Gojenie się rany to złożony proces, w którym uczestniczy wiele komórek naszego organizmu, m.in. krwi, układu immunologicznego i skóry. Rana pooperacyjna to szczególny rodzaj ran – powstały w wyniku interwencji chirurga. Niegojąca się rana pooperacyjna wymaga odpowiedniego postępowania. O zaburzeniu w gojeniu się mogą świadczyć m.in. za długi czas zabliźniania się miejsca poddanego zabiegowi, gorączka, zaczerwienienie, ból i nieprzyjemny zapach z rany. Z poniższego artykułu dowiesz się, w jaki sposób dbać o ranę pooperacyjną – co robić, a czego unikać, aby nie dopuścić do powikłań.
Dlaczego rany się nie goją?
Rana pooperacyjna nie zawsze jest taka sama, stąd też nie sposób jednoznacznie określić, jak długi będzie proces jej gojenia. Wiele zależy od tego, czy jest czysta czy skażona. Nie bez znaczenia są: wielkość rany pooperacyjnej, jej lokalizacja (miejsce ruchome lub nie) i rodzaj założonych szwów (zdejmowane lub samoistnie rozpuszczające się po około 7–14 dniach). Wpływ na szybkość gojenia się rany mają również wiek i ogólny stan zdrowia pacjenta. Niekiedy jednak proces ten zostaje zaburzony. Dlaczego rana się nie goi?
Rany przewlekłe mogą powstawać z różnych powodów. Jedną z częstszych przyczyn są zaburzenia krążenia krwi, do których prowadzi m.in. niewydolność żylna lub tętnicza. W efekcie dochodzi do niedotlenienia i zaburzeń odżywiania gojących się tkanek. Szczególnie często problem niegojących się ran dotyczy diabetyków, osób z obniżoną odpornością, przebywających przez dłuższy czas w pozycji leżącej i zmagających się z chorobami nowotworowymi lub układu limfatycznego. Niegojeniu się rany sprzyjają też: niewydolność nerek i wątroby, nikotynizm, radioterapia i podeszły wiek.
Zaburzone gojenie się rany pooperacyjnej może być związane ze zbyt dużym wysiękiem. W odpowiedniej ilości wspiera on proces leczenia, zapobiegając nadmiernemu wysychaniu rany. Reguluje też ilość wydzielanego czynnika wzrostu, wspomaga tworzenie tkanki ziarnowej i wspomaga syntezę kolagenu. W nadmiarze może prowadzić do rozwoju stanu zapalnego i zwiększa ryzyko zakażenia rany. Niegojeniu się rany sprzyja niedożywienie, w tym za mała ilość białka i składników mineralnych w diecie. Wśród często wymienianych przyczyn niegojenia się rany operacyjnej wymieniane są zakażenia, czyli mnożenie się wirusów, grzybów i bakterii blokujących naturalne procesy gojenia. Czynnikiem zaburzającym ten proces są również wielokrotne uderzenia lub ocierania o powierzchnię rany.
Niegojąca się rana – jak do tego nie dopuścić?
Rana chirurgiczna wymaga szczególnej pielęgnacji, aby nie doszło do zaburzeń w procesie jej gojenia. Jej powierzchnię powinno się dezynfekować specjalnie przeznaczonymi do tego produktami. Dostępne są one w różnych formach, ale najlepiej sprawdzą się te w aerozolu, ponieważ podczas ich aplikowania rana nie ma bezpośredniej styczności z produktem, czemu mogłoby towarzyszyć przeniesienie bakterii. Zgodnie z zaleceniami w sprawie antyseptyki w ranach przewlekłych wskazane jest stosowanie preparatów z zawartością poliheksanidu (PHMB), który ułatwia usuwanie biofilmu i powstrzymuje jego rozrost. Przemywanie rany pooperacyjnej wodą utlenioną, jodyną lub spirytusem jest niewskazane, gdyż preparaty te mogą działać drażniąco na zdrową skórę.
Środki antyseptyczne powinny się charakteryzować:
- niską cytotoksycznością,
- brakiem negatywnego wpływu na procesy gojenia,
- szerokim spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej,
- skutecznością wobec biofilmu bakteryjnego,
- brakiem barwy,
- brakiem rozkładu pod wpływem zmiany pH,
- bezbolesną aplikacją,
- brakiem stymulacji narastania oporności,
- możliwością stosowania z substancjami zawartymi w opatrunkach.
Po dezynfekcji na ranę nakłada się świeży opatrunek. Powinien być jałowy, chłonny i przepuszczający powietrze. Takie zabezpieczenie ma na celu przede wszystkim ochronę przed zakażeniami wtórnymi i podrażnieniami mechanicznymi oraz wchłanianie ewentualnych krwawień. Opatrunek z reguły zmienia się dwa razy dziennie, jednak najlepiej trzymać się zaleceń lekarskich.
Czas pozostawienia szwów zależy od rozległości i umiejscowienia rany pooperacyjnej. Usuwa się je zwykle po około 2 tygodniach. Jeśli istnieje taka możliwość, wykorzystywane są szwy rozpuszczalne, które znikają samoistnie.
W przyspieszeniu procesu gojenia ran pooperacyjnych pomocne mogą być żele hydrokoloidowe. Pozytywne efekty przyniosą zwłaszcza te mające w składzie podstawowe peptydy skóry. Żele hydrokoloidowe zmniejszają utratę płynu przez naskórek w przypadku ran suchych i pochłaniają nadmiar płynu przy ranach wilgotnych. Poza tym zmiękczają miejsce kontaktu rany z zewnętrznym opatrunkiem (np. bandażem, plastrem).
Nierzadko nurtującym pacjentów zagadnieniem jest bezpieczeństwo moczenia rany. Niewskazana jest kąpiel w wannie. Lepszym rozwiązaniem jest krótki prysznic z użyciem letniej wody. Skóra zostaje wtedy oczyszczona z codziennego brudu i bakterii, co przygotowuje ją do użycia preparatu dezynfekującego. Aby wspomóc proces gojenia rany pooperacyjnej, należy kompleksowo zadbać o stan organizmu, czyli:
- dbać o odpowiednio długi czas wypoczynku,
- prowadzić higieniczny tryb życia,
- przebywać na świeżym powietrzu,
- unikać nadmiernego wysiłku fizycznego,
- nie palić papierosów.
Niegojąca się rana – kiedy skontaktować się z lekarzem?
Niewielki odczyn zapalny objawiający się jednodniowym podwyższeniem temperatury ciała oraz niewielkim zaczerwienieniem skóry wokół rany jest naturalny i oznacza, że rozpoczął się proces gojenia. Skontaktowanie się z lekarzem jest wskazane w przypadku zaobserwowania objawów niegojącej się rany, takich jak:
- podwyższona temperatura ciała,
- wysięk ropny, krwisty lub surowiczy,
- zaczerwienienie skóry wokół rany,
- silny ból,
- duża ilość obumarłej tkanki w łożysku rany,
- połyskliwość (szklistość) rany,
- nieprzyjemny zapach z rany,
- obrzęk i ocieplenie okolicy rany.
Dolegliwości te mogą oznaczać, że doszło do zainfekowania rany pooperacyjnej. To zaś wiąże się z koniecznością jej specjalistycznego oczyszczenia i wdrożenia antybiotykoterapii. Nieleczona infekcja rany może doprowadzić do uogólnienia zakażenia, co jest stanem zagrożenia życia.
Aby określić, z jakim rodzajem bakterii ma się do czynienia, należy zrobić wymaz z rany. Badanie to jest niezbędne przy wyborze rodzaju antybiotyków. Dostarczy informacji, czy ma się do czynienia z gatunkami bakterii tlenowych czy beztlenowych. Wymaz należy wykonać w początkowej fazie objawów. Na 4 godziny przed pobraniem nie wolno stosować środków bakteriostatycznych oraz dezynfekcji i przepłukiwania rany.
Do powikłania gojenia można zaliczyć też rozejście się wcześniej zszytej rany. W zależności od jej wielkości lekarz może pozostawić ją do samoistnego wygojenia się przez tzw. ziarninowanie lub założyć wtórne szwy po jej uprzednim odświeżeniu i opracowaniu. Rany, które nie penetrowały do głębokich jam ciała (w obrębie skóry i tkanek miękkich), nie stanowią większego ryzyka rozejścia się. W przeciwnym razie wymagają szybkiej interwencji chirurgicznej w celu ich zamknięcia.
Inne powikłanie po operacji to ropień w obrębie rany. Towarzyszy mu objaw chełbotania, który polega na wyczuwaniu pod skórą przelewającego się zbiornika gęstego płynu. Rana musi zostać otwarta w celu zdrenowania, czyli usunięcia treści ropnej. Chirurg zbada dokładnie jej wnętrze. Czasem konieczne może być pozostawienie w niej sączka lub drenu. Przy niewielkich i płytko położonych ranach można przeprowadzić zabieg bez znieczulenia lub w znieczuleniu miejscowym.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- J. Fibak, Chirurgia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
- P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
- A. Kramer, J. Dissemond, S. Kim i wsp., Consensus on Wound Antisepsis: Update 2018, „Skin Pharmacol Physiol” 2018, nr 31, s. 28–58.
- P. Łęgosz, S. Sarzyńska, P. Małdyk, Trudno gojące się rany pooperacyjne. Jak pomóc pacjentowi?, „Ortopedia i Traumatologia” 2019, nr 15. Online: https://www.praktyczna-ortopedia.pl/artykul/trudno-gojace-sie-rany-pooperacyjne-jak-pomoc-pacjentowi [dostęp: 24.10.2022].
- W. Noszczyk, Chirurgia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
