroby w strukturze wątroby widoczne są liczne stany zapalne i włóknienia, które nieleczone prowadzą do stłuszczeniowej marskości wątroby. 

Ponadto w badaniach laboratoryjnych obserwowane są nieznacznie powiększone (około dwukrotnie) wartości aktywności transaminazy alaninowej (ALT), transaminazy asparaginianowej (AST). Natomiast u pacjentów z alkoholowym stłuszczeniem wątroby obserwowany jest niekiedy wzrost stężenia ferrytyny.

Jakie badania wykonać?

Próby wątrobowe to podstawowe badanie profilaktyczne, które powinno być wykonywane przez każdego przynajmniej raz w roku. Osoby z grupy ryzyka, czyli cierpiące na nadwagę, otyłość, przewlekłe choroby wątroby lub jelit, z dodatnim wywiadem rodzinnym, nadużywające alkoholu, powinny poszerzyć badania o dodatkowe oznaczenia parametrów. Pakiet wątrobowy to zestaw wskaźników, które umożliwią dokładną analizę funkcjonowania wątroby i ewentualnych dysfunkcji. 

Warto wiedzieć, że odczyt każdego parametru powinien przebiegać w oparciu o pozostałe wskaźniki. Tylko wówczas mamy pewność rzetelnej analizy wyników. Pojedynczy parametr, nawet przekraczający normę, jest niewystarczający do wiarygodnej analizy. Z wynikami badań należy udać się do lekarza rodzinnego, gastroenterologa lub hepatologa. W przypadku nieprawidłowych wyników lekarz decyduje o dalszych krokach diagnostyki, która uwzględnia m.in. badanie USG jamy brzusznej, tomografię komputerową i badania histopatologiczne. 

Bibliografia: 

1. D. Maciejewska, E. Stachowska, Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) – epidemia XXI wieku, „Postępy Higieny Medycyny Doświadczalnej” 2018, nr 72, s.659–670.
2. K. Bukol-Krawczyk, Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – leczyć czy nie leczyć?, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2010, nr 1(1), s. 66–72.
3. M. Szymańska i in., Alkoholowa choroba wątroby w praktyce lekarskiej, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, nr 17(3), s. 148–154.

Oceń artykuł